KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA
Z Encyklopedia Gdańska
(Różnice między wersjami)
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
| − | [[File:Herb kościoła św. Mikołaja.JPG|thumb|Herb kościoła św. Mikołaja]][[File:Dominikanin.JPG|thumb|Dominikanin]][[File:Kościół św. Mikołaja, Johann Carl Schultz, około 1872.JPG|thumb|''Kościół św. Mikołaja'', Johann Carl Schultz, około 1872]][[File:Kościół św. Mikołaja, początek XX wieku.JPG|thumb|Kościół św. Mikołaja, początek XX wieku]][[File:Nawa południowa kościoła św. Mikołaja.JPG|thumb|Nawa południowa kościoła św. Mikołaja]][[File:Kościół św. Mikołaja, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Kościół św. Mikołaja, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]]'''KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA''', zbudowany przed 1190 z kamienia, | + | [[File:Herb kościoła św. Mikołaja.JPG|thumb|Herb kościoła św. Mikołaja]][[File:Dominikanin.JPG|thumb|Dominikanin]][[File:Kościół św. Mikołaja, Johann Carl Schultz, około 1872.JPG|thumb|''Kościół św. Mikołaja'', Johann Carl Schultz, około 1872]][[File:Kościół św. Mikołaja, początek XX wieku.JPG|thumb|Kościół św. Mikołaja, początek XX wieku]][[File:Nawa południowa kościoła św. Mikołaja.JPG|thumb|Nawa południowa kościoła św. Mikołaja]][[File:Kościół św. Mikołaja, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Kościół św. Mikołaja, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]]'''KOŚCIÓŁ ŚW. MIKOŁAJA''', zbudowany przed rokiem 1190 z kamienia, pod wezwaniem patrona kupców. Jednonawowy, z dwiema wieżami od zachodu i półkolistą absydą od wschodu (34,5 × 17,4 m), wzniesioną (pod obecną q Halą Targową w jej zachodniej części i obecną ul. Pańską) na terenie wcześniejszego cmentarzyska. Obsługiwany był przez kanoników z q kościoła Bożej Rodzicielki Marii na gdańskim grodzie. W listopadzie 1226 zniszczony przez Prusów. 22 I 1227 przekazany q dominikanom. Biskup włocławski Michał zezwolił dominikanom nadawać odpusty pomagającym w renowacji kościoła Odbudowany na planie krzyża (bez wieży i absydy, 40 × 24,5 m), z dodanym prezbiterium, konsekrowany w 1235 roku. Znajdowały się w nim ołtarze św. Piotra, św. Mikołaja i NPM. W latach 2001–2005, podczas modernizacji Hali Targowej i badań archeologicznych, odsłonięto warstwy wcześniejsze, tworząc skansen archeologiczny, z reliktami prezbiterium i częścią nawy. Jesienią 1308 roku zniszczony razem z klasztorem Dominikanów, w czasie brandenbursko-krzyżackich walk o Gdańsk. Odbudowę rozpoczęto w nowym miejscu, wykorzystując ocalałe fragmenty zabudowy klasztoru Dominikanów: wieżę kościoła w części południowo-wschodniej (w części dolnej kwadratowej, w części górnej ośmiokątnej, dobudowanej w XV wieku) i pomieszczenia zakrystii (o nieregularnej formie, niższej od pozostałej części kościoła, ozdobionej od zewnątrz ostrołukowymi oknami i blendami w górnej, ozdobionej krenelażem, części muru). Obiekt halowy wzniesiono w stylu gotyckim, o długości 63 m, szerokości 22,24 m, podzielony ośmiokątnymi filarami na trzy sześcioprzęsłowe nawy, z prezbiterium od wschodu oddzielonym od nawy głównej łukiem tęczowym o długości 26 m i szerokości 9,50 m. Przypory (podtrzymują ściany boczne), umieszczono wewnątrz, tworząc płytkie kaplice boczne. W 1423 roku spalony razem z klasztorem Dominikanów, w 1425 ponownie funkcjonował (na lata 1430–1440 datowane są zachowane w północnej ścianie prezbiterium freski z przedstawieniem męki Jezusa), choć odbudowę sklepienia (gwiaździstego, 16 m wysokości, wspartego na 10 filarach), zakończono w roku 1487. Zachowały się półkoliste, zamknięte wnęki w górnej części wieży oraz zdobiący zachodnią (od obecnej ul. Pańskiej) elewację trójdzielny szczyt. Pod kapitularzem (obecnie budynek duszpasterski Dominikańska Górka) powstała krypta grzebalna znaczniejszych zakonników, rozbudowana w 1. ćwierci XVII wieku i funkcjonująca do początku XIX wieku. Na początku XV wieku, w tzw. kaplicy Herrenkapelle – wschodnia część obecnej kaplicy św. Jacka) grzebano członków gdańskiego konwentu Krzyżaków. W roku 1446 nadzorujący pobór cła funtowego Krzyżak Winrich von Manstede ufundował w kościele wikarię. W kaplicy odprawiano codziennie mszę w intencji Krzyżaków, a cztery razy w roku cały konwent dominikański miał brać udział w mszach w intencji zakonu krzyżackiego. Herrenkapelle około 1492 roku przejęło kupieckie bractwo tzw. lubeczan (Ława Bractwa św. Krzysztofa z q Dworu Artusa). W 1480 powstał ołtarz członków Bractwa Słodowników i Browarników. Kupcy i żeglarze z Amsterdamu, zrzeszeni w Ławie Holenderskiej w Dworze Artusa, ufundowali (1492) nieopodal kościelnych organów kaplicę św. Trójcy oraz błogosławionych: Fabiana, Sebastiana, Filipa i Jakuba. W zamian za prawo pochówku zobowiązali się zaopatrzyć kaplicę w sprzęt liturgiczny i obraz, zachowany i obecnie, ''Matka Boska z Dzieciątkiem'', z symboliczną datą 1466 (zakończenie q wojny trzynastoletniej), herbami Holandii, Zelandii, Amsterdamu i Gdańsku. W zachodniej części powstała w końcu XV wieku kaplica św. Urszuli, którą opiekowały się związane z dominikanami tercjarki (beginki). Ze średniowiecznego wystroju kościoła zachowała się mała rzeźba Pieta (początek XV wieku), grupa Ukrzyżowanie, na belce tęczowej z gdańskiego warsztatu rzeźbiarskiego mistrza Pawła oraz odsłonięte po II wojnie światowej malowidła na filarach korpusu nawowego (w kształcie rdzawoczerwonych figur nawiązujących do kształtu kamiennych ciosów). Zainteresowanie bractw kaplicami i ołtarzami skończyło się w okresie reformacji. W roku 1577, po wygnaniu z Gdańska dominikanów, w kościele odprawiano kalwińskie nabożeństwa dla szkockich najemników z miejskich wojsk gdańskich. Po zwycięstwie reformacji był jednym z trzech kościołów (obok karmelickiego q kościoła św. Józefa i należącego do q brygidek q kościoła św. Brygidy, oba na Starym Mieście), pozostawionych do dyspozycji katolickiej mniejszości. Prezbiterium otrzymało stalle z czarnego dębu (w 1730 uzupełnione zapleckami). W 1683 roku Jan III Sobieski wystawił przywilej dla kaplicy św. Ducha. Od strony północnej dobudowano kaplicę św. Jacka (zamkniętą od wschodu półokrągłą ścianą, od 1864 kaplica św. Krzyża), zastąpiono w głównym ołtarzu gotycki tryptyk ''Ukoronowanie NMP'' ołtarzem barokowym, trzykondygnacyjnym, z obrazem św. Mikołaja z 1643, autorstwa ucznia (lub naśladowcy) q Hermana Hana. W roku 1755, na zachodniej ścianie zainstalowano istniejące do dziś organy, które zastąpiły XV-wieczne. W XVIII wieku wnętrze otrzymało barokowe i rokokowe ołtarze przy filarach i w prezbiterium, ambonę, chrzcielnicę, konfesjonały i ławy.<br /><br /> Kościół św. Mikołaja do 1718 roku obejmował duszpasterstwem dawne parafie kościołów NMP, św. Jana, św. Trójcy, św. Piotra i Pawła (Przedmieście) oraz św. Barbary (Długie Ogrody). Po przejęciu w roku 1718 funkcji głównej świątyni parafialnej dla katolików przez q kaplicę Królewską, obsługiwał teren między obecnym Podwalem Staromiejskim (murami oddzielającymi Stare Miasto od Głównego Miasta) do ul. Szerokiej, q Zamczysko (teren byłego zamku krzyżackiego), Targ Rybny, Spichlerze, q Ołowiankę oraz tereny Długich Ogrodów i Dolnego Miasta. W latach 1784–1809 została ochrzczona w kościele prawie połowa ludności katolickiej Gdańska, służył jako miejsce pochówków i upamiętnienia szlachty pomorskiej wyznania katolickiego. Pozostały po tym epitafia Jana Konopackiego (1594–1605), Johanna Joachima Posseliusa (przed 1625), Johanna Ernesta Schefflera (1663), Piotra Wyhowskiego (epitafium inskrypcyjne z okresu 1705–1713), Józefa Hercyka (epitafium inskrypcyjne z 1733). W okresie kasaty klasztoru Dominikanów planowano zamienić go (1833) w kościół garnizonowy. Po rezygnacji z budowy koszar w miejscu klasztoru, od roku 1840 był siedzibą parafii katolickiej także dla części Przedmieścia (z wyłączeniem Podwala Przedmiejskiego, ul. Rzeźnickiej, Kładki i św. Trójcy), q Siedlec, Cygańskiej Góry, q Emaus i q Migowa, a od 1845 także obszarów położonych za Bramą Żuławską: q Błoni i q Gęsiej Karczmy. 10 X 1813, podczas ostrzału miasta przez wojska rosyjskie, zniszczeniu uległa (razem z klasztorem) kaplica św. Doroty, a uszkodzeniu prezbiterium. Podczas remontu w 1896 usunięto m.in. 15 z 25 istniejących wcześniej ołtarzy. 25 IV 1928 podniesiony do godności bazyliki mniejszej. W okresie II WMG odprawiano tu także msze w języku polskim. W roku 1945 jako jedyny na Głównym Mieście nie uległ zniszczeniu (zerwany przez bombę wybuchającą przy kaplicy św. Krzyża został dach). W maju 1945 kościół ponownie objęli dominikanie, głównie ze Lwowa, przywożąc średniowieczną ikonę patronki tego miasta, Matki Bożej Zwycięskiej. Początkowo parafia dominikańska obejmowała obszar Głównego Miasta, sięgała q Orunii q Nowego Portu. W 1950 roku naprawiono dach i sklepienia, w latach 1957–1958 odnowiono wnętrze, w 1970–1974 dokonano renowacji elewacji, w 1975–1975 odnowiono kaplicę św. Krzyża, w 1986 wyremontowano zakrystię. W okresie 1975–1977 podwyższono o mieszkalne piętro w konstrukcji szkieletowej przybudówkę od północy, dom spotkań środowisk twórczych, tzw. Górkę, jedno z miejsc zebrań opozycji gdańskiej w czasie stanu wojennego. Obecnie przy kościele pracuje 10 dominikanów. {{author:BŚ}} {{author:BM}} {{author:DK}} {{author:SK}} <br /><br /> Tabela: Proboszczowie kościoła św. Mikołaja [[Category: Encyklopedia]] |
Wersja z 15:23, 31 lip 2013
Kościół św. Mikołaja do 1718 roku obejmował duszpasterstwem dawne parafie kościołów NMP, św. Jana, św. Trójcy, św. Piotra i Pawła (Przedmieście) oraz św. Barbary (Długie Ogrody). Po przejęciu w roku 1718 funkcji głównej świątyni parafialnej dla katolików przez q kaplicę Królewską, obsługiwał teren między obecnym Podwalem Staromiejskim (murami oddzielającymi Stare Miasto od Głównego Miasta) do ul. Szerokiej, q Zamczysko (teren byłego zamku krzyżackiego), Targ Rybny, Spichlerze, q Ołowiankę oraz tereny Długich Ogrodów i Dolnego Miasta. W latach 1784–1809 została ochrzczona w kościele prawie połowa ludności katolickiej Gdańska, służył jako miejsce pochówków i upamiętnienia szlachty pomorskiej wyznania katolickiego. Pozostały po tym epitafia Jana Konopackiego (1594–1605), Johanna Joachima Posseliusa (przed 1625), Johanna Ernesta Schefflera (1663), Piotra Wyhowskiego (epitafium inskrypcyjne z okresu 1705–1713), Józefa Hercyka (epitafium inskrypcyjne z 1733). W okresie kasaty klasztoru Dominikanów planowano zamienić go (1833) w kościół garnizonowy. Po rezygnacji z budowy koszar w miejscu klasztoru, od roku 1840 był siedzibą parafii katolickiej także dla części Przedmieścia (z wyłączeniem Podwala Przedmiejskiego, ul. Rzeźnickiej, Kładki i św. Trójcy), q Siedlec, Cygańskiej Góry, q Emaus i q Migowa, a od 1845 także obszarów położonych za Bramą Żuławską: q Błoni i q Gęsiej Karczmy. 10 X 1813, podczas ostrzału miasta przez wojska rosyjskie, zniszczeniu uległa (razem z klasztorem) kaplica św. Doroty, a uszkodzeniu prezbiterium. Podczas remontu w 1896 usunięto m.in. 15 z 25 istniejących wcześniej ołtarzy. 25 IV 1928 podniesiony do godności bazyliki mniejszej. W okresie II WMG odprawiano tu także msze w języku polskim. W roku 1945 jako jedyny na Głównym Mieście nie uległ zniszczeniu (zerwany przez bombę wybuchającą przy kaplicy św. Krzyża został dach). W maju 1945 kościół ponownie objęli dominikanie, głównie ze Lwowa, przywożąc średniowieczną ikonę patronki tego miasta, Matki Bożej Zwycięskiej. Początkowo parafia dominikańska obejmowała obszar Głównego Miasta, sięgała q Orunii q Nowego Portu. W 1950 roku naprawiono dach i sklepienia, w latach 1957–1958 odnowiono wnętrze, w 1970–1974 dokonano renowacji elewacji, w 1975–1975 odnowiono kaplicę św. Krzyża, w 1986 wyremontowano zakrystię. W okresie 1975–1977 podwyższono o mieszkalne piętro w konstrukcji szkieletowej przybudówkę od północy, dom spotkań środowisk twórczych, tzw. Górkę, jedno z miejsc zebrań opozycji gdańskiej w czasie stanu wojennego. Obecnie przy kościele pracuje 10 dominikanów.
Tabela: Proboszczowie kościoła św. Mikołaja
