PTAKI

Wersja z 02:23, 8 mar 2013

Samica nurogęsi w Ptasim Raju

PTAKI. W 1800–2010 w Gd. stwierdzono występowanie 339 gatunków ptaków (75% gat. ptaków stwierdzonych dotąd w Polsce). Połowę z nich stanowią ptaki związane z siedliskami wodnymi, 30% zamieszkuje lasy, pozostałe gatunki – tereny otwarte i zurbanizowane. Zespół ptaków w Gd. jest bardziej różnorodny niż w in. miastach europejskich, co wynika ze zróżnicowania siedlisk, położenia miasta na wybrzeżu na trasie szlaków wędrówkowych oraz łagodnego klimatu morskiego (q klimat i bioklimat), który sprzyja zimowaniu licznych i wielogatunkowych stad ptaków.

W 1980–2010 w Gd. gniazdowało 159 gatunków. Najcenniejsze gatunki lęgną się na wybrzeżu, przy ujściu q Wisły (q Przekop Wisły), gdzie w kolonii lęgowej rybitw gniazduje rzadka i zagrożona rybitwa czubata (300–570 par), dla której jest to ob. jedyne lęgowisko w kraju i kluczowa ostoja nad M. Bałtyckim; rybitwa rzeczna ma tu jedną z największych krajowych kolonii (do 360 par) i podobnie rybitwa białoczelna (do 50 par). Plaże nadmorskie między q Stogami a Przekopem Wisły zasiedla kilka par sieweczki obrożnej. W Gd. gniazdują 3 gatunki mew, w tym mewa srebrzysta, która do lat 90. XX w. występowała w kolonii przy ujściu Wisły (maks. do 200 par), nast. na falochronie q Portu Północnego, a ob. coraz liczniej zasiedla zabudowania Gd. Bardzo rzadka mewa pospolita gniazduje k. q Przegaliny i na q Przeróbce (2–3 pary). W rejonie q Wyspy Sobieszewskiej jeszcze niedawno spotykano lęgnącego się w norach ohara. Od kilkunastu lat gniazduje tu w dziuplach starych drzew tracz nurogęś (do 8 par). Siedliska wodne otoczone szuwarami mają istotne znaczenie dla lęgowego łabędzia niemego (30–40 par), który w Gd. ma największą krajową populację miejską. W strefie peryferyjnej miasta, w siedliskach podmokłych, występuje drapieżny błotniak stawowy (11–13 par) oraz bąk (do 5 samców), m.in. w q rezerwacie Ptasi Raj, na q Zielonych Wyspach i na moczarze k. osiedla Cztery Pory Roku (q Chełm). Spokrewniony z nim bączek (najmniejsza krajowa czapla) gniazduje w Gd. bardzo rzadko (pojedyncze pary). Żuraw (3–4 pary) występuje w Ptasim Raju, w q Górkach Zach. i na peryferiach płd.-zach. Gd. W ogrodzie zoologicznym w Oliwie gniazduje 50 par czapli siwej, tworząc nietypową kolonię miejską. Bardzo rzadko gniazduje na Pomorzu Gd. perkoz rdzawoszyi, którego 2–3 pary zasiedlają zbiornik w pobliżu Jasienia. Na potokach Lasów Oliwskich występuje pliszka górska (6–8 par), np. na q Strzyży, q Potoku Oliwskim i niewielkich strumykach w ZOO. W podobnych miejscach występuje rzadki zimorodek (pojedyncze pary). Bocian biały gniazduje najliczniej na peryferiach miasta – z 18 par aż 9 na Wyspie Sobieszewskiej. Sokół pustułka gniazduje (10–20 par) w śródmieściu i na nowych os. mieszkaniowych, na starych kośc. i blokach mieszkalnych; żeruje zwykle na peryferiach miasta. Ważne dla ptaków są Lasy Oliwskie i nawet niewielkie enklawy leśne na terenie Gd. Stare buczyny zasiedla muchołówka mała i gołąb siniak (do ok. 20 par), zajmujący dziuple wykute przez dzięcioła czarnego. W ostatnich latach do awifauny miasta przybyło kilka gatunków lęgowych, np. pochodząca z południa kląskawka (20–30 par) zasiedla najliczniej ugory płd.-zach. części miasta. W 2 miejscach odnotowano rzadką pliszkę cytrynową (np. 3–4 pary lęgowe na Zielonych Wyspach). W ostatnich latach w Gd. zaczęły się gnieździć nieliczne w kraju gatunki, np. gęgawa, gągoł, nurogęś oraz żuraw i, niespodziewanie, para lęgowa bielika. Wiele gatunków także znika z awifauny lęgowej Gd., co jest związane gł. ze zmianami siedliskowymi. Część gatunków związanych z siedliskami wodno-błotnymi przestało gniazdować w Gd. już dawno, np. biegus zmienny i łęczak. Od kilku lat nie potwierdzono lęgów ohara, a jedna para ostrygojada gniazduje nieregularnie na Wyspie Sobieszewskiej. Zdecydowanie zmniejszyła się populacja lęgowa sieweczki obrożnej, a krwawodziób gniazduje nieregularnie, np. 2 pary w 2009 na Zielonych Wyspach, a wcześniej na Wyspie Sobieszewskiej oraz na łąkach q Rudnik. Kolejnym gatunkiem, który prawdopodobnie już nie gniazduje w Gd., jest dzierlatka – krewna pospolitego skowronka. W Gd. w ostatnich latach wykazano gniazdowanie 20 taksonów z Załącznika i Dyrektywy Ptasiej UE i 10 gatunków z Polskiej czerwonej księgi zwierząt.

W okresie nielęgowym istotne znaczenie dla ptaków mają wody Zatoki Gd. oraz tereny przymorskie odcinka przyujściowego Wisły. W okolicy Wyspy Sobieszewskiej wiele gatunków występuje w wielotysięcznych stadach, niejednokrotnie największych w kraju. Jesienią przy ujściu Wisły Przekopu spotyka się wyjątkowo liczne w skali kontynentu stada mewy małej, w których również występuje rybitwa czarna. W okresie wędrówki jesiennej licznie pojawiają się siewkowce pochodzące z lęgowisk oddalonych nawet o kilka tysięcy km ze strefy tundry w Rosji, które po uzupełnieniu zapasów na bogatych żerowiskach podejmują dalszą wędrówkę na zimowiska w Europie i w Afryce. Równie efektowna jest wędrówka ptaków wróblowych, które w szczycie przelotu mogą tworzyć nieprzerwany ciąg wędrowców. Na zimę przylatują tu licznie lodówki (kaczka morska) oraz gągoły, w stadach od kilku do 30 tys. ptaków.

Zatoka Gd. oraz tereny przymorskie odcinka przyujściowego Wisły na Wyspie Sobieszewskiej znane są od dawna jako ostoje ptaków. W rezerwacie Ptasi Raj, położonym na prawym brzegu Wisły Śmiałej k. q Górek Wsch., gł. celem ochrony jest zachowanie ostoi ptaków wodno-błotnych. Rezerwat przyrody q Mewia Łacha, zlokalizowany po obu stronach Przekopu Wisły, chroni kolonie lęgowe rybitw oraz miejsca bytowania ptaków siewkowatych, blaszkodziobych i rybitw w okresach ich wędrówek. Obszary o ponadregionalnym znaczeniu dla ptaków (Obszary Specjalnej Ochrony) zostały wpisane do ogólnoeuropejskiej sieci Natura 2000: przylegająca do miasta „Zatoka Pucka” (62 430 ha) i „Ujście Wisły” (2 352 ha). Na obszarach tych spotykane są wyjątkowe koncentracje ptaków wodno-błotnych: Zatoka Pucka – do 100 tys. ptaków, i przy Ujściu Wisły – do 30 tys. Istotne znaczenie dla ochrony przyrody Gd., w tym również p. leśnych, mają Lasy Trójmiejskie, na których terenie w granicach Gd. znajdują się 3 q rezerwaty przyrody: Lasy w Dolinie Strzyży, Źródliska w Dolinie Ewy i Wąwóz Huzarów. Obecna ochrona terenów ważnych dla ptaków w Gd. jest niewystarczająca, wymaga bardzo ostrożnego planowania inwestycji oraz wyznaczenia i ochrony kolejnych obiektów, w tym np.: q Zielonych Wysp oraz bagna k. osiedla Cztery Pory Roku. Dla zachowania cennych składników przyrody kluczowa jest ochrona siedlisk, w tym lasów niszczonych w wyniku wyrębu, oraz zachowanie zadrzewień i zakrzaczeń, które zbyt często się usuwa w miejscach planowanych inwestycji. Zasypywane i osuszane niewielkie zbiorniki wodne i mokradła są również bardzo ważne dla ptaków. Szkodliwa jest intensywna penetracja siedlisk przez ludzi w miejscach ważnych dla ptaków, np. przy ujściach Wisły. Istotne znaczenie dla ochrony ptaków mają zagrożenia związane z zanieczyszczeniem wód morskich przez substancje ropopochodne. Negatywny wpływ mogą mieć również in. zanieczyszczenia, np. pochodzące ze składowisk siarki czy fosfogipsów. Niekorzystne zmiany siedliskowe dotyczą rezerwatu Ptasi Raj, w którym wypłycenie q jeziora Ptasi Raj i q jeziora Karaś oraz szybkie zarastanie mogą doprowadzić do ich zaniku w obecnym stuleciu. Ptaki Gd. badane były już od XIX w.; w 1. poł. XX w. wiele informacji o ptakach zebrano dla Wyspy Sobieszewskiej. Od ok. 50 lat prowadzą tu badania ornitolodzy ze q Stacji Ornitologicznej Muzeum i Inst. Zoologii PAN w q Górkach Wsch. (siedziba Krajowej Centrali Obrączkowania Ptaków) oraz z Katedry Zoologii i Ekologii Kręgowców UG. Badaniami, ochroną ptaków i edukacją zajmuje się Grupa Badawcza Ptaków Wodnych Kuling oraz q Trójmiejski Park Krajobrazowy i Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Obserwowanie ptaków staje się powszechnym zainteresowaniem mieszkańców Gd. i licznych osób przyjezdnych. AS