ORGANY OLIWSKIE

'''ORGANY OLIWSKIE''', instrument w archikatedrze oliwskiej. Składa się z dużych organów w zachodniej części nawy głównej, organów chórowych w południowym skrzydle transeptu i pozytywu w arkadzie pomiędzy nawami główną i północną. Najstarsze organy chórowe w południowym skrzydle transeptu zbudował w 1680 roku Johann Georg Wulff, w miejsce instrumentu z roku 1603 (dzieło Christiana Neumanna), zniszczonego (wywiezionego do Skokloster?) w czasie wojen szwedzkich. Z inicjatywy opata [[RYBIŃSKI JACEK JÓZEF | Jacka Rybińskiego]] przebudowane w latach 1759–1760 przez [[WULFF JAN WILHELM | Johanna Wilhelma Wulffa]]. Instrument miał 14 rejestrów, pulpit z ręczną i nożną klawiaturą, prospekt ozdobiony rzeźbami. W 1874 roku odrestaurowany przez Carla Schurichta (1832–1890). Duże organy ufundował opat J. Rybiński, zbudował zaś J.W. Wulff w okresie 1763–1788. Budowę instrumentu dokończył w latach 1790–1793 [[DALITZ FRIEDRICH RUDOLPH | Friedrich Rudolf Dalitz]] z polecenia opata [[HOHENZOLLERN-HECHINGEN JOHANN KARL LUDWIG | Johanna Karla Hohenzollerna-Hechingena]]. Rokokowy prospekt, dzieło klasztornego warsztatu snycerskiego (Joseph Gross, Alanus, czyli Martin Trost), ozdobiony był ornamentami i postaciami (także ruchomymi) aniołów grających na instrumentach. Instrument zawierał 5100 piszczałek w 83 rejestrach. Piszczałki prospektowe umieszczone były półeliptycznie na zachodniej emporze nawy głównej, w kilku kondygnacjach, wokół owalnego okna. Największe piszczałki wysunięto przed emporę. Dopływ powietrza następował z 14 miechów obsługiwanych przez kalikantów. Niszczejący po kasacie [[KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE | klasztoru cystersów]] instrument przebudował w latach 1863–1865 Friedrich W. Kaltschmidt, tworząc nową mechanikę pulpitu i wiatrownic. W roku 1934 [[GOEBEL JOSEPH | Joseph Goebel]] uzupełnił zarekwirowane (1917) cynowe piszczałki organów chórowych, przestroił obydwa instrumenty, zbudował trakturę elektryczno-pneumatyczną, zastąpił miechy dmuchawą, zainstalował nowy pulpit, do którego przyłączył także organy chórowe (razem 6800 piszczałek w 101 rejestrach). W 1945 zdewastowane, częściowo naprawione, większej naprawy dokonał w 1955 roku Wacław Biernacki. W okresie 1966–1968 Zygmunt Kamiński dokonał gruntownej renowacji i zainstalował nowy pulpit. W łuku arkady pomiędzy nawami główną i północną zbudował pozytyw organowy. Po ponownym przyłączeniu do głównego pulpitu organów chórowych cały instrument liczył 7876 piszczałek w 110 rejestrach. W latach 2000–2004 przeprowadzono gruntowną renowację prospektu (Zdzisław Mollin), przebudowano organy chórowe (obecnie 17 rejestrów), dodano nowy stół gry z elektroniczną matrycą, traktura elektro-pneumatyczna. Od roku 1958 służą corocznemu Międzynarodowemu Festiwalowi Muzyki Organowej. Podczas renowacji (2009–2011) odkryto, że większość piszczałek głównego instrumentu jest oryginalna (wcześniej uważano, że poza prospektem zostały wymienione na nowsze). {{author: AK}} [[Category: Encyklopedia]]