KOLEGIUM GDAŃSKIE W STARYCH SZKOTACH

Wersja z 00:10, 5 cze 2013

Figura św. Franciszka na ścianie zakrystii kościoła św. Ignacego

Wnętrze należącego do Kolegium Gdańskiego kościoła św. Ignacego

KOLEGIUM GDAŃSKIE (Jezuickie) W STARYCH SZKOTACH. Fundowane w 1592 przez bp. włocławskiego q Hieronima Rozrażewskiego poza obszarem miejskiej jurysdykcji, wobec oporu protest. władz Gd. przed utworzeniem placówki q jezuitów na jego obszarze. Ofiarowany grunt o nazwie Breberg ( q Jezuicka Góra, ob. rejon ul. Szkockiej), w górnej części q Starych Szkotów, z powodu ukształtowania terenu okazał się nieodpowiedni do zabudowy. W 1601 jezuici nabyli dom z ogrodem (w rejonie ob. ul. Brzegi 49), po rozszerzeniu parceli, m.in. dzięki donacji w 1620 bp. włocławskiego Pawła Wołuckiego. W 1621 rozpoczęła działalność ich szkoła średnia, pięcioklasowa, o profilu humanistycznym 3 klasy niższe, zwane zwyczajowo infimą, gramatyką i syntaksą, poświęcone były gruntownym studiom nad jęz. łac., jego gramatyką i składnią. W klasach wyższych, w ramach tzw. poetyki i retoryki, uczono biegłego posługiwania się tym jęz. w mowie i piśmie, zarazem też erudycyjnej znajomości antycznej literatury. W 1651 wzniesiono piętrowy budynek szkoły, zniszczony w 1656 (wraz z przedmieściami) przez gd. podczas przygotowań do obrony przed wojskami szw. Po 1660 jezuici działali w prowizorycznie odbudowanych obiektach, po rozszerzeniu gruntów fundacji 1676–77 wznieśli q kośc. św. Ignacego, 1686–88 na płd. od niego część mieszkalną kolegium, a 1692–98 dobudowano wielki refektarz (największy pośród wszystkich kolegiów Rzeczypospolitej). W 1704–16 część mieszkalną przedłużono do muru kośc. (łącznik z kaplicą domową i bibl.). Kompleks dopełnił w 1719 budynek furty oraz 1725–27 nowa szkoła w stylu wł., z dziedzińcem i krużgankami. Całość uzupełniał ogród owocowo-warzywny na zboczu przylegającego do kolegium wzgórza (ob. w znacznej mierze zajęty przez paraf. cmentarz). Bursę muzyczną, rodzaj internatu dla ubogiej młodzieży, zbudowano w dolnej części Starych Szkotów (q kośc. Nawiedzenia NMP). Kolegium czerpało dochody z dóbr własnych, w tym klucza czapielskiego (13 wsi wokół Czapielska n. Reknicą) oraz Giemlic na Żuławach Gd. Do jezuitów należały jurydyki w Starych Szkotach (wspomniany Breberg) oraz w Nowym Stawie. Znaczne wpływy przynosiły lokaty kapitałowe umieszczane w kasach miejskich, domach handl., u zamożnych mieszczan i żuławskich gburów. Z kwot tych utrzymywano m.in. obsadę kolegium, w XVIII w. dochodzącą do 30–35 osób. W poł. XVIII w. do tradycyjnych przedmiotów dodano nowożytne, jak historia, geografia, arytmetyka, ortografia, jęz. fr. i niem. Od 1710 funkcjonowało w Starych Szkotach studium filozofii, od 1712 prowadzono studia teologii; szkoła nabrała charakteru nieformalnej akad. Od 1722 ze studiów filoz.-teol. korzystali seminarzyści, klerycy z Włocławka. Kadra o przeciętnym poziomie merytorycznym, wybitnymi postaciami byli: Bartłomiej Wąsowski, Bogumił Teofil Rutka, q Jan Franciszek Hacki, q Gabriel Rzączyński. Do znakomitszych zakonników związanych z placówką zaliczali się: Kasper Sawicki, Fryderyk Bartsch, Jan Uber, Paweł Kuhn, Jan Hennig, Karol Kreitzen, Jerzy Gengell.

Do kolegium uczęszczało przeciętnie ok. 200–250 uczniów, w większości reprezentantów miejscowej szlachty, także mieszczaństwa Prus Królewskich. Uczyli się tam m.in. Jakub Wejher, późniejszy wojewoda malborski, fundator Kalwarii Wejherowskiej, Jan Jerzy Przebendowski, podskarbi koronny, Józef Wybicki, twórca hymnu pol. Szkoła wywierała znaczący wpływ na wychowanie ówczesnych elit społ.-polit. Pomorza. Początkowo ciesząc się popularnością pośród protest. mieszczaństwa Gd., kolegium pełniło nadrzędną funkcję misji jezuickiej wśród katolików i protestantów Gd. i Pomorza, uprawiających kaznodziejstwo i organizujących stacje misyjne (poza misją w Gd. w Giemlicach, Czapielsku, okresowo w Gniewie, Mirachowie, q Osieku, Pucku, Przywidzu i Żarnowcu), tzw. misje lud. i misje (kapelanie) dworskie. Szczególną formą działania były ustne dysputy i drukowane polemiki z teologami protest., obfite zwł. w 2. poł. XVII w. Jako jednostka nadrzędna w stosunku do misji wewnątrz miasta Gd., kolegium pozostawało w konflikcie z protest. władzami miasta. Gościli w nim królowie pol.: 1623 Zygmunt III Waza i królowa Konstancja, 1634 Władysław IV, 1651 i 1660 Jan Kazimierz, 1676 Maria Kazimiera Sobieska, 1677 Jan III Sobieski, 1698 August II, 1733/1734 Stanisław Leszczyński. W 1710 odbył się tu Sejmik Generalny Pruski. Po kasacie zakonu (1773), za zgodą króla prus. funkcjonowało do 1780, przekształcone nast. w Gimnazjum Akademickie Królewskiego Inst. Szkolnego. Przejęte 1807 przez i WMG, uległo zagładzie podczas oblężenia w 1813. Zniszczone budynki rozebrano 1826. SK

Tabela: Superiorzy i rektorzy rezydencji (Kolegium Gdańskiego) w Starych Szkotach