GAZOWNIE

[[File:Gazownia przy ul. Wałowej, widok od strony południowej, koniec lat 40. XX wieku.JPG|thumb|Gazownia przy ul. Wałowej, widok od strony południowej, koniec lat 40. XX wieku]]'''GAZOWNIE''' (zob. też q przedsiębiorstwa). Projekt ich budowy, z myślą o zastąpieniu lamp olejowych oświetlających gd. q ulice, zgłosił na posiedzeniu Rady Miejskiej 8 V 1844 kupiec i armator q Friedrich Heyn. 5 XI 1852 uchwalono budowę na działce składu drewna w płd. części q Spichlerzy, w miejscu zlikwidowanego Dworu Smolnego, przy Thornscherweg 14 (ul. Toruńska), stanowiącej płn. granicę terenu gazowni. Od zach. teren jej graniczył z kolejowym q dworcem Brama Nizinna, od wsch. z Nową Motławą (q Motława). Budowę (od marca 1853) zlecono fr. Towarzystwu Oświetlenia Publicznego i ang. firmie Barlow &amp; Co. 19 XII 1853 rozpoczęto produkcję gazu, 21 XII 1853 uruchomiono publiczne i pryw. oświetlenie gazowe. Gazownia (tzw. I) składała się: z ceglanego budynku z 12 piecami, budynków o konstrukcji szkieletowej mieszczących chłodnice, urządzenia odsiarczania, maszyn i kotłów, warsztatów, szop węglowych, budynku administracyjno-mieszkalnego dla kierownictwa (przy Thornscherweg, pośrodku działki). Po jego płn.-zach. stronie stanął zbiornik gazu o poj. 1200 m3. Początkowo uruchomiono, na q Starym Przedmieściu i q Głównym Mieście (po ob. ul. Szeroką), 312 latarń publicznych i 508 pryw. na 68 posesjach. Rosnące zapotrzebowanie na oświetlenie, a z czasem i na inne cele (kuchenki gazowe), wymusiło rozbudowę: 14 VIII 1854 przekazano do eksploatacji nowe piece i dodatkowy zbiornik gazu o poj. 1200 m3, w 1864 trzeci zbiornik, o poj. 2900 m3. W 1861 zatrudniano 26 pracowników. W 1858 gaz docierał do 757 latarń ulicznych i 5439 lamp w mieszkaniach, instytucjach i sklepach. Pod koniec lat 60. XIX w. liczba odbiorców wzrosła do 11 800, roczna produkcja w 1870 osiągnęła 2 mln m3, 1872 – 2,4 mln. W 1872–73 wyremontowano system podziemnych rur. Początkowo gaz wytwarzano z węgla ang. (szkockiego); po zajęciu przez Prusy Śląska surowiec dowożono także z tamtejszych kopalń, w tym celu wybudowano bocznicę kolejową. Pod budowę piątego zbiornika wykorzystano zasypany basen powstały z połączenia Starej i Nowej Motławy, władze Gd. umocniły przy okazji nabrzeża i wybudowały bulwar spacerowy. W 1902 produkcja gazu osiągnęła 5 515 010 m3, zasięg sieci gazowej obejmował obszar zamieszkany przez 100 tys. osób. Z powodu braku możliwości dalszej rozbudowy na dotychczasowym terenie Rada Miejska 9 XII 1902 przyjęła uchwałę o wybudowaniu nowej gazowni (tzw. II) w rejonie ujścia Motławy do q Wisły, w sąsiedztwie Stoczni Cesarskiej (q Stocznia Królewska), na 6 ha łąk zw. Kielmeisterwiese, które dały nazwę ulicy okalającej nową gazownię od płd.-wsch.: Kielmeisterweg (ul. Stępkarska). Budowę rozpoczęto w marcu 1903, gazownię II uruchomiono 14 XI 1904, z produkcją 25 tys. m3 na dobę, z docelową możliwością 40 tys. m3. Nad Motławą wzniesiono magazyn węgla ze specjalnym nadbrzeżem rozładunkowym (3 obrotowe żurawie dla statków o tonażu 4 tys. ton), dalej (posuwając się od Motławy) kolejno: piecownię, aparatownię, odsiarczalnie, budynek masy regeneracyjnej, regulatornie, warsztaty, zbiornik na 10 tys. m3, 3 budynki mieszkalne (16 mieszkań dla robotników). Na płd., przy wytyczonej wówczas Ringstraße (jej fragmenty to ob. ul. Gazownicza i Podstocznia), umieszczono budynek adm. z laboratorium, mieszkaniami służbowymi, budynek magazynowo-wagowy. Do 1910 gazownia II wspomagała gazownię i; po zwiększeniu pojemności zbiornika gazowni II do 30 tys. m3, 20 V 1913 wyłączono urządzenia w gazowni i. Zachowane zbiorniki stanowiły podstację gazowni II, w której w 1912 wybudowano nową piecownię, zwiększając produkcję gazu do 13 mln m3 w 1913; dalsza modernizacja pozwoliła w 1917 dostarczyć 20 mln m³ gazu i zwiększyć liczbę odbiorców: w 1914 było ich 17 179, 1920 – 20 063. Po trudnościach w dostawie węgla, w pocz. II WMG, w 1925 uruchomiono 3. piecownię, a liczba odbiorców wyniosła 38 142. W 1926 przy Hohe Seigen (ul. Rybaki Górne) zbudowano zbiornik o poj. 70 tys. m3. W 1928 do sieci przyłączono mieszkańców q Oliwy (po likwidacji lokalnej gazowni), q Stogów, 1929 q Brzeźna, a liczba odbiorców wzrosła do 43 165. Gazownia, stale modernizowana, w 1939 zatrudniała ok. 420 osób. Sieć gazowa (ok. 250 km) obejmowała q Śródmieście, q Wrzeszcz, Oliwę, q Nowy Port, Brzeźno, q Siedlce, Stogi. W czerwcu 1942 nalot bombowców ang. uszkodził zbiorniki i instalacje, po odbudowie w 1943 dostarczano gaz także do Gdyni. W 1945 gazownia uległa zniszczeniu w 30%, 16–18 VI 1945 z rąk radz. administracji wojsk. przejął ją Zarząd Miasta. Po odbudowie sieci pierwszy gaz popłynął do Wrzeszcza 12 IV 1946. Uroczyste otwarcie gazowni nastąpiło 7 VII 1946. Wszystkie uszkodzenia usunięto w 1948, gazyfikacja objęła 53,9% Gd. i częściowo Sopot. W 1950 miasto utraciło zarząd nad gazownią, 1 maja powstały państw. Zakłady Gazownictwa Okręgu Gd. 1 i 1967 gazownię podporządkowano Gd. Okręgowym Zakładom Gazownictwa. W 1970 zlikwidowano w Gd. ostatnie 6 latarni gazowych. Od 1973 wprowadzono do użycia gaz ziemny. Proces przystosowania sieci i urządzeń gazowych u odbiorców do gazu ziemnego ukończono 23 i 1991, wytwarzanie gazu miejskiego i wyłączenie gazowni zakończono w maju 1994. Zlikwidowano stare urządzenia tech., w 1998 przy ul. Wałowej wybudowano reprezentacyjny budynek adm. Długość sieci (wraz z przyłączami) wynosi ponad 1000 km. <br /><br /> '''Gazownia w Oliwie''', przy skrzyżowaniu ob. ul. Śląskiej i Droszyńskiego. Wybudowana staraniem zarządu gminy Oliwa w 1906 przez berlińską firmę Anhaltische Maschinenbaugesellschaft, produkcję gazu rozpoczęła w listopadzie 1907. Usytuowana za torami kolejowymi, w chwili budowy położona na niezasiedlonych terenach łąkowych. Wyposażona w piecownię, zbiornik gazu na 1250 m3, budynek biurowo-mieszkalny. Od 1909 dostarczała gaz do q Jelitkowa, w 1913 miała 1011 odbiorców i 27 810 m sieci. Wraz z wodociągami funkcjonowała w ramach firmy Gas- und Wasserwerke Oliva, nadzorowanej przez zarząd gminy. Mimo ograniczeń spowodowanych i w. świat. (z 313 latarni zezwolono na użytkowanie 94) w 1914 wyprodukowała 575 470 m3 gazu (w tym na oświetlenie publiczne 44 425, reszta na potrzeby indywidualnych odbiorców). Po przyłączeniu Oliwy do Gd. zamknięta 14 VI 1928, po przeprowadzeniu do Oliwy gazociągu z Gd. Zbiornik gazu, do chwili rozebrania w latach 50. XX w., wykorzystywano jako wyrównawczy. Od 1987 istnieje w tym samym miejscu rozdzielnia gazu dla q Przymorza i q Zaspy (zatrudnia 53 osoby), wykorzystująca dawne budynki lokalnej gazowni. [[Category: Encyklopedia]]