GDAŃSKIE TOWARZYSTWO FOTOGRAFICZNE

Wersja z 15:20, 16 mar 2023

I Ogólnopolska Wystawa Fotografii Artystycznej i Amatorskiej, Sopot 1948

I Ogólnopolska Wystawa Fotografii Artystycznej i Amatorskiej, Sopot 1948

„Informator” Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego, 1967

Zdjęcie uczennic Liceum Plastycznego z Gdyni-Orłowa w „Biuletynie” X, nr 1

Członkowie Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego, od lewej: Stanisław Składanowski, Bogusław Nieznalski, Roman Plewa, Piotr Gackowski, Jan Krups, prezes Maciej Kostun, 1983

GDAŃSKIE TOWARZYSTWO FOTOGRAFICZNE (GTF), założone w 1947 przez grupę fotografów przybyłych do Gdańska po II wojnie światowej. Według przekazów ustnych inicjatorem był pochodzący z Wilna Jan Bułhak, który w drugiej połowie lat 40. XX wieku często odwiedzał Gdańsk. Z Wilna do Trójmiasta przybyli również Edmund i Bolesława Zdanowscy, Kazimierz Lelewicz oraz Gustaw Martusewicz. Dołączył do nich też Tadeusz Wański z Poznania. Spotykali się i poznawali w sklepiku Józefa Wadowskiego w Gdańsku-Wrzeszczu, mieszczącym się w drewnianej budce na rogu ulicy Dworcowej (obecnie ulica Dmowskiego) i alei Grunwaldzkiej. Właściciel handlował tam różnym asortymentem, w tym chemią i akcesoriami fotograficznymi. Kazimierz Lelewicz, Józef Wadowski i Edmund Zdanowski z pomocą prawnika Grzegorza Kanafockiego w marcu 1947 rozpoczęli starania o rejestrację stowarzyszenia. Pierwszym prezesem Towarzystwa został Kazimierz Lelewicz.

Towarzystwo zrzeszało zarówno fotografów zawodowych, jak i amatorów. Aby zostać członkiem GTF, należało wypełnić deklarację, wykazać się pracami fotograficznymi i zyskać poparcie dwóch członków Towarzystwa. GTF postawiło sobie za cele krzewienie wiedzy o fotografii, uprawianie fotografii morskiej oraz fotografii krajobrazowej. Według pierwszego sprawozdania z działalności za 1948 rok stowarzyszenie liczyło 25 członków. Członkiem honorowym był Jan Bułhak. W skład zarządu wchodzili: Grzegorz Kanafocki – prezes, Edmund Zdanowski – wiceprezes, Henryk Nowy – sekretarz, Józef Wadowski – skarbnik, Tadeusz Staszczyński – bibliotekarz oraz Maksymilian Jankowski – gospodarz.

W lutym 1948 z inicjatywy Henryka Nowaka wydano w nakładzie 20 egzemplarzy pierwszy numer „Biuletynu Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego”. Biuletyny GTF-u były ręcznie robionymi albumami z wklejonymi oryginalnymi zdjęciami wykonanymi przez członków, najczęściej ze wstępem pisanym na maszynie. Wydawano je w nakładzie około 15 do 60 egzemplarzy, zależnie od możliwości i zapotrzebowania. W 1948 stowarzyszenie przygotowało w pawilonach Międzynarodowych Targów Gdańskich w Sopocie swoją pierwszą wystawę. „I Ogólnopolska Wystawa Fotografii Artystycznej i Amatorskiej” w dniach 26 czerwca – 17 sierpnia odbyła się w ramach Festiwalu Sztuk Plastycznych i była pierwszym po II wojnie światowej tak dużym wydarzeniem fotograficznym w Polsce. Pokazano na niej 1240 prac, w prasie opublikowano pochlebne recenzje w uznaniu dla wysokiego poziomu artystycznego, doceniono też aranżację wnętrz wystawienniczych.

W ramach ogólnopolskiej centralizacji organizacji kultury 24 III 1949 GTF stało się oddziałem terenowym (gdańskim) Polskiego Towarzystwa Fotograficznego. Do ważniejszych wystaw z tego okresu należały: Ogólnopolska Wystawa Fotografii Krajoznawczej w ramach II Festiwalu Plastyki w Sopocie (4 VI do VIII 1949); w ramach III Festiwalu Plastyki w Sopocie w 1950: „Pokój zwycięża” (18 czerwca do 23 lipca 1950), „Wystawa Fotografiki Meksykańskiej” (od 25 lipca do 8 sierpnia 1950), „10 Lat Fotografii Artystycznej i Użytkowej” (od 12 sierpnia do 20 września 1950); II Wystawa Fotografiki w Zbrojowni (od 15 lipca do 15 września 1952); Wystawa Fotografiki w świetlicy Dworca Głównego PKP w Gdańsku (od 2 do 25 IV 1955); wystawa z okazji jubileuszu dziesięciolecia GTF w Dworze Artusa (1957).

W 1961, po rozwiązaniu PTF, oddział gdański ponownie został Gdańskim Towarzystwem Fotograficznym. Od 1962 ukazywało się kolejnego jego pismo, „Informator”, wydawany w nakładzie około 200 egzemplarzy. „Informator” drukowany był na powielaczu w Stoczni Gdańskiej, w której pracował jeden z członków Towarzystwa Tercjan Multaniak.

Przez następne dekady członkowie towarzystwa brali udział w wystawach krajowych i zagranicznych. Największym osiągnięciem była główna nagroda na Międzynarodowym Salonie Fotografii Artystycznej w São Paulo w 1973 za całość nadesłanych prac, a GTF zostało wówczas uznane za najlepsze towarzystwo fotograficzne na świecie.

W latach 80. XX wieku GTF uznawane było na jedno z czołowych polskich stowarzyszeń fotograficznych, z takimi fotografikami, jak Zdzisław Błażejczyk, Krzysztof Kamiński, Maciej Kostun, Krzysztof Jakubowski, Witold Węgrzyn, Leszek Jerzy Pękalski, Stanisław Składanowski. Okres schyłku PRL był trudnym czasem dla fotografów. Właściciele aparatów fotograficznych byli przez władze pilnie obserwowani, często bowiem rejestrowali na kliszy obraz nieprawdziwy albo co najmniej „źle uchwycony” i przez to mogli wywołać błędne wrażenie, że w Polsce Ludowej dzieje się źle.

Członek GTF, Stanisław Składanowski za tematy Solidarnościowe w 1981 uzyskał złoty medal na dorocznym wewnętrznym konkursie GTF. Pokonkursową wystawę prezentowano w salonie (nieistniejącego już) Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki przy Długim Targu. Solidarnościowe tematy fotografowali też inni członkowie GTF, byli wśród nich Bogusław Nieznalski i Sławomir Fiebig. Po ogłoszeniu stanu wojennego (13 XII 1981) Stanisław Składanowski na kilka miesięcy trafił do obozu dla internowanych w Strzebielinku.

Druga połowa lat 80. XX wieku to okres, kiedy trudno było o podstawowe artykuły również w sklepach fotograficznych. Liczba członków GTF zaczęła się zmniejszać. Potencjalnym fotoamatorom brakowało nie tylko aparatów i chemikaliów, ale też zapału. U samego schyłku PRL bywało, że na spotkania przychodziły zaledwie dwie, trzy osoby. Lata 90. XX wieku to okres kryzysu w szeregach GTF. W latach 2004–2014, za prezesury Adama Fleksa (GTF, ZPAF) nastąpiła ponowna aktywizacja działań. Nawiązano współpracę z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku, z Wydziałem Rzeźby i jej dziekanem Mariuszem Białeckim, co zaowocowało corocznymi wyjazdami plenerowymi do wsi Rodowo, ze Stowarzyszeniem Lastadia z Elbląga oraz klubami i organizacjami zarówno polskimi jak i zagranicznymi. Swoje fotografie członkowie towarzystwa eksponowali miedzy innymi na Uniwersytecie Ludowym w Aakirkeby (Bornholm), Promocyjnym Klubie Muzycznym, (Gdańsk), Klubie Żeglarskim „Neptun" (Sopot), „Kawiarence pod Żaglami” (Sopot), w Jastrzębskim Towarzystwie Fotograficznym i wielu miastach polskich.

Z okazji 60-lecia GTF, we współpracy z Muzeum Historii Miasta Gdańska oraz jego oddziałem w Domu Uphagena od 27 kwietnia do 20 maja 2007 zorganizowano wystawę zdjęć z archiwum GTF. Obejmowała ona prace wykonane w latach 1936–2000. Kolejny projekt, „Gdańsk odchodzący”, rozpoczęty w 2006 z inicjatywy Adama Fleksa, miał na celu dokumentowanie znikających elementów architektury Gdańska. Podsumowaniem pierwszej części projektu była duża wystawa zbiorowa w Domu Uphagena, gdzie pokazano „Gdańsk Odchodzący” od 28 lutego do 31 marca 2008, prezentując ponad 120 zdjęć 32 autorów. Kolejne wystawy w Domu Uphagena, dokumentujące zmiany w Gdańsku, to: „Stocznia Gdańska. Przemijanie” (20 stycznia – 22 marca 2009), wystawa jubileuszowa z okazji 70-lecia istnienia GTF (27 kwietnia – 4 czerwca 2017) oraz „Lux Aeterna” (27 XI 2021 – 27 III 2022), przedstawiająca fotografie aktualnie czynnych członków GTF, od maja 2022 prezentowana także w Galerii GTF przy ul. Wojska Polskiego 8-10.

Na dorobek GTF-u składają się również indywidualne sukcesy jego członków: wystawy Adama Fleksa, P. Woldricha, A. Matuszewskiego, J. Stańczaka, P. Zabłockiego, I. Delegiewicz, W. Piechowicza; uczestnictwo oraz wyróżnienia członków w konkursach fotograficznych („Gdańsk Press Photo”, „Złota Muszla” w Koszalinie, „Zestaw” w Świdnicy, „Postać ludzka w pejzażu” w Radomsku, „Moja Europa- zapis codzienności” w Wągrowcu, „Kochać Człowieka” w Oświęcimiu, „Remis 2007” w Ostrowiu Wielkopolskim, „Dziecko” w Poznaniu). Największym sukcesem indywidualnym było wykorzystanie przeźroczy Stanisława Fiebiga z jego diaporamy „Stracone szanse” do ilustrowania koncertu Jeana Michela Jarre’a w Stoczni Gdańskiej 26 VIII 2005. Dzięki wydaniu płyty w masowym nakładzie, zdjęcia dotarły do szerokiego grona odbiorców.

Poziom fotografii wykonywanej aktualnie przez członków GTF jest na tyle wysoki, że umożliwia on starania o członkostwo w Związku Polskich Artystów Fotografików (ZPAF). W 2021 do ZPAF weszły Maria Laskowska oraz Maria Różańska. Duże sukcesy członków GTF to wyróżnienia oraz ekspozycje prac na Przeglądzie Fotografii w Technikach Dawnych i Alternatywnych „Fotoperyferie. Festiwal” (25 marca – 29 kwietnia 2022), organizowanym przez Fundację im. Kieleckiej Szkoły Krajobrazu w Biurze Wystaw Artystycznych w Kielcach (Małgorzata Bilicka, Adam Fleks, Piotr Langman, Aleksander Orzechowski), XLI Konfrontacjach Fotograficznych w Gorzowie Wielkopolskim (Adam Fleks, Anna Jakubowska, Maria Różańska, Eugeniusz Trojanowski).

Jednym z ważniejszych zadań, jakie od początku postawiło przed sobą GTF, było szerzenie wiedzy o fotografii. Edmund Zdanowski, nauczyciel w Państwowym Liceum Fotografiki w Gdyni, angażował swoich uczniów w działalność Towarzystwa, np. przy organizacji pierwszej wystawy w 1948. Uczniom tej szkoły poświęcono również X numer „Biuletynu”. Tadeusz Szpak oraz Henryk Nowak w 1959 założyli kółko fotograficzne dla dzieci, któremu po śmierci Tadeusza Szpaka nadano nazwę „Szpaczki”. GTF prowadził również szkolenia i warsztaty w zakresie fotografii w zakładach pracy oraz szkolenia wewnętrzne. Szkoleniowa działalność stowarzyszenia jest kontynuowana – GTF nadal przygotowuje i prowadzi warsztaty dla młodzieży i dorosłych, zwłaszcza w zakresie podstaw fotografii cyfrowej oraz fotografii analogowej, np. cyjanotypii oraz fotografii litowej.

GTF przez większość swojej działalności nie posiadało stałego miejsca spotkań. Członkowie spotykali się początkowo w domach prywatnych bądź w lokalach udostępnionych przez różne instytucje. W latach 1947–1948 miejscem zebrań było mieszkanie Józefa Wadowskiego przy ulicy Jaśkowa Dolina 6c, w latach 1949–1953 – mieszkanie sekretarza stowarzyszenia, Henryka Nowaka, przy ulicy Zbyszka z Bogdańca 12 we Wrzeszczu. W latach 1954–1965 członkowie GTF-u spotykali się w piwnicy Gdańskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Mieszkaniowego przy ulicy Wały Jagiellońskie 16. Spotykano się również w Bibliotece Miejskiej w Sopocie lub sopockim Yacht Clubie. Od jesieni 1965 do początku lat 90. XX wieku GTF korzystał z pomieszczeń Wojewódzkiego Domu Kultury w Ratuszu Staromiejskim przy ulicy Korzennej 33/35, w latach 80. spotykano się też niekiedy w Osiedlowym Klubie „Galeon” na Żabiance. W 1994 GTF przeniósł się do Klubu Garnizonowego we Wrzeszczu przy ulicy Słowackiego 3. Następnie chwilowo gościło w Promocyjnym Klubie Muzycznym „Burdl” na Suchaninie. Po jego zamknięciu w związku z rozbiórką starego budynku (2008), GTF przygarnięte zostało przez Miejski Dom Kultury „Dworek Artura” na Oruni przy ul. Kolejowej 9. W obecnej siedzibie na ul. Wojska Polskiego 8/10 działa od 2014. W nowym miejscu działa Galeria GTF, pomieszczenie archiwalne, studio fotograficzne oraz ciemnia do uprawnia fotografii analogowej z uwzględnieniem technik specjalnych, jak cyjanotypia czy lith printing (fotografia litowa). ADF MPF

Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Zarząd Miejski w Gdańsku, Wydział Administracyjny, Nadzór nad Stowarzyszeniami 1947-1961, zespół 1166, nr 1595.
Urząd Miejski Gdańsk, Wydział Rozwoju Społecznego, Referat Usług Społecznych: dokumentacja Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego.
Zbiory Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego, deklaracje członkowskie.
Literatura:
Fleks Adam, Krótka historia Gdańskiego Towarzystwa Fotograficznego, w: Gdańsk Odchodzący. Album powystawowy, red. Adam Fleks, Gdańsk 2008, s. 239-252.
Głuszko Tadeusz, Fotografowie z Towarzystwa, „30 Dni”, 2007, nr 2, s. 32-39.
Rogalski Piotr M., Gdańskie Towarzystwo Fotograficzne w czasach PRL. Przyczynek do historii trójmiejskiej instytucji kultury, Gdańsk 2013, http://archeo.gtf.org.pl/publikacje-czlonkow-gtf.html.
Rogalski Piotr M., Zarys historii GTF w latach 1947-1989, w: 70-lecie GTF. Katalog wystawy jubileuszowej, Gdańsk 2017, s. 71-84.