KOLONIE

Wersja z 00:16, 5 cze 2013

KOLONIE (Laubenkolonien), niewielkie osiedla mieszkaniowe budowane na przeł. XIX i XX w. oraz w okresie II WMG na ówczesnych obrzeżach lub niezagospodarowanych terenach (nieużytkach) wewnątrz miasta z przeznaczeniem dla niezamożnych mieszkańców. Pierwszymi k. w Gd. były osiedla zbudowane w q Młyniskach przez właściciela stoczni q Ferdinanda Schichaua: K. Schichaua (Schichau-Kolonie, przy ob. ul. Marynarki Polskiej, jej pozostałość wyburzono w końcu 2011) i Nowa K. Schichaua (Neue Schichau-Kolonie istniejące do dziś budynki przy ob. ul. Twardej). W 1907–13 w pobliżu q Nowych Szkotów wzniesiono q Kolonię (Reichskolonie). Główny rozwój k. nastąpił po I wojnie światowej, powodem była trudna sytuacja ekon. oraz rosnąca popularność idei dr. Daniela Schrebera (1808–1861), niem. lekarza, który propagował pracę fiz. i ruch w otoczeniu przyrody jako remedium na ciasną zabudowę ówczesnych miast i brak przestrzeni dla sportu i zabawy. W 1864 jego zwolennicy założyli w Lipsku pierwszy Związek Schreberowski (Schreberverein) zajmujący się wykupem bądź dzierżawą terenów podmiejskich, na których urządzano tzw. ogrody schreberowskie (Schrebergärten), odpowiednik ob. pracowniczych ogrodów działkowych – z tą różnicą, że nie służyły wyłącznie do rekreacji, lecz stanowiły przede wszystkim miejsce legalnego zamieszkania. Pierwsze tego typu ogrody w Gd. powstały w 1908 w q Starych Szkotach. K. cieszyły się poparciem władz, które widziały w nich sposób na poprawę sytuacji mieszkaniowej oraz źródło zaopatrzenia w tanią pozakartkową żywność w czasie I wojny światowej i w pierwszych latach powojennych. W 1938 w Gd. było 29 k., znajdujących się (oprócz Starych Szkotów) na stokach q Grodziska i q Biskupiej Górki, na q Siedlcach i q Oruni, w q Letnicy, Dolnym q Wrzeszczu i q Olszynce. Kolonie nosiły nazwy kojarzące się z radością, spokojem i szczęściem, np. Sonnenland (Kraj Słońca), Erdenglück (Szczęście Ziemi), Frühlingslust (Radość Wiosny), Abendfrieden (Spokój Wieczoru) lub Erntedank (Żniwne Dzięki); na tej ostatniej jedną z ulic upamiętniono dr. Schrebera (Dr.-Schreber-Weg, ob. ul. Żniwna). Właścicielem gruntów większości k. był q Senat II WMG, którego organem był Urząd Majątku Ziemskiego (Grundvermögensamt Danzig) przy Jopengasse 52 (ul. Piwna); przeciętna wielkość działki wynosiła ok. 500 m². Zabudowania stanowiły własność kolonistów, zrzeszonych w Związku Kolonistów WMG (Verband der Laubenkolonisten der Freien Stadt Danzig), którego zebrania, uroczystości i zabawy odbywały się w świetlicach lub placach stanowiących wspólną część i ośrodek każdej k. W 1928–40 związek ten wydawał pismo „Danziger Kleingärtner”. Po II w. świat. k. utraciły odrębny status prawny; zasiedlone przez nowych – z reguły również uboższych – mieszkańców, zachowały swój na wpół wiejski charakter. Większość z nich, pod zmienionymi nazwami, istnieje do dziś (w Gd. jest ob. 17 ulic z nazwą k.; dwie kolejne stanowią pol. nazwy k. bez pierwszego członu); niektóre stały się – często willowymi – częściami swoich dzielnic. Najbardziej znane po 1945 k. to: Anielinki, Jordana, Ochota, Praca, Spójnia, Studentów, Uroda, Zręby. ZdK