ELERT BALTHASAR, rajca

Wersja z 14:07, 13 sie 2023

Lokalizacja płyt nagrobnej Balthasara Elerta w kościele św. Jana

BALTHASAR ELERT (Ehlert, Elers) (1 VIII 1686 Gdańsk – 12 I 1755 Gdańsk), kupiec, rajca. Jeden z pięciorga dzieci kupca Petera (chrzest 19 VIII 1657 w kościele NMP – pochowany 15 IX 1697 w kościele św. Jana w Gdańsku) i Marii (poślubiona w 1684, pochowana w tymże kościele 29 III 1695 w wieku 31 lat). Wszystkie ich dzieci ochrzczone w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) w Gdańsku (Balthasar 2 IX 1686). Brat Petera (27 VII 1690 Gdańsk – 6 IX 1728 Gdańsk), w 1714 zweryfikowanego przez gdańskie Ministerium Duchowne, od 1719 pastora w Kobbelgrube (Stegna), od 1720 do śmierci drugiego pastora kościoła św. Jana w Gdańsku, oraz Anny Marii Elers (chrzest 16 VIII 1688), która 8 V 1713 w kościele NMP poślubiła Thomasa Schultza (pochowany 11 VIII 1732 w kościele św. Trójcy w grobie nr 213). Pozostała dwójka rodzeństwa zmarła krótko po urodzeniu.

Powinowaty pastora kościoła św. Jana Johanna Heinricha Nothwangera – matka pastora, Cornelia, była córką siostry jego ojca, Cathariny (pochowana 1688 w kościele św. Trójcy w grobie nr 30) i poślubionego w 1650 w Gdańsku Johanna Heinricha Deublingera).

Wraz z teściem Melchiorem Schefflerem (chrzest 30 VI 1669 w kościele NMP – pochowany 6 IX 1735 tamże w grobie nr 258), agentem handlowym utrzymującym bezpośrednie kontakty z magnatami z południowych ziem Polski (m.in. z Sanguszkami) zajmował się pośrednictwem w handlu zbożem. Prowadził także (a później wdowa po nim z synem) pośrednictwo w handlu żelazem. Od 1728 reprezentant Trzeciego Ordynku z Kwartału Rybackiego, od 1731 mistrz tego Kwartału. Od 1735 witryk (osoba świecka zarządzająca majątkiem) kościoła św. Jana.

Wymieniony, wraz z trzema innymi witrykami: Michaelem Schwedem, Gottliebem Hagedornem i Hieronymusem Möhringiem, na inskrypcji w górnej części korpusu tzw. małego dzwonu, przelanego w 1735 przez Johanna Gottfrieda Anthony’ego (1697 Lipsk – 1765 Gdańsk), odlanego pierwotnie przez Gerta Benninga I (1500 – po 1564) w 1556. Jako witryk budowniczy (Bauverwalter, zarządzający pracami budowlanymi prowadzonymi na rzecz kościoła), wraz z witrykami: Michalelem Schwedem, Michaelem Langwaldtem i Carlem Benjaminem Dachauem, wspomniany też w inskrypcji korpusu dzwonu Tuba Domini, przelanego w 1740 przez tego samego ludwisarza (pierwotnie odlanego przez Gerta Benninga I z 1564), który w zimie 1739/1740 pękł i spadł z wieży (oba dzwony zarekwirowane w 1942, w kościele Najświętszej Marii Panny w Lubece). W 1747 wraz z witrykami Michaelem Langwaldtem, Gottfriedem Brestem i Christianem Thiemem odkupił za 300 florenów od jego siostry zmarłego na początku tego roku Daniela Magnusa Gronaua cykl jego wariacji chorałowych na organy i przekazał je do zbiorów reprezentowanego przez siebie kościoła.

W 1750 został wybrany rajcą Głównego Miasta Gdańska, kandydaturę – jako dokonaną przez Radę Miejską spoza listy zgłoszonej przez Trzeci Ordynek – zakwestionował król polski August III, i już 20 lipca odwołano go z tej godności.

Po raz pierwszy ożenił się ok. 1716 z bliżej nieznaną Marią, po raz drugi w kościele NMP 4 III 1727 poślubił Beate Concordie (chrzest 10 XI 1701 tamże), córkę kupca Melchiora Schefflera. Ojciec co najmniej czwórki dzieci. Jego synem był m.in. Balthasar Gottlieb (chrzest 10 XII 1727), który 22 I 1767 w kościele NMP poślubił Annę Sophie (ur. 1749), córkę burmistrza Johanna Gottlieba Pegelaua i mieli czworo dzieci, o których niewiele wiadomo – znane są jedynie daty chrztu w kościele NMP trzech córek, a o synu wiadomo, że żył dłużej: Balthasar Gottlieb Elert (chrzest 4 XI 1767), unitarianin, od roku akademickiego 1789/90 studiujący prawo w Jenie, w 1792 wpisał się tamże do pamiętnika studiującego wraz z nim Christiana Benjamina Frobriga (3 I 1724 Ryga – 21 IV 1817 Lemburg (obecnie Mālpils, Łotwa)), późniejszego pastora w Roop (obecnie Straupe, Łotwa).

Pochowany 15 I 1755 w kościele św. Jana. Znajdują się tam dwie niemal identyczne płyty nagrobne, z podobnego materiału, podobnej wielkości i identyczną czcionką z wykutym jego imieniem i nazwiskiem oraz zachowanymi fragmentami inskrypcji (jedna z widocznym nr 81), więc zachodzi domniemanie, że za życia zaplanował sprawy swojego pochówku, np. przez dokupienie drugiej płyty i przekucie pierwszej według własnego pomysłu (lub inne rozwiązanie). w tym kościele byli pochowani również członkowie jego rodziny począwszy od dziada, Petera Elersa (1600 – pochowany 13 XI 1679), JANSZ

Bibliografia:

Drost Willi, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Bd. 1: Sankt Johann, Stuttgart, 1957, s. 218–220.
Hümmer Hans Peter, Neubert Michaela, Das Ordensstammbuch des Livländers Christian Benjamin Frobrig (Jena 1789 – Erfurt 1795), 2012.
Prätorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ…, Danzig und Leipzig, 1760, s.6, 57, 85.
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 45, 91.
Sadowska-Mathes Małgorzata, Prace konserwatorskie przy kamiennych płytach nagrobnych w kościele św. Jana w Gdańsku [w:] Kościół św. Jana w Gdańsku. W kręgu kultury sepulkralnej, red. Jakub Szczepański, Gdańsk 2012, s. 226–227.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 46, 146; 2, 171. 4, 238.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. II, Gdańsk 2008, s. 71.