ZASPA

Wersja z 18:53, 12 sty 2014

Zaspa

Mural na budynku na Zaspie, Gdańska Szkoła Muralu

ZASPA, obecnie 2 jednostki pomocnicze Gdańska (q administracyjny podział), początkowo stacja rybacka na 40 łodzi, także do połowu śledzi nad q jeziorem Zaspa, od którego wzięła nazwę, nadana q opactwu oliwskiemu przez księcia q Świętopełka. W miarę kurczenia się jeziora przekształciła się w osadę wiejską, leżącą w rejonie obecnych ulic Gdańskiej i Uczniowskiej. W 1576 roku wraz z innymi dobrami q cystersów oliwskich splądrowana i spalona przez gdańskich protestantów w odwecie za banicję nałożoną na Gdańsk przez króla polskiego Stefana Batorego; w sierpniu 1577 pole bitwy sił gdańskich z oblegającymi miasto wojskami królewskimi (q wojna Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym). W XVII wieku teren obecnej Zaspy porastał gęsty sosnowy las, schodzący ze wzgórz morenowych; na łąkach między lasem a mierzeją powstawały gospodarstwa rolne, których zabudowania, nazywane dworami (q Czerwony Dwór, q Czarny Dwór, q Biały Dwór, q Królewski Dwór, q Rozstaje) powstawały wzdłuż drogi omijającej las od wschodu; do wsi należały też dwory lokowane od XVIII wieku bliżej Wisły (Lwia Dolina, obecnie q Letnica). W latach 1611–1616, przy podziale dochodów opactwa oliwskiego na części, z których oddzielne dochody miały przypadać opatowi oraz konwentowi, jurysdykcję nad wsią otrzymał konwent. Podczas q oblężenia Gdańska w 1734 roku na polach między q Nowymi Szkotami, wspomnianym lasem sosnowym a q Oliwą, na obszarze obecnych osiedli q Młyniec i q Przymorze (Małe Przymorze) rozlokowany był obóz wojsk saskiego elektora. W wyniku I rozbioru Polski (1772) razem z oliwskimi dobrami cystersów znalazła się w granicach Królestwa Prus, było tam wówczas (Saspa) 20 gospodarzy oraz 4 najmitów, gospodarujących na 34 włókach czynszowych; ogółem wieś liczyła 128 mieszkańców (65 mężczyzn i 63 kobiety, w tym 34 dzieci do lat 12). We wsi były 122 konie, 129 sztuk bydła i 96 świń. W 1807–1813 wchodziła w skład q I Wolnego Miasta Gdańska (WMG). Wiosną 1829 roku, w wyniku powodzi Wisła przelała się przez jezioro Zaspa, żłobiąc nowe, efemeryczne ujście do morza pomiędzy q Nowym Portem a q Brzeźnem. W tym samym roku armia pruska zakupiła część pól ówczesnej wsi q Strzyża, graniczących z gruntami Zaspy po wschodniej stronie Szosy Oliwskiej (obecna al. Grunwaldzka), na których urządzono poligon wojskowy zwany Großer Exerzierplatz (Wielki Plac Ćwiczeń). W roku 1865 wycięto las sosnowy w pasie toru kolejowego w związku z budową linii kolejowej Gdańsk–Koszalin, uruchomionej w 1870. W 1867 roku uruchomiono linię kolejową z Gdańska do Nowego Portu, omijającą jezioro Zaspa; w 1913–1917 wybudowano przy niej rozrządową stację towarową do obsługi portu oraz lokomotywownię i przystanek kolejowy Gdańsk-Zaspa, od 1 I 1975 Gdańsk-Zaspa Towarowa. W 1913 część poligonu przeznaczono na q lotnisko. W okresie 1911–1912 uruchomiono ujęcie wody pitnej wzdłuż drogi do dworów Zaspy, ze stacją pomp w pobliżu dworu Rozstaje, intensywny pobór wody spowodował szybkie osuszenie podmokłych łąk, pociętych gęstą siecią typowo żuławskich kanalików. W 1913 doprowadzono prąd elektryczny. 1 IV 1914 Zaspę wyłączono z należącej do powiatu Wyżyny Gdańskiej (Danziger Höhe) gminy Oliwa i włączono do miasta Gdańska (niewielkie fragmenty gruntów Zaspy weszły w jego skład już w 1891 i 1903). W chwili przyłączenia Zaspa liczyła 3169 mieszkańców i zajmowała obszar 826,3 ha, z których zaledwie 18,3 ha stanowiły tereny zabudowane – głównie w obecnej Letnicy, gdzie koncentrowała się większość ludności. Teren wsi rozciągał się od Wisły i Letnicy poprzez właściwą Zaspę (rejon obecnych ulic Uczniowskiej i Gdańskiej) po Czerwony Dwór na obecnym Przymorzu. Po utworzeniu q II WMG lotnisko przekazano na potrzeby cywilne. Ponieważ dużą część ludności Zaspy stanowili przybysze z Kaszub i Kociewia szukający zatrudnienia w porcie oraz pobliskich stoczniach i fabrykach, jedną z nielicznych szkół elementarnych z językiem polskim q Senat WMG ulokował na Zaspie, w istniejącym i obecnie budynku przy ul. Gdańskiej 32 (q szkoły senackie). Podczas walk o Gdańsk w marcu 1945 zniszczone zostały położone na obrzeżach lotniska dwory Zaspy, z wyjątkiem dworu Rozstaje. W związku z planowanym zamknięciem lotniska (30 III 1974) już 1 X 1973 rozpoczęto budowę pierwszych bloków mieszkalnych powołanej rok wcześniej Lokatorsko-Własnościowej Spółdzielni Mieszkaniowej Zaspa, pierwsi mieszkańcy wprowadzili się 16 VII 1974 do bloku przy ul. Pilotów 20. Dla powstałej w ten sposób dzielnicy (główny projektant – Roman Hordyński) przyjęto nazwę Zaspa. 30 XII 1977 uruchomiono linię tramwajową wzdłuż al. Rzeczypospolitej z Jelitkowa poprzez Przymorze i Zaspę do dolnego Wrzeszcza. W latach 1980–1988 mieszkańcem Zaspy (ul. Pilotów 17D) był q Lech Wałęsa. 12 VI 1987 na terenie obecnego q Parku Jana Pawła II mszę św. celebrował papież Jan Paweł II. W 2008 roku w miejscu, w którym stał ołtarz, urządzono tzw. Zielony Pomnik z tablicą pamiątkową. Wizytę papieża na Zaspie upamiętnia też granitowy pomnik (projekt Mariusz Kulpa) wzniesiony w 1999 na placu Trzeciego Tysiąclecia przy q kościele Opatrzności Bożej. W roku 1990 imię Jana Pawła II nadano pobliskiej szkole podstawowej przy ul. Meissnera, a następnie utworzonemu w tym miejscu zespołowi szkół.

15 XII 1990 z LWSM Zaspa wyodrębniono spółdzielnie: Młyniec, Rozstaje i Domki na Rozstajach, administrujące już istniejącymi budynkami, zamieszkanymi przez 31 tysięcy mieszkańców – oraz spółdzielnię Zaspa, która w latach 90. XX wieku wybudowała kompleks nowych bloków mieszkalnych przy al. Jana Pawła II, w pobliżu q Szpitala św. Wojciecha. Po roku 2000 miejsce lokalizacji nowych niewielkich osiedli i budynków mieszkalnych, tzw. deweloperskich, wewnątrz i na obrzeżach Zaspy. Od 1992 podzielona jest na 2 jednostki pomocnicze Gdańska: Zaspa-Młyniec i Zaspa-Rozstaje, ich granicą jest al. Rzeczypospolitej, stanowiąca wraz z prostopadłą doń al. Jana Pawła II główną oś komunikacyjną. ZdK