CURÄUS ACHATIUS, pastor kościoła św. Bartłomieja

Wersja z 12:54, 26 paź 2024

Achatius Curäus, Threnodia qua deplorantur miseriae tempore grassantis pestis Dantisci..., Dantisci 1570

ACHATIUS CURÄUS (Scherer, Scheres, Curaeus, Cureus) (1530/1531 Malbork – 16 VII 1594 Ostrowite (Osterwick, Osterwyk), Żuławy Steblewskie), poeta, nauczyciel, pastor kościoła św. Bartłomieja. Według Ephraima Praetoriusa był synem wrocławskiego pastora Adama Cureusa, wedle innych syn obywatela Malborka Johanna Scherera i poślubionej w 1526 nieznanego imienia kobiety. Po ukończeniu szkoły miejskiej w Malborku zamieszkał u stryja Mathäusa Scherera, opata klasztoru cystersów Paradyż (Raj Matki Bożej) w Gościkowie koło Międzyrzecza. Dzięki wsparciu stryja i stypendium Rady Miejskiej Malborka w 1548 rozpoczął studia teologiczne oraz z filozofii antycznej na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą.

Planując objęcie urzędu burmistrza rodzinnego miasta, skłaniał się do zmiany kierunku studiów na prawnicze. Zrezygnował z tych zamiarów pod wpływem burmistrza Knorra. Już bowiem od 1550, czyli jeszcze w czasie studiów, dał się poznać jako utalentowany pedagog i reformator szkoły miejskiej w Malborku, przekształcając ją w nowoczesne gimnazjum, którego został pierwszym rektorem.

14 IV 1552 wstąpił na uniwersytet w Wittenberdze. W 1557 wydał we Frankfurcie Praecepta moralia, ex oratione Isocratis ad Demonicum… na użytek swojej malborskiej szkoły. Idąc w ślady krewnego, śląskiego lekarza Joachima Scherera, zgrecczył swoje nazwisko na Cureus (Κονϱενϛ). 4 VIII 1558 uzyskał w Wittenberdze tytuł magistra.

Od 1558, za sprawą rektora Johanna Hoppego, do 1576 był wykładowcą etyki i łaciny Gimnazjum Gdańskiego. Chwilowy upadek gimnazjum w czasie wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym spowodował, że porzucił szkolnictwo, 16 maja tego roku w Słupsku przyjął święcenia i od 27 VIII 1576 do 1590 był pastorem w gdańskim kościele św. Bartłomieja. Zrezygnował z urzędu w efekcie teologicznych sporów toczonych również w jego parafii między gnezjoluteranami (zwolennikami utrzymania nauczania zgodnego z teologią Marcina Lutra) a filipistami (zwolennikami poglądów Filipa Melanchtona). 1 II 1590 złożył w Radzie Miejskiej prośbę o przeniesienie na obiecywane mu wcześniej, zwolnione stanowisko pastora w Ostrowitem, na co zgodę otrzymał już 9 lutego, po tym, gdy 4 lutego stanął przed nią wskutek gwałtownego protestu na umieszczenie przez radę kościoła św. Bartłomieja obrazu maryjnego w głównym ołtarzu.

Przyjaźnił się z m.in. Michaelem Retellem, który dedykował mu wiersz w jednej ze swoich prac, a jego ojcu Johannowi wiersz żałobny. Tworzył wiersze okolicznościowe odwołujące się do literatury antycznej (np. Erotemata in libellum Aristotelis de virtutibus et vitiis, 1557). Przedstawiał w nich moralizujące przypadki wychowawcze, odzwierciedlające reformacyjny humanizm w poetyckiej opowiastce dydaktycznej. Szczególnie charakterystyczna dla takiego gatunku była opublikowana w Gdańsku w 1559 Carmen de discentium gradibus, interpretująca szalejącą w Gdańsku epidemię dżumy jako akt bożej woli. Dżumie poświęcił jeszcze dwa dzieła, w tym poradnik dla kobiet ciężarnych i dzieci, napisany na podstawie zaleceń nieżyjącego już wówczas lekarza i uczonego Jodocusa Willicha: Consilium D. Jodoci VVillichii wie man sich bewahren soll in den Häusern, in welchen Jemand an der Pest gestorben. Item: Rathschlag von Schwangere und von Kinder (1564) oraz Threnodia qua deplorantur miseriae tempore grassantis pestis Dantisci, quaeque continet grauissimas querelas… (1564).

Był także autorem m.in. kazania pogrzebowego poświęconego przedstawicielowi swojej rodziny Adamowi, zmarłemu w Gdańaku w 1567, elegii poświęconej gdańskiemu rajcy Jakobowi Höfenerowi (Huffnerowi), zmarłemu 29 IV 1570, a także utworów okolicznościowych (np. Epithalamium in Honorem Nuptiarum, Atque utriusque familiae, Magnifici et Generosi Domini D. Achatii à Zema Palatini Pomeraniae, et Meuensis Capitanei etc. Illustrissimaeque Puellae Sophiae, Illustrissimi Principis ac Domini D. Nicolai Radziwili, piae memoriae Ducis Olicae et Nieswisij, Palatini VVilnensis, Magni Ducis Lithuaniae…, 1570). Był autorem utworu witającego powracających w końcu 1570 z polskiego więzenia gdańskich burmistrzów i rajcy Albrechta Giese. Za najważniejszą pozycję w jego dorobku uznaje się wyczerpujący opisy klasztoru w Paradyżu: Paradisus Silesiae Cisterciensibus fratribus à Bronisio, gentis Vienevve Comite, ante annos 1238. fundatus… (1564).

Swoje gdańskie prace drukował w oficynie Jacoba Israela Rhodego. Od 1558 żonaty. Pochowany w kościele w Ostrowitem, napis na nagrobnej płycie cytuje Ephraim Praetorius. JANSZ

Bibliografia:
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses..., Lipsiae 1713, s. 24.
Prätorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ..., Danzig und Leipzig, 1760, s. 9, 39, 74.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s.53, 106.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf –Schwentine 1986–1992, 4, 153.