CARILLONY

'''CARILLONY.''' Carillon (karylion, karillon), ''Glockenspiel'' (niem.), ''klokkenspel'', ''beiaard'' (hol.), ''carillon'' (ang.), ''karilionas'' (lit.), instrument muz. z grupy idiofonów, składający się z co najmniej 23 zestrojonych brązowych dzwonów podłączonych do mech. klawiatury. Często carillon ma podłączony drugi system gry, automatyczny, poruszany przez mech. bęben, a ostatnio sterowany komputerowo. Kuranty bez ręcznego systemu gry nie są carillonami. Tylko hist. instrumenty sprzed XIX w. mogą być uważane za carillony, pomimo mniejszej liczby dzwonów bądź tylko automatycznego bębna. <br /><br /> '''Carillon Ratusza Głównego Miasta, 1561'''. Najstarszy w Gd.,zainstalowany 1561 w nowej wieży q Ratusza Głównego Miasta. Składał się z 14 dzwonów w skali od f1 do d2 (f1, g1, a1, b1, c1, d1, es1, e1, f2, g2, a2, b2, c2, d2) i był automatem muz.; odlał je znany hol. ludwisarz Johannes Moor (Moer) z Hertogenbosch w Brabancji. Ważyły od 25 do 500 kg, łącznie ok. 2400 kg. Na dzwonach c. widniały herby Gd., Polski i Prus Królewskich oraz łac. sentencja: OMNIA TEMPVS HABET ET SVIS SPATIIS TRANSEVNT VNIVERSA SVB COELO JOHANNES MOOR DE BVSCODVCIS ME FECIT ANNO DOMINI MCCCCCLX. Piętnasty dzwon był dzwonem zegarowym wybijającym godziny, półgodziny wybijał dzwon f1. Dzwony miały tylko po jednym młocie wywołującym dźwięk. Instrument wygrywał co godzinę na przemian 2 melodie chorału protest. Układ melodii zmieniano co tydzień, zgodnie z kalendarzem liturgicznym. Zapis melodii na specjalnym metalowym bębnie śr. 140 cm, sprzężonym z cięgłami młotów, sporządzał za pomocą żelaznych kołków miejski ustawiacz (''Glockensteller''). Mechanizm, nakręcany codziennie, był napędzany ciężarem o masie 280 kg. Zniszczony 1945. Ocalały z niego 3 dzwony: d1 a2, d2. <br /><br /> '''Carillon kośc. św. Katarzyny, 1738'''. Wykonany w 1738 w q kośc. św. Katarzyny, choć już 1573 –75 istniał tam bliżej nieokreślony „mechanizm bijący” (''das schlagende Werk''). Instrument z 1738 składał się z 35 dzwonów w skali od c1 do c4, odlanych przez Johanna Nicolausa Dercka z Horn (Holandia). Klawiaturę do gry ręcznej wykonał gd. organmistrz q Andreas Hildebrandt. W 1741 gd. zegarmistrz Daniel Böttcher przystosował instrument do gry automatycznej, konstruując na wzór c. z Ratusza bęben do zapisu melodii. Wygrywał godziny, połówki godzin, kwadranse, niekiedy połówki kwadransów. W repertuarze znajdowały się chorały protest., a melodie zmieniano zgodnie z kalendarzem liturgicznym. Zwyczajem były codzienne koncerty c. w wykonaniu kościelnych organistów, w dni powszednie od 11 do 11.30, w niedziele i święta od 16 do 16.30. Spłonął 3 VII 1905 w wyniku pożaru wieży kościoła. <br /><br /> '''Carillon kośc. św. Katarzyny, 1910'''. Po pożarze i zbiórce funduszyodbudowano hełm wieży i zamówiono nowy c., wykonany w ludwisarni Schillingów w Apoldzie (Turyngia). Składał się z 37 dzwonów w skali od c1 do c4. Ważyły łącznie 16 760,5 kg, co było światowym ewenementem. Mechanizmy sterujące wykonała firma zegarmistrzowska Eduard Korfage i Synowie z Osnabrück w Niemczech. Carillon wyposażono również w system do gry automatycznej – bęben sterujący miał 220 cm śr. i 220 cm dł. Zainstalowano go 1910, pierwszy koncert odbył się 1 V 1910. Koncertowali na nim organiści kośc. św. Katarzyny: 1910–20 Paul Krieschen, 1920–24 Gustav Krieschen, 1924–42 Georg Edel, ociemniały organista q kośc. św. Barbary i carillonneur ze św. Katarzyny. Zdemontowany 1942 w ramach ogólnoniemieckiej zbiórki metali kolorowych na potrzeby wojenne, został wraz z innymi gd. dzwonami kościelnymi wywieziony z miasta do jednej z niem. hut. Przypadkowo ocalał, po 1948 jego 28 dzwonów weszło w skład 36-dzwonnego c. kościoła mariackiego (Marienkirche) w Lubece (Niemcy). <br /><br /> '''Carillon na Biskupiej Górce, 1940'''. Wykonany w Stoczni Gd. (q Stocznia Królewska), składał się z 22 spiżowych dzwonów oraz zegara, z którym był powiązany. Zawieszony 1940 w wieży zbudowanego rok wcześniej schroniska młodzieżowego na q Biskupiej Górce. Pierwszy koncert odbył się 26 VII 1940. W południe, w trakcie bicia dzwonów, ukazywały się na wieży modele okrętów z 1473 q „Peter von Danzig” i atakowana przez niego florencka galera, która w południe traciła gł. maszt. Kurant ten sterowany był urządzeniami elektromagnetycznymi. Wojnę przetrwało 16 z jego dzwonów. W 1970 dzwony tego instrumentu od b do es2 z dodanym g2 zainstalowano w wieży Ratusza Głównego Miasta. Instrument grał w trybach automatycznym i ręcznym (pulpit z elektryczną klawiaturą na parterze Ratusza). Symbolem stała się Rota Feliksa Nowowiejskiego do słów Marii Konopnickiej, grana od 8 do 20 o pełnej godzinie. Z powodu złego stanu tech. zdemontowany w latach 90. XX w. <br /><br /> '''Carillon kośc. św. Katarzyny, 1989'''. Powstał z inicjatywy i w wyniku starań urodzonego w Gd. q Hansa Eggebrechta, który przez kilka lat zbierał w całej Europie fundusze na jego wykonanie. Część dzwonów otrzymała imiona fundatorów. W 1986–89 powstało w ludwisarni Royal Eijsbouts w Asten (Holandia) 37 dzwonów w skali od c1 do c4. Największy z dzwonów, PAX ET RECONCILATIO (Pokój i Pojednanie), został poświęcony przez papieża Jana Pawła II 12 VI 1987 w q kośc. NMP. Pierwszy koncert c. odbył się 31 VIII 1989, w przeddzień 50. rocznicy wybuchu II w. świat. W 1998 instrument rozbudowano dzięki kolejnym, tym razem pol. fundatorom do 49 dzwonów w skali od c1 do c5. Nowe możliwości c. zaprezentowano podczas inauguracyjnego koncertu w dzień patronki kośc., św. Katarzyny Aleksandryjskiej, 28 XI 1998 – koncert zagrał Gert Oldenbeuving, carillonista z Zutphen. Instrument jest wyposażony w mechanizm do gry automatycznej oraz w klawiaturę umożliwiającą koncertowanie. Nad jego eksploatacją w uzgodnieniu z rektorem kośc. czuwa Oddział Zegarów Wieżowych q Muzeum Historycznego Miasta Gd., kierowany przez dr. Grzegorza Szychlińskiego. Współpracują z nim carilloniści z Belgii, Holandii, Litwy i innych krajów, w tym Gert Oldenbeuving, konsultant i koncertmistrz, który wyszkolił grupę młodych gd. muzyków, pełniących ob. funkcję miejskich carillonistów, koncertujących w Gd. i za granicą. Pożar dachów i wieży kośc. św. Katarzyny 22 V 2006 zniszczył pulpit do gry ręcznej, ocalały dzwony oraz urządzenia sterujące w wieży. Odbudowany, ponownie pełni swą funkcję. W 2006 zakupiono 50. dzwon, o masie 2835 kg, największy w zestawie; na przeszkodzie montażu stanął pożar. Dzwon ten zostanie dołączony do c. po ukończeniu odbudowy wieży. <br /><br /> '''Carillon Ratusza Głównego Miasta, 2000'''. Pod koniec grudnia 2000 zawieszono nowy c. w wieży Ratusza Głównego Miasta, także pochodzący z ludwisarni Royal Eijsbouts w Asten. Inauguracyjny koncert jego dzwonów, w wykonaniu Gerta Oldenbeuvinga, odbył się w południe 31 XII 2000. Towarzyszył mu dźwięk tysięcy dzwonków w rękach zgromadzonych na Długim Targu gdańszczan, żegnających XX w. Składa się z 37 dzwonów w skali od g1 do a4, posiada mechanizm do gry automatycznej oraz klawiaturę umożliwiającą koncertowanie, wykonaną w systemie World Standard 2006. W trybie automatycznym c., połączony z zegarami wieżowymi, sterowany elektronicznie, sygnalizuje krótkimi utworami pełne godziny; grane są utwory chorałowe Johanna Sebastiana Bacha, tańce pol. z epoki renesansu, ''Rota'' Feliksa Nowowiejskiego (w południe), ''Hymn kaszubski'' i hymn ''Gaude Mater Polonia''. W trybie ręcznym, za pomocą kontuaru z klawiaturą, używany jest do regularnego i okazjonalnego koncertowania. <br /><br /> '''Carillon Mobilny, 2009'''. Wykonany w 2009 na zlecenie władz Miasta Gd. w ludwisarni Royal Eijsbouts w Asten w Holandii. Składa się z 48 dzwonów o tonacji F1, G1–f6 o masie od 9 do 845 kg, łącznie 4868 kg. Dzwony zawieszone są w zbudowanej do tego celu przyczepie, holowanej przez ciągnik marki MAN 11.168, tam też znajduje się pulpit z klawiaturą do ręcznego grania typu World Standard 2006. Jest to jedyny w Polsce i jeden z 8 tego typu instrumentów w Europie. Umożliwia wykonywanie koncertów w miejscu postoju instrumentu. Carillonista w trakcie koncertu pozostaje w kontakcie z publicznością, czego pozbawiony jest podczas koncertu w wieży. Odbyły się już koncerty w Wilnie, Belgii, Holandii. W Brukseli w 2010 wykonano koncert szopenowski w ramach uroczystości organizowanej przez Parlament Europejski; wiele razy koncertowano w woj. pomorskim i kujawsko-pomorskim. <br /><br /> '''Koncerty'''. Każdego roku latem odbywają się w Gd. festiwale muzyki carillonowej, gł. w okresie q Jarmarku św. Dominika. Na carillonach Ratusza Głównego Miasta i kośc. św. Katarzyny grają pol. i zagraniczni carilloniści, w tym miejskie carillonistki: Małgorzata Fiebig-Drzewiecka i Monika Kaźmierczak. Często towarzyszą im zespoły orkiestrowe. W 2006 odbył się, po raz pierwszy w Polsce, Światowy Kongres Carillonowy, zorganizowany przez Polskie Stowarzyszenie Carillonowe z siedzibą w Gd., podczas którego prezentowano koncerty na gd. carillonach. {{author: DP, GSZ}} [[Category: Encyklopedia]]