AUTOBUSY MIEJSKIE

Wersja z 23:41, 20 sty 2014

Dawny dworzec autobusowy na Targu Węglowym, 1964

Autobus przed redakcją „Głosu Wybrzeża”, 1950

AUTOBUSY MIEJSKIE. Do 1945. Po raz pierwszy odnotowane 13 VII 1912 jako „Auto Omnibus” na trasie Gdańsk – Stogi. Na stałe wprowadzone do życia miasta po roku 1920, z wykorzystaniem aut przystosowanych do transportu ludzi i bagaży oraz pojazdów przebudowanych na podwoziu samochodów ciężarowych. Do roku 1945 w użyciu były autobusy różnej proweniencji i marek. Zabierały od 16 do 42 pasażerów. Taką działalnością zajmowały się firmy prywatne. W miejskim transporcie odgrywała ona znikomą rolę, nienotowaną przez oficjalne statystyki. Główny ciężar transportu ludzi spoczywał na miejskich q tramwajach oraz podmiejskich liniach kolejowych (q kolej). Autobusy wspierały komunikację miejską tam, gdzie one nie docierały. Czasowo też zastępowały tramwaje na liniach zawieszonych, np. na trasie Hühnerberg (ul. Kurza) na q Dolnym Mieście – stocznie – q Dworzec Główny). Ważną rolę odegrały natomiast w komunikacji masowej z odległymi dzielnicami, jak q Krakowiec i q Stogi, które – poza omnibusami konnymi, powozami czy drogą wodną – do 1927 roku nie posiadały innego stałego połączenia z centrum miasta. Brak źródeł nie pozwala stwierdzić, czy po roku 1935 istniała komunikacja łącząca nowe osiedla domków na q Suchaninie (z ponad 2 tysiące mieszkańców) z q Wrzeszczem i Śródmieściem. Należy przypuszczać, że po roku 1940 budowane osiedle stoczniowe na q Chełmie musiało uzyskać, w celu dowozu robotników do miejsca pracy, połączenie autobusowe przez Bischofstal (ul. Stoczniowców).
Inne rejony miasta nie wymagały do roku 1945 wprowadzenia rentownej dla inwestora komunikacji autobusowej. W związku z tym zainteresowanie firm przewozowych skierowane było na zorganizowanie komunikacji na trasach podmiejskich i międzymiastowych. Głównym węzłem komunikacyjnym był dworzec autobusowy na Heumarkt (q Targ Sienny), niektóre linie w kierunku Żuław rozpoczynały kursy przy Mattenbuden (ul. Szopy). Linie były zakładane przez różne firmy prywatne, zawieszane, wznawiane na tej samej trasie przez inne podmioty gospodarcze. Należy wymienić: działające w 1921 Autobus Aktiengesellschaft z linią na Stogi (kursowały autobusy mające 42 miejsca, w tym 32 siedzące; w 1921 przewiozły 103 659 pasażerów), Automobil Omnibus-Verkehr, z linią Gdańsk – Sopot (eksploatowano 10 samochodów, w 1921 – 205 412 pasażerów), firmę ze Sztutowa Gobbers und Schantz, której autobus zastąpił dawne powozy konne (Kariolposten) na trasie z Gdańska do tej miejscowości. W roku 1924 na trasie do Sopotu jeździły też autobusy firmy Labbudas Autobetrieb (ford, 16 miejsc siedzących). Od kwietnia 1925 Peters Autobus-Verkehr obsługiwała ważną trasę Gdańsk – Pruszcz Gdański przez Orunię. W latach 1926–1932 dominowało Danziger Verkehrsgesellschaft mbH (Gdańskie Towarzystwo Komunikacyjne spółka z o.o.), z biurem w 1928 roku w dawnych koszarach przy Hohe Seigen 37 (ul. Rybaki Górne) i garażami w dawnej q fabryce karabinów przy Weidengasse 35/44 (ul. Łąkowa), przejęte 1 I 1933 roku przez Danziger Elektrische Straßenbahn AG (Gdańskie Tramwaje Elektryczne Spółka Akcyjna). Obsługiwało ono czasowo w mieście linię Hühnerberg (ul. Kurza) – Dworzec Główny, od 6 I 1926 roku także stałe połączenie z Sopotem (w 1933 – 684 121 pasażerów). Od roku 1939 z bazą techniczną w części zajezdni tramwajowej przy obecnej ul. Partyzantów 12/14. Wśród firm prywatnych działających po 1930 była m.in. Weichbrodt und Fritz Schlawjinski, z biurem przy Schichaugasse 11 (ul. Jana z Kolna), eksploatująca od 7 VIII 1932 linię na trasie Gdańsk – Stogi – Górki Zachodnie – Przejazdowo. Do roku 1945 zmieniały się firmy obsługujące poszczególne połączenia; przebieg tras był odbiciem realnych potrzeb i został powtórzony po 1945 przez PKS dla tras międzymiastowych, a dla linii miejskich i podmiejskich – przez gdańskie przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej.

Od 1945. Po powołaniu w kwietniu 1945 roku polskich wojewódzkich i miejskich władz administracyjnych Zarządowi Miasta powierzono zorganizowanie osobowego transportu zbiorowego dla gdańskiej aglomeracji. Tak jak w wypadku tramwajów, znaleziono w mieście kilka ocalałych autobusów. Po ich remoncie zorganizowano późną wiosną 1945 roku kilka – nieregularnych jeszcze – linii autobusowych, łączących Gdańsk z Sopotem i Gdynią oraz z odległymi dzielnicami. Do roli pojazdów autobusowych przystosowano kilkanaście ciężarówek, budując na nich prowizoryczne karoserie z dykty. Kolejne autobusy (Büssing 900 n), porzucone przez uciekających w marcu 1945 roku Niemców, odnaleziono w 1947 w lasach w q Wyspy Sobieszewskiej. Wymagały poważnych remontów, które przeprowadzano w przeznaczonej docelowo na remizę autobusową dawnej zajezdni tramwajowej przy ul. Partyzantów 6/12. W latach 1945–1947 do czasu uruchomienia poszczególnych linii tramwajowych komunikację musiały zapewnić nieliczne autobusy. Uruchomienie linii tramwajowych pozwoliło zrezygnować z linii autobusowych dublujących ich trasy i skierować je tam, gdzie tramwaje nie docierały, w tym do Górek Zachodnich przez Stogi i do q Sobieszewa przez q Płonię. Ważnym wydarzeniem było uruchomienie w roku 1947 odremontowanych dwóch popularnych w mieście autobusów siodłowych marki Hanomag i Mercedes (zwanych przez kierowców Bajadera i Colombina), które na trasie od Urzędu Wojewódzkiego przy ul. Okopowej w Gdańsku do pl. Konstytucji w Gdyni mogły przewozić do 200 pasażerów. Eksploatowane były do roku 1955. Miejskim dworcem autobusowym stał się, tak jak do 1945, pl. 1 Maja (obecnie Targ Sienny). Po roku 1949 powstały linie na tzw. obecny stary Chełm, na Suchanino, do q Brętowa. W 1948 gdańskie przedsiębiorstwo zaczęło otrzymywać autobusy z przydziału centralnego. Początkowo było to 5 wozów typu Leyland OPSI, a w roku 1953 dalsze tego typu, przekazane z innych miast w ramach koncentracji taboru poszczególnych firm w danym mieście, co miało ułatwić ich obsługę techniczną. Obok Leylanda do Gdańska trafiły w ramach tej akcji kolejne wozy firmy Büssing. W 1956 tabor miejski zaczęły wzbogacać polskie autobusy SAN typu h01, następnie bardziej przystosowane do miejskiego ruchu AUTOSAN h-25 i h-27, których jeszcze w 1977 było 87, oraz pochodzące z importu pojazdy czeskiej Škody. Po roku 1960 stan bazy autobusowej zaczęły zwiększać polskie jelcze, różnych typów i serii, co pozwoliło na znaczny rozwój linii autobusowych w Gdańsku. Powstały linie na q Olszynkę, w rejonie q Przymorza, do q Osowej, do q Królewskiej Doliny. W roku 1970 powstały linie łączące q Oliwę przez q Jelitkowo z ul. 23 Marca w Sopocie (numer 117 i 143). Po roku 1970 w gdańskiej komunikacji przez ponad 30 lat dominowały jelcze, w tym pojemne przegubowe: Jelcz 021, Jelcz mex, Jelcz Kar. Do Gdańska docierały tylko nieliczne (6 sztuk) centralnie przydzielane, francuskiego rodowodu, autobusy miejskie Jelcz-Berliet PR 100 i PR 110 u. Po 1965 zmienione zostały przystanki początkowe wielu tras. Obok pl. 1 Maja, potem zastąpionego przez q Targ Rakowy, wiele autobusów rozpoczynało bieg z pętli przy ul. Wałowej, inne – głównie linie w kierunku Chełmu i Oruni – od 1975 na nowym dworcu przy ul. Jana z Kolna. 3 X 2011 roku ze względu na budowę siedziby q Muzeum II Wojny Światowej zamknięto pętlę przy ul. Wałowej, 31 VIII 2013 z powodu planowanej budowy kompleksu biurowego Tryton naprzeciwko pl. Solidarności i projektowanego parkingu samochodowego zlikwidowano pętlę przy ul. Jana z Kolna. Tymczasowe pętle usytuowano m.in. przy Dworcu Głównym, na ul. Wały Piastowskie i ul. Heweliusza. Miejsce nowego centralnego dworca autobusowego zaplanowano przy q Placu Zebrań Ludowych. Rozwój terytorialny miasta oraz budowa nowych dzielnic mieszkaniowych odległych od linii tramwajowych zmusiły władze do utworzenia połączeń na Suchanino, do q Piecek i q Migowa (teren SM Morena), na Orunię Górną, q Żabiankę.
W roku 1978 oddano nową bazę autobusów miejskich z placem postojowym przy al. Hallera 142. Dotychczasową, przy ul. Partyzantów, początkowo przekształcono w centrum handlowe, następnie rozebrano, a działkę władze miasta sprzedały na cele budownictwa mieszkaniowego. Po roku 1994, w ciągu 15 lat, nastąpiła kompletna wymiana miejskiego taboru autobusowego. Wozy starego typu zostały zastąpione w większości przez klimatyzowane, niskopodłogowe pojazdy zwykłe oraz przegubowe, o podwójnej pojemności. Władze miasta zakupiły w tym celu od producentów: w 1994 Mercedes 0405 n, w 1997 Neoplan 4020/3 i 4016, w 2000 Solaris Urbino 12, w 2002 MAN 20 typ NL 263 i przegubowe NG 313, w 2003 Solaris Urbino 18, w 2008 kolejne 45 autobusów Solaris 12 i 18, co pozwoliło wycofać z eksploatacji wszystkie typy starych autobusów Jelcz, a także uruchomić kolejne linie do powstających daleko od centrum miasta nowych dzielnic mieszkaniowych, głównie określanych jako Gdańsk-Południe, q Jasień, Migowo, q Matemblewo, q Kowale, q Kiełpino. W celu usprawnienia komunikacji na zatłoczonych ulicach Gdańska obok pętli przy ul. Witosa po uruchomieniu w roku 2007 linii tramwajowej na Chełm stworzono dworzec przesiadkowy dla pasażerów linii autobusowych z rejonu Gdańsk-Południe. W roku 2011 w Gdańsku funkcjonowały 74 linie zwykłe, 2 sezonowe oraz 10 nocnych. 26 X 2013 roku uruchomiono obsługiwaną przez miniautobusy linię nr 100, biegnącą ulicami Głównego i Starego Miasta (Dworzec Główny – Targ Węglowy – Ogarna – Mieszczańska – Kuśnierska – Chlebnicka – Klesza – Krowia – św. Ducha – Przędzalnicza – Szeroka – Tokarska – Warzywnicza – Targ Rybny – Podwale Staromiejskie – Igielnicka – Stolarska – Łagiewniki – Gnilna – Rajska – Podwale Grodzkie – Dworzec Główny). Stan taboru ciągle się zmienia. Ceny za przejazdy autobusami i tramwajami, niegdyś centralnie regulowane, po roku 1990 ustalane są przez władze miejskie. MrGl