KOŚCIÓŁ TRÓJCY ŚWIĘTEJ

[[File:Kościół Trójcy Świętej (archikatedra oliwska) i seminarium duchowne, widok od strony południowej.JPG|thumb|Kościół Trójcy Świętej (archikatedra oliwska) i seminarium duchowne, widok od strony południowej]][[File:Zespół cysterski, około 1910.JPG|thumb|Zespół cysterski, około 1910]][[File:Widok klasztoru w Oliwie, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|''Widok klasztoru w Oliwie'', Matthaeus Deisch, 1761–1765]]'''KOŚCIÓŁ''' (archikatedra) '''TRÓJCY ŚWIĘTEJ''', Oliwa, ul. Nowickiego 5 (do 1945 Klosterstraße, po 1945 Cystersów 15). Pierwotnie kośc. klasztoru q cystersów, wzniesiony pod koniec XII w., prawdopodobnie z cegły, na kamiennym fundamencie, jednonawowy, zamknięty absydą, z wieżyczką schodową. Wątki ceglane pierwotnego założenia zachowane są częściowo w murach ob. prezbiterium. Rozbudowywany wg zmieniających się koncepcji – przerywanych w 1. poł. XIII w. najazdami Prusów i Krzyżaków – do rozmiarów romańskiej bazyliki z trójnawowym, sześcioprzęsłowym korpusem zach., prezbiterium zapewne z bocznymi kaplicami i transeptem. Wśród zachowanych romańskich elementów w płd. szczycie transeptu wątek skośnie ułożonych cegieł (''opus spicatum''). Po pożarze w 1350 odbudowany w stylu got. Budynek podwyższono, przedłużone prezbiterium zamknięto poligonalnie i otoczono ambitem, do którego dobudowano kaplicę boczną na rzucie sześciokąta (kaplica Opacka). Przedłużono nawę gł. i poszerzoną nawę płn. Zachowała się got. inskrypcja na filarze informująca o konsekracji ołtarzy (1386). Bryła budynku dotrwała do ob. czasów. W 1577 zniszczony przez gd. żołnierzy podczas q wojny Gd. z królem pol. Stefanem Batorym. 7 X 1587 w częściowo odbudowanym kośc. król pol. Zygmunt III Waza zaprzysiągł ''pacta conventa''. Kościół konsekrowano 14 VIII 1594, 1608 otoczono murem obronnym. W 1612 dobudowano do nawy płn. kaplicę boczną (kaplica Chrzcielna), ze sklepieniem kolebkowym. W 1771 powstał rokokowy wystrój fasady zach., wieże nakryto spiczastymi hełmami. Po kasacie 1831 opactwa cystersów przeznaczony na kośc. paraf. Podczas renowacji 1909–10 przebito nowe, płn. wejście z pseudobarokową kruchtą. 30 XII 1925 podniesiony do rangi katedry. Zdewastowany 1945, nast. restaurowany. W 1976 otrzymał tytuł bazyliki mniejszej, od 1992 archikatedra. W 2009–11 poddany gruntownej renowacji. Obecnie trzynawowa bazylika z transeptem i ambitem wokół prezbiterium. W fasadzie zach. 2 ośmioboczne wieże flankujące gł. wejście (portal 1688), 1971 nakryte hełmami (wys. 18 m) zrekonstruowanymi w miejsce zniszczonych 1945. Długość zewnętrzna 107 m, szer. transeptu 28 m, naw – 19 m. Mury opięte przyporami. Na skrzyżowaniu naw sygnaturka z hełmem. Na ramionach transeptu 2 małe wieżyczki. Nawa gł. szer. 8,5 m, wys. do 17,7 m, nakryta sklepieniem gwiaździsto-sieciowym z wpisaną ośmioramienną gwiazdą. Na wspornikach herby fundatorów odbudowy z końca XVI w. Nawa gł. otwiera się do naw bocznych i transeptu arkadami. Nawa płn. nakryta sklepieniem gwiaździstym czteroramiennym. Nawy gł. i płn. mają po 10 przęseł. Węższa i krótsza o 4 przęsła nawa płd. przylega do krużganku klasztoru, nakrywa ją sklepienie krzyżowo-żebrowe. W transepcie występuje sklepienie gwiaździste z wplecionymi żebrami. Sześcioprzęsłowe prezbiterium nakrywa sklepienie gwiaździsto-sieciowe z żebrem przewodnim. W ambicie występuje sklepienie trójpodporowe. Kościół, z wyjątkiem nawy płd., rozświetlają ostrołukowe okna. Wyposażenie gł. od końca XVI w. do XVIII w. Do najstarszych należy ufundowany przez Rafała Kosa 1606 trzykondygnacyjny ołtarz św. Trójcy z drewna dębowego – dawny ołtarz gł., ob. w płn. części transeptu. W płd. skrzydle transeptu marmurowy sarkofag książąt pomor. ufundowany 1616 przez opata q Dawida Konarskiego. Na ścianach prezbiterium tabl. z portretami fundatorów i benefaktorów klasztoru. Ozdobione inskrypcjami i herbami ''Tabulatum'' powstało w warsztacie q Hermana Hana 1613–20. Tablice przykrywają fresk z końca XVI w. – starsze opracowanie portretów, odkryte w 1956. Przestrzeń przyścienną wsch. części prezbiterium wypełnia nastawa ołtarza gł. (1688) fundacji opata q Michała Antoniego Hackiego. W dolnej części obraz q Andreasa Stecha pośrodku kolumnady. W górnej kondygnacji plast. kompozycja przedstawiająca niebo. W zach. części nawy płn. nagrobek rodziny Kosów wykonany na pocz. XVII w. w warsztacie q Wilhelma i Abrahama van den Blocków. Do kasaty klasztoru znajdował się w nawie gł. W nawie płn., transepcie i ambicie 19 marmurowych ołtarzy z XVII w., gł. fundacji opatów q Aleksandra Kęsowskiego i Michała Antoniego Hackiego. Przy ołtarzach stalle z pocz. XVII w. Na ścianach nawy gł. obrazy z XVII w., część z nich autorstwa Andreasa Stecha. W XVIII w. z inicjatywy opata q Jacka Rybińskiego powstał rokokowy wystrój kaplic Chrzcielnej i Opackiej (1745), dzieło Ignacego Müllera z Sopotu, bogato zdobiona ambona, prospekty organowe w transepcie (1758–62) i nawie gł. (1763–88), 1771 wystrój fasady zach. Miejsce pochówku książąt pomor., mnichów, opatów i przedstawicieli szlachty pomor., od 1971 biskupów gd. (krypta biskupów pod kaplicą Opacką). Pod prezbiterium znajduje się krypta (4,5 × 12 m), a w posadzce kośc. płyty nagrobne, 1970–71 część z nich umieszczono na ścianie nawy płd. Tablicowe epitafia Reinholda Heidensteina i opatów: Ditharda, q Kaspra Geschkaua (koniec XVI w.), Dawida Konarskiego (pocz. XVII w.). Pomnikowe epitafium szambelana Georga Konstantina Hülsena (1760, dzieło Johanna Heinricha Meissnera). {{author: AK }} <br/><br/> Tabela: Proboszczowie kościoła Trójcy Świętej [[Category: Encyklopedia]]