CMENTARZE NA CHEŁMIE

'''CMENTARZE NA CHEŁMIE.'''  '''Żydowski''' (Jüdischer Friedhof), Chełm, ul. Cmentarna (obok cment. Salwator Nowy). Najstarsza część cment. (w formie trapezu) położona jest na wzgórzu i jego płn.-wsch. zboczu (zachowała się prowadząca do tej części aleja lip i kasztanowców, wiodąca na wzgórze po wsch. zboczu), po raz pierwszy wspomniany 1694. Należał do gmin żyd. w q Starych Szkotach, q Winnicy i q Dolnym Mieście (ul. Szopy). Organizacją pochówków zajmowało się Bractwo Pogrzebowe (Chewra Kadisza, istniało 1724–1848), prowadzące od 1777 również szpital żyd. w Starych Szkotach. W 1807 wykorzystany przez wojska napoleońskie jako stanowisko artyleryjskie; częściowo zniszczony. Odnowiony i powiększony (do 2,3 ha, w kierunku płn., zajął stok wzgórza i jego podnóże bezpośrednio do ul. Cmentarnej) dzięki darowiźnie Benedykta Stargardta z Bractwa Pogrzebowego. Na nowej części złożono prochy ekshumowane 1840 z cment. Żydowskiego między Bramą Oliwską a Nowymi Ogrodami (q cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół u podnóża Grodziska). Od poł. XIX w. gł. nekropolia gd. Żydów. Od 1883 pod zarządem q Gminy Synagogalnej i powołanego nowego Bractwa Pogrzebowego (wspólnego z zamkniętym cment. Żydowskim we Wrzeszczu (q cmentarze we Wrzeszczu. Przy ul. Traugutta)). Około 1884 staraniem Bractwa Pogrzebowego w narożniku płn.-wsch. (przy ob. ul. Stoczniowców) wydzielono część gosp. z domem przedpogrzebowym (od 1911 nowym, drewnianym z podcieniami), domami dozorcy oraz kamieniarza. W pocz. XX w. uporządkowano układ przestrzenny, tworząc tarasy z ułatwiającymi do nich dostęp schodami oraz krzyżujące się alejki. Zgodnie z umową Gminy Synagogalnej z władzami II WMG z 8 i 1939 miał pozostać nienaruszony do 1948. Podczas II w. świat. zniszczone zostały budynki gosp. i ogrodzenie od ul. Cmentarnej; zamknięty 8 XII 1956 i nast. całkowicie zdewastowany, zwłaszcza podczas budowy w latach 70. XX w. os. Chełm. W 1984 wpisany do rejestru zabytków, od lipca 1998 pod opieką Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gd. Zachowało się ok. 100 nagrobków (najstarszy z 1786). Pochowano tu m.in. rabina z synagogi na Szopach Israela Ben Jedalija Lipschitza (1782–1860, przedstawiciel judaizmu ortodoksyjnego), q Gustava Davidsohna, q Lessera Giełdzińskiego, q Paula Simsona,prus. żołnierzy narodowości żyd. zabitych 6 XII 1815 podczas wybuchu prochu w Bramie św. Jakuba. {{author: GB}} <br /><br /> '''Katolicki Stary''' (Alter Katholischer Kirchhof, Stary Stolzenberg), między ob. ul. Lubuską, Stoczniowców, Wronki i Hirszfelda (w pobliżu zach. zboczy q Biskupiej Górki). Założony na terenie należącym wcześniej do q reformatów w 1831 w czasie epidemii cholery, od 1840 katolicki cment. paraf. q kośc. św. Józefa. W okresie II WMG cment. bezwyznaniowy, miejsce grzebania ubogich (m.in. pochowano tu Stanisławę Panieńską z d. q Przybyszewską). W 1941–42 wybudowano kaplicę. Zamknięty 24 XI 1946. Zajmował działkę o pow. 1,2 ha, na płaskim terenie, w kształcie nieregularnego czworoboku, otoczony murem z bramą od zach., z 2 alejami (płn.-płd.) i przecinającą je pod kątem prostym aleją poprzeczną (wsch.-zach.). Zachowały się nieliczne nagrobki z 2 poł. XX w., istniał do pocz. lat 90 XX w., ob. zdewastowany podczas budowy domu paraf. i przebudowy kaplicy cmentarnej w q kośc. Podwyższenia Krzyża Świętego. {{author: SK}}<br /><br /> '''Katolicki Nowy''' (Neuer Katholischer Kirchhof, Katholischer Friedhof, Nowy Stolzenberg), po zach. stronie Biskupiej Górki, między ob. ul. Zielonogórską, Kolonią Studentów i Dokerów, na wsch. od cment. Katolickiego Starego. Powstał 1831 (jako komunalny) dla ofiar cholery, nast. katolicki. Pierwotnie nieduży obszar powiększono na pocz. XX w. Zajmował działkę o pow. 2,1 ha, w kształcie nieregularnego wieloboku zbliżonego do litery L, podzielony na kwatery 4 alejami. Zamknięty 21 XI 1946; 1966 zmieniony na park. {{author: JWL}} <br /><br /> '''Zbawiciela Nowy''' (St. Salvator-Kirchhof, Nowy Salvator), ob. cment.Komunalny nr 6, u zbiegu ul. Stoczniowców i Cmentarnej, naprzeciw cment. Żydowskiego; ewang., po 1945 komunalny, czynny (pochówki w rodzinnych grobach). Założony po 1888 jako kolejny cment. gminy ewang. św. Zbawiciela. Wcześniej istniały nekropolie u podnóża Biskupiej Górki (q cmentarze na terenie Śródmieścia. Zaroślak). Początkowo zajmował niewielki obszar w rozwidleniu ob. ul. Cmentarnej i Stoczniowców. Przed 1905 powiększony w kierunku wsch., dochodził do ob. ul. Brzegi. Po wojnie czasowo czynny, zniwelowano część grobów ewang. oraz odcięto fragment terenu założenia od strony ul. Brzegi. W 1947 przekazany w użytkowanie Zarządowi Cmentarzy Miejskich jako komunalny. Od 1947 do lipca 2011 pochowano na nim 3452 osoby. Działka o pow. 1,33 ha, o rzucie w kształcie nieregularnego wieloboku, lekko nachylona w kierunku płd. Podzielony na kwatery alejami o symetrycznym układzie, gł. aleja biegnie od bramy przy ul. Cmentarnej w kierunku płd., 2 aleje poprzeczne przecinają ją pod kątem prostym. Istniejące nagrobki pochodzą z lat powojennych. {{author: JWL}} [[Category: Encyklopedia]]