LACHNITT WALERIAN, reżyser, dyrektor teatru

Wersja z 18:22, 8 sie 2023

Hasło powstało dzięki Miastu Gdańsk

Partner redakcji

WALERIAN LACHNITT, pseudonimy il – wal, W-itt, wal (27 XI 1913 Chrzanów – 3 III 1982 Gdynia), reżyser, dyrektor teatru, krytyk teatralny. Syn Eugeniusza. Absolwent Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, w 1936 ukończył filologię polską na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W latach 1937–1939 pracował w Oddziale Towarzystw Księgowo-Kolejowych „Ruch” w Krakowie. Przed II wojną światowa debiutował jako recenzent teatralny i historyk literatury (np. Do skał Taurydy przykuci, „Trybuna Literatów i Artystów”, nr 1/2, 1939), związany wieloma pismami krakowskimi i Radiem Kraków. Jako kapral-podchorąży brał udział w kampanii wrześniowej 1939. Przez Zaleszczyki przedostał się na Węgry, internowany w obozach w Kisbodak i w Magyarsas, następnie przebywał w niemieckich obozach jenieckich w Kaisersteinbruch (obecnie Słowacja), Killingen (Bawaria) i Fallingbosell (Saksonia).

Po wyzwoleniu przez Brytyjczyków był intendentem Szpitala Polskiego w Meppen pod Lubeką, skąd wiosną (statkiem z Lubeki) wrócił do Polski. Po krótkim pobycie w Krakowie i Poznaniu od lipca 1946 pracował w Szczecinie jako dziennikarz radiowy, w latach 1946–1948 współredagował (między innymi z Tymoteuszem Karpowiczem i Czesławem Piskorskim) tygodnik społeczno-kulturalny „Szczecin”. W latach 1950–1952 dyrektor Biblioteki Miejskiej w Szczecinie. Reżyserski egzamin eksternistyczny zdał w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Pracę w teatrze rozpoczął na stanowisku kierownika literackiego w Państwowych Teatrach Dramatycznych w Szczecinie w 1952, gdzie ponadto od stycznia 1955 pełnił funkcję zastępcy dyrektora do spraw artystycznych. Jednym z pierwszych jego zadań było przygotowanie szczecińskiej premiery sztuki Stanisława Lema i Romana Hussarskiego Jacht Paradaise (premiera 7 XI 1952).

Od października 1955 związany był na stałe z Trójmiastem, początkowo jako kierownik literacki Teatru Wybrzeże, a od 1959 jako kierownik artystyczny i literacki powstałej przy tym teatrze Sceny Objazdowej, która 1 IV 1964 przekształciła się w samodzielny Teatr Ziemi Gdańskiej (od 1974 Teatr Dramatyczny, następnie Teatr Miejski w Gdyni). Od 1 I 1966 pełnił jednocześnie funkcję jego dyrektora, od 1 I 1972 do przejścia na emeryturę 30 VII 1973 pełnił wyłącznie obowiązki jego dyrektora i reżysera, na emeryturze nadal z nim współpracował jako reżyser.

Interesował go głównie teatr współczesny, psychologiczny, ukazujący skomplikowaną osobowość i głębię wewnętrznych problemów człowieka. W teatrach Trójmiasta wyreżyserował 18 sztuk. Zadebiutował Matką Karola Čapka w Teatrze Wybrzeże w Gdyni (premiera 13 VII 1956). W jego reżyserii powstały tutaj między innymi Dom Bernardy Alba Federica Garcii Lorki (19 I 1957), Ich czworo Gabrieli Zapolskiej (21 II 1959). Pełnił funkcję kierownika literackiego w przedstawieniu Milczenie Romana Brandstaettera w reżyserii Bohdana Korzeniowskiego (1 X 1958), podjął się współpracy dramaturgicznej Nieporównanego Crichtona Jamesa Matthew Barrie’ego w reżyserii Stanisława Milskiego (14 X 1958). Jako kierownik artystyczny Sceny Objazdowej Teatru Wybrzeże, gdzie zrealizowano 17 premier, wyreżyserował sześć spektakli: Nie jesteśmy aniołami Klary Feher (26 II 1960), Marię Stuart Juliusza Słowackiego (28 X 1960), Czas młodości Leonida Zorina (17 X 1961), Most Jerzego Szaniawskiego (12 VI 1962), Lato w Lohant Jarosława Iwaszkiewicza (17 V 1965) oraz sztukę Margit Gaspar pt. Hamlet nie ma racji (5 X 1965). Ostatnim zrealizowanym przez niego spektaklem były Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego w Teatrze Dramatycznym w Gdyni (27 II 1982).

Jako reżyser współpracował także z teatrami Tarnowa, Częstochowy, Opola, Jeleniej Góry i Wałbrzycha. Reżyserował także w NRD (Irkucka historia Aleksego Arbuzowa (1966) i Mariusz Maurice’a Pagnola (1970) w Staatliches Dorftheater w Prenzlau oraz Rozmowa w domu państwa ... Petera Hacksa w Theater der Stadt Schwedt (1979)). Oprócz pracy artystycznej pisał artykuły, recenzje i felietony teatralne. Wydał i opracował np. zbiór felietonów Pod znakiem gryfa (1947), a także książki Dziesięciolecie Państwowego Teatru „Wybrzeże” (1957), Tropami wagantów (historia Sceny Objazdowej i Teatru Ziemi Gdańskiej w 28 odcinkach załączanych do programów teatralnych w latach 60. i 70.). Był organizatorem spotkań i wykładów na temat wiedzy o teatrze, autorem Zarysu wiedzy o teatrze (1968). Od 1950 członek Związku Literatów Polskich. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1954). Laureat m.in. nagrody za przedstawienia sztuk współczesnych: Niemcy Leona Kruczkowskiego i Widok z mostu Arthura Millera w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze na II Wrocławskim Festiwalu Teatralnym (1961), Nagrody Ministerstwa Kultury i Sztuki z Okazji Dnia Pracowników Kultury (1962), „Orderem Stańczyka” miesięcznika „Litery” (1965), Nagrodą Tespisa (przyznawaną przez widzów) za reżyserię przedstawienia Adam i Ewa Rudiego Strahla w Teatrze Ziemi Gdańskiej w Gdyni w 1972 (1973).

Od maja 1938 żonaty był z Ireną z domu Węgielewską (17 VIII 1913 – 25 VII 2000), od 1949 do 1974 urzędniczką Państwowych Zakładów Wydawnictw Szkolnych (później Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne), wyróżnionej medalem „W Służbie Polskiej Oświaty”. Ojciec Jerzego (ur. 1939). Po zakończeniu wojny nie powrócił do rodziny, rozwiódł się w czerwcu 1951. Ponownie żonaty był z Janiną Marią z domu Pohl (1909–1999), od 1931 dyplomowaną pielęgniarką, w czasie II wojny sanitariuszką, łączniczką służb medycznych i organizatorką szpitali organizacji podziemnych, w 1945 służby sanitarnej Dywizji gen. Maczka, w 1946 polskich szpitali dla byłych jeńców i robotników przymusowych w Dolnej Saksonii, od maja 1946 inspektora do spraw pielęgniarstwa w Wydziale Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego w Szczecinie, od 1956 w Gdańsku. Od 1959 po raz trzeci żonaty z Sylwią z domu Janowicz (21 XI 1931 – 19 IV 2021), absolwentką Wydziału Dramaturgii Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie, w 1953 asystentką reżysera w Teatrze Nowej Warszawy, w 1954 w Teatrze Polskim w Warszawie, kierowniczką literacką Teatru Wybrzeże w sezonach 1955/1956 i 1956/1957 oraz olsztyńskiego Teatru im. Jaracza w latach 1958–1960, od 1960 kierowniczki Ośrodka Metodyczny Pracy Kulturalno-Oświatowej w Marynarce Wojennej w Gdyni, odznaczonej medalem „Za zasługi dla obronności kraju” (1968). Pochowany wraz z nią na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni. HD