KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA (I)

[[File:Znak własnościowy kościoła Zbawiciela.JPG|thumb|Znak własnościowy kościoła Zbawiciela]][[File:Kościół Zbawiciela, 1928.JPG|thumb|Kościół Zbawiciela, 1928]][[File:Kościół Zbawiciela, Der Stadt Dantzigk…, 1687.JPG|thumb|Kościół Zbawiciela, Der Stadt Dantzigk…, 1687]]'''KOŚCIÓŁ ZBAWICIELA''' (Salvatorkirche), ul. Zaroślak 18. Zbór na Zaroślaku, tzw. Zewnętrznym, wzniesiono w latach 1633–1635 z inicjatywy pastora z q Oruni, Eliasa Hirschfelda, jednocześnie obsługującego q kaplicę św. Gertrudy (urządzoną w przeniesionym w 1582 roku do części wewnętrznej tej osady szpitalu św. Gertrudy). Kaplica ta była niewielka i nie wystarczała do obsługi pensjonariuszy przytułku oraz coraz liczniejszych mieszkańców przedmieścia. Kościół Zbawiciela to pierwszy w Gdańsku od samego początku luterański dom modlitwy, jednocześnie ośrodek ewangelicki parafii dla tej części zespołu miejskiego. Jego budowniczym był Rajnold de Clerck. Powstała budowla jednonawowa, o konstrukcji ryglowej z wieżą, zorientowana równolegle, dłuższym bokiem wzdłuż Kanału Raduni. We wnętrzu znalazły się cenne obrazy, m.in. autorstwa  q Andreasa Stecha. Pierwszy kościół Zbawiciela został w roku 1656 zburzony przez gdańszczan w ramach przygotowań do obrony przed atakiem Szwedów. Niektóre z elementów jego wyposażenia trafiły wówczas do innych świątyń, ambona do kościoła na Oruni (q kościół Najświętszego Serca Jezusa i św. Jana Bosko), dzwon do Rokitnicy na Żuławach Gdańskich, organy do zboru w Ujeścisku, marmurowa późnorenesansowa chrzcielnica do kościoła w Pruszczu Gdańskim. Misa chrzcielna tej ostatniej, bogato zdobiona scenami biblijnymi i cytatami z Pisma św., przechowywana jest obecnie w gdańskim q Muzeum Narodowym i jest jedyną pamiątką po pierwotnym kościele Zbawiciela. Po potopie szwedzkim posługę duszpasterską ponownie przeniesiono do szpitalnej kaplicy św. Gertrudy. W latach 1695–1697 wybudowano nowy zbór pod wezwaniem Zbawiciela, tym razem na Zaroślaku Wewnętrznym, bezpośrednio nad Kanałem Raduni, na wprost mostu przerzuconego przez ten kanał, u podnóża Biskupiej Górki. Budowniczym świątyni był q Barthel Ranisch, najprawdopodobniej według projektu Petera Willera. Obiekt pierwotnie o cechach barokowych, jednonawowy, o konstrukcji ryglowej, otynkowany, zorientowany ze wschodu na zachód, z murowaną wieżą od strony wschodniej, nakrytą hełmem z tzw. latarnią. Do zboru przeniesiono ołtarz i ambonę z kaplicy św. Gertrudy. Na wieży umieszczono zegar z pierwszego kościoła Zbawiciela, z lat 30. XVII wieku. Przy kościele istniał cmentarz, od wezwania zboru zwany z czasem kościołem Zbawiciela (Salwatorem). Kościół był kilkakrotnie niszczony, podczas oblężeń w latach 1734, 1807 i 1813. W okresie 1807–1813 był zamieniony przez Francuzów na magazyn prochu strzelniczego. Po uszkodzeniach poddawano go gruntowym remontom w 1742 i 1826 roku. Podczas ostatniego nadano mu cechy neogotyckie, a od północy dodano przypory. Długości 42,7 m i szerokości 12,9 m, posiadał trzy wejścia, nawę doświetlały okna, w części ostrołukowe, w części tzw. maswerkowe. We wnętrzu znajdował się strop drewniany, kolebkowy, ponadto dwie empory, zachodnią nad i za ołtarzem oraz wschodnią nad wejściem głównym. Ławki były zwrócone ku ambonie. Kwadratowa wieża z dzwonnicą wznosiła się od strony wschodniej nad wejściem głównym i chórem z organami z 1738 roku (autorstwa gdańskiego organomistrza  q Andreasa Hildebrandta). Kilkakrotnie zmieniano obraz zdobiący ołtarz główny w prezbiterium od strony zachodniej, od roku 1881 był to obraz ''Jezus błogosławi dzieci'' q Wilhelma Augusta Stryowskiego, przez pewien czas mieszkańca Zaroślaka. Od 1635 każdorazowy kaznodzieja kościoła był członkiem gdańskiego Ministerium Duchownego (q luteranie), od 1727 posługiwało tu dwóch duchownych. W latach 1789–1796 kaznodzieją (diakonem) był q Abraham Friedrich Blech, profesor q Gimnazjum Akademickiego. Zbór w 1945 roku został kompletnie zniszczony. Ocalała tylko podstawa wieży (do II kondygnacji), w 1965 zabezpieczona jako trwała ruina. Po remoncie i adaptacji w roku 1979 znajdował się tu butik pod nazwą Stary Dzwon. Obecnie mieści się Biuro Nieruchomości „Baszta”. {{author: SK}} <br /><br />