LELEWELA, ulica

'''JOACHIMA LELEWELA''', ulica we Wrzeszczu, między pl. Bronisława Komorowskiego a pl. Józefa Wybickiego, fragment dłuższej arterii (niem. Labesweg), zawierającej niegdyś także początkowy odcinek od ul. Kościuszki oraz ul. Nad Stawem. Powstała na kanwie polnej drogi między wiejskimi osadami Strzyża Dolna i Nowe Szkoty, stanowiąc na znacznej długości płn. granicę majątku Kuźniczki. Jej pierwotny kształt zaznaczony został już na mapach okolic Wrzeszcza z 1777 i 1778. W Strzyży Dolnej, przy cment. Katolickim (Starym; cmentarze we Wrzeszczu. Strzyża Dolna), łączyła się traktem z Gd. do Oliwy ( al. Grunwaldzka). W 2. poł. XVIII w. była dwurzędową lipową aleją, w obrębie Kuźniczek wznosiły się przy niej zabudowania gosp. tej posiadłości. W Nowych Szkotach już w końcu tego stulecia znajdowała się przy niej kuźnia (nr 16, budynek rozebrano 1964). W 1870 przecięła ją linia kolejowa Gd.–Koszalin, po 1871 powstał w Kuźniczkach kompleks Browaru Akcyjnego (z nr. w ciągu ulicy 6/7, co ciekawe, niemal nie zmieniono go mimo późn. przyporządkowania do ul. Kilińskiego;  browar w Kuźniczkach). Droga została wybrukowana kostką (ob. widoczna jedynie w jezdni ul. Nad Stawem) i otrzymała nazwę Labesweg, na cześć senatora q I Wolnego Miasta Gdańska q Johanna Labesa (twórcy Parku Jaśkowej Doliny). Na przeł. XIX i XX w. powstały przy niej pierwsze kamienice (w Strzyży, na odcinku później przypisanym do ul. Kościuszki 1–2C, oraz bliżej Nowych Szkotów, w wybudowanym wówczas nowym kwartale Wrzeszcza Dolnego (kamienice o nr. 9–16A zamykały od płn. zabudowę tej dzielnicy)). Po 1910 wybudowano przy niej zespół parterowych koszarowych baraków lotniska (ob. domy mieszkalne przy ul. Nad Stawem 1–4) oraz wielki hangar, wchłonięty w późn. czasie przez teren browaru. Wytyczenie kolejnej Ringstraße (ul. Kościuszki) i budowa wiaduktu nad koleją spowodowały przejęcie początkowego odcinka Labesweg przez tę nową arterię (po 1913), odtąd domy przy ob. ul. Nad Stawem i Lelewela otrzymały jednolity, tradycyjny system numeracji (narastająco po jednej stronie, malejąco – po przeciwległej), w większości – mimo rozdzielania ulic – zachowany do dziś (Nad Stawem: nr. 1–5, Lelewela 9–35, między nimi Browar z nr. 6–7; tylko końcowe nr. Labesweg, pozostawione w ul. Nad Stawem, zostały zamienione z 37–41 na 8–15). Do podziału ulicy doszło 1927, wraz z zamknięciem jej odcinka biegnącego przez browar i wybudowaniem w miejsce dawnej jezdni nowego budynku administracji. Nazwa Labesweg została zachowana dla wsch. części ulicy, zach. od znajdującego się w sąsiedztwie Browarnego Stawu otrzymała miano Am Kleinhammerteich (1945 uproszczone na Nad Stawem). W 1927 przy ul. Labesweg 13 (Lelewela) przyszedł na świat pisarz niem. noblista Günter Grass, który na kartach swoich powieści uwiecznił także swoją ulicę (m.in. w ''Psich latach'' ul. Nad Stawem, jako „Indiańską Wioskę”). Po II w. świat. tylko niektóre domy zniknęły z ciągu ulicy (zburzone podczas działań wojennych lub celowo wyburzone z powodu złego stanu w latach 60. XX w.). Pośród nowo wybudowanych obiektów należy wymienić wzniesiony 1951 budynek podstacji kolejek elektrycznych na 800 V (Nad Stawem 5), w latach 80. i 90. XX w., po jej likwidacji (zmiana napięcia w trakcji elektrycznej z 800 na 3 tys. V), funkcjonujący po części jako Inst. Wysokich Napięć PG. W rejonie pl. B. Komorowskiego powstały 1966 dwa dziesięciopiętrowe punktowce (Lelewela 17 i 17a). Po 1990 ul. Lelewela została odcięta chodnikiem od połączenia z tym placem. Obecnie na terenach przyległych do ul. Nad Stawem, na terenie nieczynnego browaru, przygotowywana jest budowa usługowo-mieszkaniowego Centrum Hevelius przez firmę deweloperską PB Górski. {{author: SK}} [[Category: Encyklopedia]]