PIŁKA NOŻNA

Wersja z 01:02, 29 sty 2014

Mecz Lechii Gdańsk z Juventusem Turyn o Puchar Zdobywców Pucharów, 1983

Lech Wałęsa na trybunie podczas meczu Lechii Gdańsk z Juventusem Turyn, entuzjastycznie przyjęty przez kibiców

PIŁKA NOŻNA. Do 1945. Oficjalnie pierwsza gdańska drużyna piłkarska Fußballclub Danzig powstała 13 IV 1903 z inicjatywy dziennikarza sportowego q Roberta Sandera, od 1905 roku nosząc nazwę Ballspiel- und Eislauf-Verein Danzig (BuEV). 26 I 1908 15 klubów z Prus, Pomorza Wschodniego i Słupskiego utworzyło związek Baltischer Rasensport-Verband (BRV) z siedzibą w Królewcu (Königsberg). Przyjęty do Niemieckiego Związku Piłki Nożnej, podzielony na okręgi: Pomorze (Pommern: Gdańsk–Słupsk), Prusy Wschodnie (Ostpreußen: Królewiec) i Prusy Zachodnie (Westpreußen Bezirk: Elbląg–Malbork). Do rozgrywek o mistrzostwo Niemiec związek wystawiał zwycięzcę rywalizacji mistrzów okręgów. W latach 1908–1910 mistrzem okręgu gdańskiego była drużyna „BuEV”, odpadała jednak z rozgrywek w finałach związkowych: 1908 VfB Köningsberg – BuEV 11:0; 1908/09 VfB Köningsberg – BuEV 1:0; 1909/10: SpVgg Prußia Samland 1904 Köningsberg –BuEV 2:1.

W wyniku reformy w grudniu 1910 roku BRV zastąpiony został przez Baltischer Rasen- und Wintersport-Verband (BRWSV – Bałtycki Związek Sportów Letnich i Zimowych), rozgrywki prowadzono w 8 okręgach: Królewiec, Tylża/Kłajpeda, Insterburg/Gumbinnen (obecnie Czerniachowsk/Gusiew), Kętrzyn/Ełk, Olsztyn/Ostróda, Grudziądz/Bydgoszcz, Elbląg, Gdańsk (Bezirk Danzig). W sezonie 1910/11 tytuł mistrza okręgu gdańskiego wywalczyła drużyna SV Ostmark Danzig, w finale związkowym przegrała na wyjeździe z SC Lituania Tilsit (Tylża) 4:2. Dopiero w sezonie 1911/1912 (przy dodaniu do BRWSV 9. okręgu: Koszalin/Słupsk), BuEV Danzig, po zwycięstwie w okręgu gdańskim i w rozgrywkach BRWSV (finał związkowy: BuEV – VfB Königsberg 3:2), zaprezentowała się na arenie ogólnoniemieckiej. 5 V 1912, w meczu ćwierćfinałowym o mistrzostwo Niemiec, BuEV przegrał w Gdańsku z ówczesnym mistrzem Thorball- und Fußball-Club Viktoria 1889 Berlin 0:7 (0:3). Dotarcie do ćwierćfinałów było największym sukcesem gdańskiej piłki nożnej przed I wojną światową. W meczu tym BuEV wystąpił w składzie: Winkelmann – Vigelahn, Peters – Lehnhardt, Bielefeldt, Kelz – Will, Littschwager, Liebsch I, Händschke, Liebsch II.

Drużyna BuEV pozostała w Gdańsku bezkonkurencyjna do 1914 roku, zdobywając mistrzostwo okręgu w sezonach 1912/1913 i 1913/1914, aczkolwiek więcej nie udało się jej zakwalifikować do rozgrywek centralnych. W sezonie 1912/1913 odpadła w finale BRWSV, przegrywając na wyjeździe z SpVgg Prussia Samland 1904 Königsberg 1:7, w sezonie 1913/1914 – przy reformie BRWSV i jego podziale na 3 okręgi: Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie i Pomorze oraz wprowadzonym systemie grupowym – jako mistrz okręgu Prusy Zachodnie zajęła III miejsce.

Po I wojnie światowej rozgrywki wznowiono w sezonie 1919/20. Gd. znalazł się ponownie w ramach organizacyjnych BRWSV, podzielonego – jak ostatnio – na 3 okręgi. Mistrzowi Okręgu Gd. nie udało się nigdy zwyciężyć w finale rozgrywek związkowych BRWSV. Od sezonu 1925/26 w finałach BRWSV brały udział drużyny mistrza i wicemistrza okręgów (w wypadku okręgu gd. wicemistrzowie startowali tylko 1925/1926 i 1926/1927). W sezonie 1928/1929 awans do ligi okręgu gd. uzyskała q Gedania, pokonując w decydującym meczu Zoppoter SV 4:1.

Przed sezonem 1929/30 ponownie zmieniono podział na okręgi w Związku Bałtyckim (BRWSV), Gd. znalazł się w Okręgu Grenzmark. Drużyny gd. grały w tzw. Lidze Powiatowej (Kreisliga Danzig) złożonej z 6 drużyn. Pierwszym mistrzem Kreisligi została VfL 1900 Danzig, wicemistrzem SV Schutzpolizei 1920 (Gedania zajęła IV miejsce). Dwie pierwsze drużyny spotkały się w rozgrywkach grupowych z mistrzami i wicemistrzami Ligi Powiatowej Prusy Zach. i Słupsk/Lębork, zwycięzcą okazał się SV Schutzpolizei 1920, ale w finale okręgowym (z mistrzami Prus Wsch. i Pomorza Zach.) zajął ostatnie miejsce. W sezonie 1931/1932 mistrzem gd. ligi powiatowej został SV Neufahrwaseer 1919, tytuł wicemistrzowski przypadł Gedanii. W fazie półfinałowej obie drużyny zagrały w 2 grupach, grupę A wygrał SV Neufahrwaseer 1919, ale w grupie finałowej zajął ostatnie, IV miejsce. W sezonie 1932/1933 mistrzem Gd. został Danziger SC 1912 (Gedania zajęła VI, ostatnie miejsce, uniknęła degradacji, gdyż ligę powiększono do 8 zespołów). W grupowym półfinale mistrz Gd. wygrał grupę A, ale odpadł pod porażkach z mistrzem grupy B: SV Victoria Stolp/Słupsk 0:3 i 0:1. Rozgrywki sezonu 1932/33 były ostatnimi w ramach Związku Bałtyckiego, który rozwiązano. Mistrzem Gd. został BuEV, wicemistrzem TuFC Preußen 1909 (III miejsce zajęła Gedania). Mistrz i wicemistrz wygrali swoje grupy finałowe, do finału związkowego awansował po bezpośrednich meczach BuEV (2:5, 2:1 i 2:1), ale zajął w nim ostatnie, IV miejsce.

W sezonie 1933/34 gd. zespoły grały w Lidze Okręgowej (Gauliga) Prus Wsch., podzielonej na 2 grupy po 7 drużyn. Pierwszy sezon tych rozgrywek (1933/34) przyniósł sukces gd. SC Preußen 09. Po wygraniu grupy A (Gedania była przedostatnia – VI), pokonał zwycięzcę grupy B: MSV Hindenburg Allenstein (Olsztyn) 2:3 i 6:1. W rozgrywkach centr. SC Preußen 09 spotkała się w grupie z TuFC Viktoria 1889 Berlin, Beuthen 1909 (Bytom) i Viktorią Stolp. Drużyna z Gd., zdobywając 1 punkt, zajęła ostatnie miejsce w swojej grupie. W sezonie 1934/35 najlepsza z gd. drużyn, SV Schutzpolizei, zajęła II miejsce w grupie A Ligi Okręgowej. Był to ostatni sezon Gauligi. Powrócono do rozgrywek w okręgach. Ostpreußenverband podzielono na 4 okręgi: Danzig, Königsberg (Królewiec), Allenstein (Olsztyn) i Gumbinnen (Gusiew, ob. w Obwodzie Kaliningradzkim). W okręgu gd. utworzono Bezirksklaße. W sezonie 1935/36 zwyciężył SC Preußen 09, 3. była Gedania. W sezonie 1936/37 ponownie zwyciężył SC Preußen 09, II miejsce zajęła Gedania. Obie bez powodzenia uczestniczyły w rozgrywkach o mistrzostwo Prus Wsch., choć Gedanii udało się pokonać na wyjeździe mistrza swojej grupy MSV Hindenburg Allenstein 2:0. W sezonie 1937/38 zwyciężył (przed Gedanią) BuEV Danzig, docierając nast. do finału mistrzostw Prus Wsch., gdzie przegrał (0:2 i 1:1) z drużyną MSV York-Boyen Insterburg (ob. Czernjachowsk, Obwód Kaliningradzki).

W sezonie 1938/39 powrócono do centr. rozgrywek w okręgu Prusy Wsch. i reaktywowano Gauligę. Grała ona w dziesięciodrużynowym składzie. Zespoły z Gd. nie odniosły sukcesów (mistrzem został MSV Hindenburg Allenstein): BuEV było 3., SV Schutzpolizei 4., Gedania 5. Sezon 1939/40 przyniósł zmniejszenie Gauligi do 8 drużyn, m.in. z powodu wycofania się Gedanii, która wstąpiła do Polskiego Związku Piłki Nożnej. Najlepsza gd. drużyna, SC Prueßen 1909 Danzig, zajęła w rozgrywkach II miejsce. Wybuch II w. świat. spowodował reorganizację piłkarstwa niem., ale nie zawieszenie rozgrywek. Utworzono osobny okręg Gd–Prusy Zach. W rozgrywkach okręg. 1940/41 zwyciężył SC Preußen 09 Danzig, w rozgrywkach centr. spotykając się z zespołami Vorwärts Gleiwitz (Gliwice) oraz LSV Stettin (Szczecin), lecz odpadł z rozgrywek. Sezon 1941/42 nie przyniósł sukcesu gd. drużynom, najlepszym zespołem w okręgu był HUS Marienwerder (Kwidzyn). Rozgrywki w okręgu Gd.–Prusy Zach. zawieszono jesienią 1944. Ostatnimi mistrzami były gd. zespoły SV 1919 Neufahrwasser (1943) i LSV Danzig (1944). Oba uczestniczyły w rozgrywkach centr. SV 1919 Neufahrwasser uległ w I rundzie VfB 1900 Königsberg 1:3. LSV po meczach w Berlinie, pierwszym (mimo dogrywki) 0:0 i powtórzonym 1:7, uległ Herthcie Berlin. Tymi meczami zakończył się niem. okres historii gd. piłki nożnej, działania II wojny światowej przerwały rozgrywki.


Po 1945. Pierwszy mecz piłkarski po zakończeniu działań II wojny światowej w Gd. odbył się 17 IV 1945 między drużyną IV komisariatu gd. milicji a zespołem Armii Czerwonej na boisku przy dawnej q Helene-Lange-Schule. 30 VII 1945 odbyło się spotkanie założycielskie Okręgowego Związku PN w Gd. Pierwszy turniej piłkarski rozegrano VIII 1945 (zwyciężył Płomień Gd.). X 1945 wystartowała okręgowa klasa A, do której zakwalifikowało się 6 gd. drużyn: BOP Baltia, Gedania, Pogoń, Flota Nowy Port, Płomień oraz TUR Oliwa. Zwycięska Gedania uczestniczyła w pierwszych powojennych Mistrzostwach Polski (odpadła w I rundzie, ulegając RKU Sosnowiec 2: 6). Do końca lat 40. XX w. o miano pierwszeństwa rywalizowały Gedania z powstałą na bazie „BOP Baltia” q Lechią. Zwycięsko z niej wyszła Lechia, która 1948 wywalczyła awans do I Ligi Państwowej (w składzie Józef Pokorski, Ludwik Łoś, Hubert Nowakowski, Bolesław Żytniak i Jakub Smug, Piotr Nierychło, Alfred Kamzela, Henryk Kokot, Aleksander Kupcewicz, Tadeusz Skowroński, Leszek Goździk, Alfred Kokot, q Roman Rogocz, Leszek Steinmetz).

W 1. poł. lat 50. XX w. w II lidze grały Gedania i Polonia, w III lidze występowały drużyny q GKS Wybrzeża i Startu. W 1955 Lechia dotarła do finału Pucharu Polski (uległa Legii Warszawa 0:5), 1956 zajęła III miejsce w I lidze, najwyższe w historii gd. piłki nożnej po 1945 (w składzie: q Henryk Gronowski, Hubert Kusz, q Roman Korynt, Czesław Lenc, Jerzy Czubała, Jerzy Kaleta, q Robert Gronowski, Władysław Musiał, Roman Rogacz, Czesław Nowicki, Józef Górny, Alfred Kobylański, Aleksander Kupcewicz, Zygmunt Gross, Benedykt Gumowski, Kazimierz Frąckiewicz; trenerem był Tadeusz Foryś). Na II miejsce wśród piłkarskich drużyn Gd. wysunęła się Polonia, do 1960 występująca w II lidze. W 1955–60 obie drużyny toczyły spotkania o nieoficjalny prymat w Gd. (15 XI 1955 Lechia– Polonia 4:1(2:1); 2 XII 1956 Lechia–Polonia 1:1(1:1); 5 V 1957 Lechia–Polonia 1: 0(1:0); 23 XI 1958 Lechia–Polonia 3:0(3:0); 27 IX 1959 Lechia–Polonia 4:1(3:0); 20 XI 1960 Lechia–Polonia 6:2(4:0). W latach 50. XX w. w reprezentacji Polski występowali: Alfred Kokot (który już 19 VI 1949 zagrał przeciw Danii w Warszawie, strzelając jedynego gola dla Polski), Roman Korynt, Henryk i Robert Gronowscy, w drużynie rezerwowej (tzw. „kadrze B”): Leszek Goździk, Alfred Kobylański, Czesław Nowicki, w reprezentacji młodzieżowej lub juniorów: Jerzy Apolewicz, Zygmunt Gadecki, Józef Górny, Bronisław Szlagowski, Zygmunt Gross, Edward Typek, Jerzy Szróbka, Kazimierz Frąckiewicz. Obniżenie poziomu gd. piłki nożnej przyniosły lata 60. XX w.: 1963 Lechia spadł do II ligi, 1967 do III.

Niewiele zmieniły lata 70.: wprawdzie Lechia 1972 powróciła do II ligi, a 1973 awansowała do niej Polonia (już p.n. q Stoczniowiec), lecz próby awansu do I ligi były nieskuteczne. Nieudane starania zakończyły się ponownie kryzysem w obu klubach i ich spadkiem w 1982 do III ligi.

Szczególnym w historii gd. piłki nożnej był rok 1983. Lechia, jeszcze jako zespół III ligi, 22 VI 1983 zdobyła Puchar Polski, wygrywając w Piotrkowie Trybunalskim w finale z Piastem Gliwice 1:0 (w składzie: Tadeusz Fajfer, Andrzej Marchel, Lech Kulwicki, Andrzej Salach, Dariusz Raczyński, Zbigniew Kowalski, Roman Józefowicz, Jacek Grembocki, Marek Kowalczyk, Dariusz Wójtowicz, Krzysztof Górski, Ryszard Polak, Jarosław Klinger; trenerem był Jerzy Jastrzębowski), awansując jednocześnie do II, a w roku następnym (1984) do I. Jako zdobywca Pucharu Polski Lechia reprezentowała Polskę w europejskich pucharach (jedyny raz w dziejach gd. piłki nożnej), rozgrywając mecze z czołową drużyną Europy Juventusem Turyn (Włochy): 0:7 w Turynie i 2:3 w Gd. W tym okresie inne gd. drużyny (Stoczniowiec, Gedania, MRKS) prezentowały poziom trzecioligowy. W I lidze Lechia pozostała do 1988, przegrywając wówczas baraże z Olimpią Poznań. W tym okresie kilku gdańszczan grało w reprezentacjach narodowych: Jerzy Kruszczyński (reprezentacja „Olimpijska”), Dariusz Wójtowicz (juniorzy – brązowy medal ME 1984), Jacek Grembocki i Piotr Prabucki (reprezentacja młodzieżowa), 2: Mirosław Pękala i Marek Ługowski, zagrali w I reprezentacji kraju, prowadzonej przez byłego zawodnika i trenera Lechii Wojciecha Łazarka.

W II lidze Lechia nie odnotowała większych sukcesów, a klub znalazł się w kryzysie finans. Latem 1995 została zdegradowana do III ligi. W poł. 1995 Lechia połączyła się z Olimpią Poznań i zajęła jej miejsce w I lidze. Klub znalazł się jednak w konflikcie z władzami Polskiego Związku Piłki Nożnej, który tej fuzji nie zaakceptował. Było to przyczyną kryzysu sport., a w konsekwencji finans. i ponownego spadku do III ligi (lato 1997). Najlepszą jedenastką w mieście została więc Polonia, która w tym samym sezonie awansowała do II ligi.

Latem 1998 obie najlepsze gd. drużyny połączyły się w ramach Spółki Akcyjnej. Celem był awans do I ligi. Brak sukcesów spowodował rozpad Spółki, spadek drużyn do III ligi i nienotowany dotychczas kryzys wśród tych przodujących dotychczas gd. drużyn. W sezonie 2002/2003 najlepszym gd. zespołem był IV-ligowy Nordcoop. Polonia, Lechia i Gedania grały w V lidze.

Równowagę organizacyjną i finans. najszybciej odzyskała Lechia, która awansując rok po roku, już w sezonie 2005/2006 znalazła się w II lidze, dystansując zdecydowanie gd. konkurencję. Polonia i Gedania pozostały na poziomie V ligi, Nordcoop przestał istnieć. Od sezonu 2007/2008 Lechia gra w ekstraklasie.


Drużyny młodzieżowe po 1945. Po 1945 gd. piłka notowała wiele sukcesów w kategoriach młodzieżowych. W pierwszoligowych mistrzostwach okręgu gd. 1956/57 triumfowała Lechia. Startując nast. w rozgrywkach ogólnopol., okazała się najlepsza w kategorii juniorów starszych (do lat 18) i uzyskał tytuł mistrza Polski. W 1968 i 1970 Lechia zdobyła IV miejsce w Polsce w tej samej kategorii wiekowej, 1991 była III, a 1993 zdobyła tytuł wicemistrzowski. W rywalizacji drużyn rok młodszych Lechia zdobywała mistrzostwo Polski 1993, 1995, 2000, 2004 i 2012; 1994 była wicemistrzem Polski. Juniorzy starsi Polonii 1958 uplasowali się na III miejscu w Polsce.


Organizacja po 1945. Od 1945 Gd. był siedzibą Okręgowego Związku Piłki Nożnej (zw. „Gdańskim”). 1950 roku zlikwidowano Okręgowy Związek Piłki Nożnej i zastąpiła go Sekcja Piłki Nożnej przy Wojewódzkim Komitecie Kultury Fizycznej w Gd. Wiązało się to z próbami umasowienia piłki nożnej, a w rezultacie zmianami organizacyjnymi. Nie przyniosło to pożądanych rezultatów i w 1957 reaktywowano Okręgowy Związek Piłki Nożnej z siedzibą w Gd. W takim kształcie działał do 1976. Kolejne zmiany wiązały się z nowym podziałem adm. Polski, który wprowadzono VI 1975. Zasięg działania Związku Okręgowego w Gd. uległ ograniczeniu i działał przy powstałej Wojewódzkiej Federacji Sportu. Od 1982 Gd. był siedzibą makroregionu piłkarskiego, który obejmował Okręgowe Związki z Bydgoszczy, Gd., Elbląga, Słupska i Torunia. Od 1991 związek piłkarski w Gd. działa jako samodzielne stow. sport. p.n. Gd. Okręgowy Związek Piłki Nożnej. PCH