KLEEFELD GEORG, burmistrz Gdańska

Aktualna wersja na dzień 13:23, 26 paź 2024

Herb rodowy Georga Kleefelda

Strona tytułowa utworu Valentinusa Schrecka, witającego gdańskich delegatów na sejm lubelski, powracających z królewskiego więzienia, 1571

GEORG KLEEFELD (23 I 1522 Elbląg – 2 III 1576 Gdańsk), burmistrz Gdańska. Jego imię zapisywano współcześnie także w formie Jürgen. Syn rajcy elbląskiego Georga Kleefelda, absolwent elbląskiego Gimnazjum Akademickiego. Osierocony, przeniósł się do krewnych do Gdańska. W latach 1543–1546 studiował na uniwersytecie w Wittenberdze; po powrocie do Gdańska w 1546 został polecony Radzie Miejskiej przez biskupa chełmińskiego Tiedemanna Giesego i otrzymał od niej stypendium na dalsze studia w Paryżu. Odbył je w 1547–1550, uzyskując stopień licencjata w zakresie praw.

W Gdańsku w latach 1551–56 pełnił funkcję syndyka miejskiego, od 1557 był rajcą (z pominięciem zwyczajowej w karierze godności ławnika). Od 1558 był burmistrzem. Pierwszym burmistrzem był w 1559, 1563, 1567, 1571 i 1574, drugim w 1558, 1562, 1566, 1570,1573 i 1576, trzecim w 1565 i 1575, czwartym w 1560, 1561, 1564, 1568 i 1572. Na urząd burgrabiego królewskiego w Gdańsku wybierany był trzykrotnie: w 1569, 1564 i 1568.

W 1552 jako syndyk witał łacińską przemową przybyłego do Gdańska króla polskiego Zygmunta Augusta. W okresie 1551–1554 wiele razy posłował w sprawach gdańskich do miast hanzeatyckich i Anglii. W 1553 (wraz z burmistrzem Johannem von Werden) reprezentował Gdańsk na zjeździe hanzeatyckim w Brugii, brał udział w poselstwie hanzeatyckim do Anglii, którego celem było potwierdzenie przywilejów Hanzy w miastach angielskich (zwłaszcza w Londynie). W tym samym roku odbył kilkumiesięczną podróż do Amsterdamu, Brugii i Londynu (w drodze powrotnej w Orleanie uzyskał doktorat z prawa). W 1557 z polecenia Rady Miejskiej zaangażował się skutecznie w zabiegi o uzyskanie od króla Zygmunta Augusta przywileju gwarantującego wolne wyznawanie w Gdańsku luteranom. W 1558 brał udział (wraz z ławnikiem Peterem Böhmem) w poselstwie gdańskim do króla polskiego, które miało zabiegać o porzucenie przez władcę programu egzekucji oraz likwidacji autonomii Prus Królewskich.

Po śmierci wojewody malborskiego Achatiusa Cemy w 1565, stanął na czele opozycji pruskiej, broniącej przywilejów i autonomii Prus Królewskich. Mimo zaangażowania w obronę pruskiej odrębności ustrojowej, cieszył się (przynajmniej od sejmu z 1562) zaufaniem króla Zygmunta Augusta, którego jeszcze w tym samym roku reprezentował na zjeździe hanzeatyckim w Lubece. Dzięki jego zdecydowanej postawie udało się w 1563, podczas tzw. „wojny orzechowej” księcia pruskiego Albrechta z księciem brunszwickim Erykiem II, przezwyciężyć pat pomiędzy oponentami i pozbyć się utrudniających handel obcych wojsk z Prus Królewskich. Gdańsk wyłożył wówczas znaczne sumy na spłatę żołnierzy zaciężnych obu stron. Na sejmie w Piotrkowie w 1565 bronił stanowiska Gdańska w związku z polityką bałtycką króla Zygmunta Augusta, zwłaszcza wobec planów kontroli nad portem i wymianą handlową, próbując odwieść króla od tych pomysłów. W akcie dobrej woli monarchy został mianowany członkiem dwuosobowej komisji królewskiej do spraw floty kaperskiej (wraz z Krzysztofem Konarskim), powołanej do rozpatrzenia m.in. kwestii jurysdykcji nad kaprami; działał w niej niechętnie; po rozwiązaniu komisji w lutym 1567 przeszedł już do jawnej opozycji.

W 1568 uczestniczył w podjęciu decyzji o ścięciu kaprów oskarżonych o napaść na chłopów u bram Gdańska (co było pretekstem do likwidacji bazy morskiej „strażników morza” w mieście). Przewodził delegacji gdańskiej na sejm lubelski w 1569 w związku z nieprzyjęciem w Gdańsku komisji Karnkowskiego. Po wyroku sądu sejmowego, zarzucającego mu zdradę, rebelię i niewierność wobec władcy, internowany 23 VIII 1569 w Sandomierzu; zwolniony po wyrażeniu zgody na podwyższenie należnego królowi cła palowego z dwóch do czterech fenigów; powrócił do Gdańska 17 XII 1570 (już po ogłoszeniu konstytucji Karnkowskiego). Został skrytykowany za swoją postawę w epigramatach członka komisji królewskiej, poety i prawnika Piotra Roizjusza, w Gdańsku witany (wraz z innymi członkami poselstwa) uroczystymi utworami Achatiusa Curäusa i Valentinusa Schrecka. Stał na czele poselstwa wysłanego do Zygmunta Augusta w styczniu 1572, przedstawiając konkretne propozycje w sprawie kompromisowego zakończenia sporu z Danią oraz bezwarunkowego usunięcia kaprów z Gdańska. Wiosną 1572 wziął udział w polemice na temat konstytucji Karnkowskiego (jego adwersarzem był kasztelan gdański Jan Kostka), krytykując jej postanowienia i postulując jej zniesienie oraz likwidację floty kaperskiej.

Wykazywał dużą aktywność w polityce zewnętrznej Gdańska. Oprócz częstych delegacji na sejmy Rzeczypospolitej, poselstw do Anglii, Niderlandów i Danii, regularnie reprezentował miasto na zjazdach hanzeatyckich (1553, 1554, 1556, 1557, 1562 i 1573), mimo dokuczającej mu choroby morskiej. Nie wahał się prowadzić korzystnej dla Gdańska polityki, obdarowując prezentami polskich dygnitarzy (między innymi podkanclerzego Piotra Myszkowskiego i namiestnika Inflant Iwana Chodkiewicza). W latach 1552–1566 brał czynny udział, z inicjatywy stanów pruskich, w pracach nad rewizją i kodyfikacją prawa chełmińskiego; był współautorem dwóch redakcji tzw. rewizji lidzbarskiej z 1554 i 1566. W okresie 1564–1567 zaangażował się też w działania dyplomatyczne (poselstwa na sejmy w Piotrkowie i Lublinie), mające na celu likwidację klasztoru dominikanów w Gdańsku (przejęcie go przez władze miejskie i wprowadzenie w kościele św. Mikołaja nabożeństw luterańskich) oraz niedopuszczenie do restytucji kultu katolickiego w tym miejscu. Mimo szeroko zakrojonej akcji w tym zakresie, podczas której osobiście nadzorował wysłanników miejskich na dworze królewskim i na sejmach, prowadząc przy tym obfitą z nimi korespondencję, nie udało się mu zrealizować zakładanych celów i klasztor pozostał ostatecznie w rękach dominikanów.

Dużą wagę przykładał do rozwoju i promowania edukacji na terenie Gdańska. Był w 1574 współautorem reformy szkolnictwa, przewidującej organizację sieci trzyklasowych szkół elementarnych w oparciu o istniejące parafie w mieście, zaopatrzonych w ujednolicony program nauczania. W 1558 zaangażował się w prace organizacyjne mające na celu uruchomienie Gimnazjum Akademickiego, wskazując przy tym na pilną potrzebę istnienia tego rodzaju uczelni w Gdańsku (zwłaszcza że w Elblągu funkcjonowała już wówczas taka szkoła, której zresztą był absolwentem). Należał do grona zwolenników i inicjatorów rozbudowy gdańskich fortyfikacji miejskich, której pierwszy etap rozpoczęto w 1571 pod kierownictwem drezdeńskiego architekta i fortyfikatora Hansa Kramera. Nigdy nie nauczył się języka polskiego. Rozległe kontakty z dworem królewskim Zygmunta Augusta i dygnitarzami koronnymi, a także intensywną działalność dyplomatyczną realizował przy pomocy wyśmienitej znajomości łaciny.

Ożenił się 16 IX 1554 z Cordulą (1533 – 2 IX 1577 Gdańsk), córką rajcy Georga Mölnera i siostrą burmistrza Reinholda Mölnera, osobą wykształconą; w 1 połowie lat 60. XVI wieku prowadzącą dość ożywioną korespondencję z kilkoma duchownymi protestanckimi, w tym z teologiem luterańskim i poetą Erhardem Sperberem. Miał synów: 1/ znanego tylko Ephraimowi Praetoriusowi Eberharda, w gimnazjum w Chełmnie ucznia Heinricha Mollera (ten od 1560 w Gdańsku), 2/ Georga (ur. 24 IX 1556), 3/ Jacoba (15 VIII 1560 – 1601), od 1584 żonatego z Barbarą Schumann (1564–1597), z którą miał ośmioro dzieci, po raz drugi od 1598 z Catheriną Konau (ur. 25 XI 1569), z której doczekał się jednego potomka, 4/ Reinholda (ur. 19 IX 1562), w styczniu 1581 zapisanego do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, 5/ Heinricha (ur. 22 V 1565), razem z bratem w styczniu 1581 zapisanego do Gimnzjum Akademickiego, w 1585 studenta w Altdorfie. Miał też córki: 6/ Catharinę (1555 – 29 VIII 1577), od 30 X 1575 żonę późniejszego rajcy (od 1589) i burgrabiego gdańskiego (w 1602) Georga Mehlmanna (1551–1605), 7/ Cordulę I (zmarła w niemowlęctwie), 8/ Cordulę II (ur. 24 I 1568), od 1586 żonę Hansa Feldstedte, 9/ Sophię (1570 – 13 VII 1644), 10/ Elisabeth (ur. sierpień 1575), 11/ Barbarę (ur. 1572), od 14 V 1596 żonę Paula Köhne Jaskiego (1561–1596).

Żaden z synów nie kontynuował kariery politycznej i urzędniczej ojca – trzej (Eberhard, Reinhold i Heinrich) zmarli w młodym wieku, Jacob objął urząd wójta malborskiego. Georg (ur. 24 IX 1556 Gdańsk) został komendantem twierdzy w Wisłoujściu, w 1616 z kilkoma gdańskimi kupcami uzyskał od Rady Miasta zgodę na budowę specjalnego statku, stacjonującego w Wisłoujściu i przeznaczonego do pomocy innym jednostkom na morzu w razie ich zagrożenia. Brak dalszych informacji o działalności tego pierwszego znanego w Gdańsku przedsiębiorstwa ratunkowego. Jacob od 1594 był dzierżawcą (od klasztoru oliwskiego) rezydencji w Sopocie, tzw. Dworu II Hiszpańskiego, po jego śmierci przejął ją brat Georg.

Pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny. DK







Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 37.
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses ..., Lipsiae 1713, s. 28.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 275.