BAŁTYK, fabryka czekolady

Wersja z 17:52, 27 kwi 2024

Siedziba Zakładów Przemysłu Cukierniczego „Bałtyk” w Oliwie, ul. Droszyńskiego 8/11, 2016

Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Bałtyk”, 1948

Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Bałtyk”, 1948

„BAŁTYK” Zakłady Przemysłu Cukierniczego (ZPC). Przedsiębiorstwo produkcji wyrobów cukierniczych i czekoladowych w Gdańsku; utworzone w 1951 na bazie trzech przedwojennych zakładów tej branży, Anglas – Schokoladen- und Zuckerwarenfabrik Thomas Ulrich w Gdańsku-Oliwie, a także dwóch fabryk w Gdańsku-Wrzeszczu: Kosma Aktiengesellschaft oraz Baltic Schokoladen- und Zuckerwarenfabrik.

Wstępem do utworzenia jednolitego, państwowego przedsiębiorstwa była instrukcja Ministra Przemysłu Rolnego i Spożywczego z 8 VIII 1949 o utworzeniu Gdańskiego Zjednoczenia Fabryki Cukrów i Czekolady. Na główną siedzibę wyznaczono budynki fabryki Anglas w Oliwie przy ul. Droszyńskiego 8/11, do tego momentu (1949) wykorzystywane głównie jako lokum oddziału Centralnego Archiwum Wojskowego. Poszczególne fabryki, jako mienie poniemieckie, zostały upaństwowione (m.in. Kosma AG decyzją Ministra Przemysłu Rolnego i Spożywczego z 9 XII 1949). W nowej strukturze nadano im numery odpowiadające momentowi włączenia w Zjednoczenie. Zakład nr 1, dawny Anglas (ul. Droszyńskiego 8/11, biura od ul. Słowiańskiej). Zakład nr 2, dawny Baltic, wykorzystywał w dalszym ciągu jeden ze spichlerzy wybudowanego na przełomie XIX i XX wieku wojskowego urzędu aprowizacji (Proviantsamt), mieszczący się przy al. Grunwaldzkiej 161.

Nazwa całości przedsiębiorstwa – „Bałtyk” – była pochodną jego przedwojennej nazwy. Dawna fabryka Kosma AG stała się Zakładem nr 3, z obiektami zlokalizowanymi przy ul. Kościuszki 5C (biuro przy al. Grunwaldzkiej 149 w ramach przebudowy i poszerzenia jezdni tej alei przestało istnieć). Obiekty przy ul. Kościuszki 5C zostały po 1951 roku częściowo przebudowane i zmodernizowane, zwłaszcza budynek frontowy, od ulicy. W 1977 do ZPC włączono jeszcze zakład podobnej branży z Gdyni-Chyloni, przy ul. Puckiej 101, odtąd Zakład nr 4. Funkcjonował także sklep firmowy w Oliwie przy ul. Czerwonego Sztandaru (obecnie ul. Bora-Komorowskiego).

Każdy z czterech zakładów specjalizował się w innym rodzaju produkcji. Zakład nr 1 produkował wyroby czekoladowe: cukierki czekoladowe i czekolady, również na eksport, w tym mleczne i deserowe. Znane były marki czekolad deserowych i nadziewanych: „Finezja”, „Admirał”, „Bałtyk”, „Malibo”, „Advocato”, „Nutino”, a także „Ratuszowa”, „Wczasowa”, „Jedyna”, „Malajska”. Po 1989 wypuszczono specjalną serię czekolad mlecznych z napisami „Lubię Cię”, „Kocham Cię”, „Przepraszam Cię”. Produkowano tu również popularną piankę „Morską”.

Zakład nr 2 specjalizował się w produkcji tzw. wyrobów wschodnich: chałwy, sezamek, ponadto batonów (w tym tzw. krymski), galaretek wielosmakowych, ptasiego mleczka, bloków grylażowych i cukierków (miękkich), a także michałków i likworków gdańskich oraz nugatów. W skali całego zakładu najbardziej dochodowa była produkcja popularnych sezamek, ponieważ dzięki sprzedaży tego towaru do krajów arabskich uzyskiwano tzw. odpisy dewizowe.

Zakład nr 3 wypuszczał na rynek cukierki twarde i nadziewane: lizaki, landrynki, karmelki (twarde i nadziewane), tzw. pomadki mleczne oraz irysy. Jednym z ważniejszych produktów tego oddziału były specjalne cukierki, tzw. szalupowe, wchodzące w skład wyposażenia sprzętu ratowniczego na statkach handlowych, eksportowane do 54 krajów na świecie.

Zakład nr 4 produkował galaretki, żelki i cukierki auto-café (z dodatkiem kofeiny dla kierowców samochodów). W latach 60. XX wieku, za rządów dyrektora Jana Kozłowskiego, w przedsiębiorstwie rozwijał się ruch racjonalizatorski, stawiano na innowacyjność i oszczędności. W Zakładzie nr 3 wykonano między innymi własną linię kondensacji mleka, co pozwoliło obniżyć koszty produkcji. Autorem tej innowacji był inż. Marceli Koczorowski, długoletni konstruktor w Dziale Postępu Technicznego. W latach 70. XX wieku przy Zakładzie nr 2 funkcjonowało Laboratorium Badawcze pracujące na potrzeby wszystkich 19 przedsiębiorstw tej branży w Polsce.

W początku lat 80. XX wieku zaopatrzenie w wyroby czekoladowe znacząco się pogorszyło. Po wprowadzeniu stanu wojennego (13 XII 1981) czekolada znalazła się wśród artykułów dostępnych na kartki żywnościowe. W połowie lat 80. ZPC „Bałtyk” z inicjatywy dyrektora Stanisława Szukalskiego, jako jeden z pierwszych w kraju, wprowadził do produkcji wyroby czekoladopodobne, w których zamiast tłuszczu kakaowego wykorzystywano tłuszcz innych roślin. Sprzedawano je poza systemem kartkowym.

21 VIII 1983 w Zakładzie nr 1 w Oliwie doszło do poważnego pożaru. Spłonęła wówczas hala produkcyjna Działu Kakao i Działu Czekoladowego wraz z maszynami i urządzeniami, zniszczeniu uległo także 10 ton kakao w tzw. kuchu kakaowym i w workach, łączne straty oszacowano na 11,5 mln zł. Pożar gasiło osiem jednostek straży pożarnej. Śledztwo – bez jednoznacznego wskazania winnych – umorzono 28 XI 1983, uznając że najprawdopodobniej doszło do samozapłonu masy kakaowej w agregacie tzw. młyna. Dopuszczano także możliwość zwarcia w wymienionej w 1982 instalacji elektrycznej. Na pewien czas produkcja wyrobów czekoladowych w Gdańsku uległa ograniczeniu, a 139 pracowników z Oliwy zatrudniono na tzw. trzeciej zmianie w Zakładach nr 2 i 3. Odbudowa Zakładu nr 1 nastąpiła w latach 1983–1985 pod nadzorem nowego kierownika tego oddziału, mgr. inż. Kazimierza Piechowicza. W 1983–1984 z firmy VEB Maschinenfabrik w Heidenau (NRD) sprowadzono nowe maszyny do obróbki komponentów kakaowych.

W 1984–1987 zakłady zostały zmodernizowane. Zlikwidowano między innymi dotychczasowy system chłodzenia niebezpiecznym amoniakiem i zastąpiono go chłodzeniem freonowym. Sprowadzono z Włoch sterowany elektronicznie agregat Multicavemil, dzięki któremu unowocześniono produkcję czekolad nadziewanych. W 1989 według miesięcznika „Zarządzanie” ZPC „Bałtyk” znalazł się na 499. miejscu na liście 500 największych przedsiębiorstw przemysłu przetwórczego w Polsce. Łączna sprzedaż zakładu wyniosiła wówczas 10 489 mln zł, a zysk szacowano na 2867 mln zł. Na eksport szło wówczas 2,62% ogółu wyrobów, we wszystkich 4 zakładach firma zatrudniała 695 osób. Większość załogi stanowiły kobiety, od 1985 działała tu bardzo prężnie organizacja Ligi Kobiet Polskich. W 1989 wyprodukowano ogółem 9332 ton wyrobów cukierniczych (w tym 269 ton cukierków i 385 ton sezamek), wartość produkcji sprzedanej wyniosła 35 932,2 mln zł, a zysk wyniósł 10 331 mln zł. Było to z pewnością apogeum świetności przedsiębiorstwa opartego na zasadach socjalistycznej ekonomii. W następnych latach, w związku z przekształceniami gospodarczymi po upadku komunizmu w Polsce, sytuacja przedsiębiorstwa uległa znacznemu pogorszeniu.

W okresie transformacji ustrojowej i gospodarczej w ZPC „Bałtyk” nastąpiło rozluźnienie dotychczas jednolitej struktury organizacyjnej. W 1991 powstała spółka pracownicza (akcyjna). W 1992 wszystkie trzy gdańskie filie zostały przejęte przez fiński koncern cukierniczy Karl Fazer, który na bazie ZPC „Bałtyk” utworzył spółkę joint venture Bałtyk Chocolate, a w 1995 przekształcił ją w podporządkowaną koncernowi spółkę Fazer Polska sp. z o.o. (od 2002 pod nazwą Cloetta Fazer Polska sp. z o.o., od tego momentu także z kapitałem szwedzko-norweskim). Zgodnie z zawartymi w 1992 umowami ze Skarbem Państwa utrzymano zatrudnienie na ówczesnym poziomie około 350 osób.

Na początku lat 90. XX wieku Bałtyk Chocolate dysponował kilkoma sklepami firmowymi: przy ul. Droszyńskiego 8/11, ul. Kościuszki 5C (a zatem przy Zakładach nr 1 i 3), a także punktem sprzedaży na terenie Dworca Gdańsk Główny PKP. Do firmy należał również Magazyn Wyrobów Gotowych przy ul. Marynarki Polskiej 59 w Letnicy. Fazer Polska sp. z o.o. przeniósł go na ul. Szkolną 1 w Nowym Porcie. Zakład nr 4 w Gdyni przejęła założona w 1995 firma Atakan sp. z o.o., importer i dostawca artykułów spożywczych do konfekcjonowania, która przez pewien czas prowadziła w fabryce przy ul. Puckiej 101 między innymi produkcję chałwy. W 1998 zamknięto i wyburzono za zgodą Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zabytkowy obiekt dawnego Balticu przy al. Grunwaldzkiej 161. 23 III 2005 w pozostałych oddziałach firmy wstrzymano produkcję z powodu niskiej rentowności i braku popytu. Wcześniej skandynawscy właściciele zrezygnowali z produkcji większości popularnych niegdyś w Polsce wyrobów ZPC „Bałtyk”, wprowadzając własne marki, nieznane na polskim rynku.

Tereny fabryczne we Wrzeszczu zostały sprzedane pod nowe inwestycje. W 2006 w miejscu Balticu przy al. Grunwaldzkiej 161 stanął sklep niemieckiej sieci handlowej Lidl. W latach 2006–2007 w miejscu Zakładu nr 3 (Kosma) wybudowano centrum handlowe Galeria Bałtycka. Grupowemu zwolnieniu miało podlegać 320 osób, czyli niemal wszyscy dotychczasowi pracownicy Cloetta Fazer Polska. Oliwski oddział Fazera uratował strajk załogi. Po długotrwałym sporze w 2005 właściciele wyrazili zgodę na sprzedaż części udziałów i ponowne utworzenie tu spółki pracowniczej. We wrześniu 2005 w zakład przy ul. Droszyńskiego 8/11 zainwestowała spółka PPHU (Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe) Bomilla z Włocławka, włączając go w skład tworzonej grupy kapitałowej. Powrócono do nazwy Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Bałtyk”. Siedzibą, jak poprzednio stały się budynki przy ul. Droszyńskiego 8/11. Na wyrobach firmy przywrócono również dawne, dobrze się kojarzące logo. Otwarty został ponownie sklepik firmowy przy ul. Bora-Komorowskiego (obecnie z adresem ul. Droszyńskiego 2). ZPC „Bałtyk” produkuje na nowo dobrze niegdyś znane i cenione wyroby, m.in. czekolady „Finezja”, „Admirał”, „Bałtyk”, stosując się do receptur z okresu powojennego, ale tworząc również smaki i produkty zupełnie nowe. Uruchomiono między innymi produkcję likworków z płynnym nadzieniem, wytwarzanych na rynku polskim jedynie w Gdańsku, ponadto pralin nadziewanych i cukierków choco toffee. Wyroby Bałtyku sprzedają się nie tylko na lokalnym, pomorskim rynku, ale także na Śląsku i poza granicami kraju, między innymi w krajach skandynawskich. W 2014 zakłady zatrudniały około 150 osób, w większości kobiety, niektóre osoby z 30-, 40-letnim stażem pracy. SK