WAJSYL, wojewoda gdański

Aktualna wersja na dzień 09:54, 27 lut 2023

WAJSYL (zm. po 1298), wojewoda gdański. Pochodził z rodziny pruskich nobilów (możnych), właścicieli włości Almine i Poselew w okolicy Malborka i Sztumu. Wraz z braćmi Glabuną (zm. w 1283) i Sadykiem (zm. po 1285) w okresie podboju Prus przez zakon krzyżacki znalazł schronienie na Pomorzy Wschodnim, u księcia Świętopełka, toczącego długoletnie wojny z Krzyżakami. Wyróżniać się musiał dużymi zdolnościami, skoro otrzymał od tego księcia urząd cześnika gdańskiego.

Po śmierci Świętopełka (1266) pozostał na służbie jego syna i następcy w Gdańsku, księcia Warcisława II. W 1267 był świadkiem zawarcia ugody między Warcisławem II a Krzyżakami, w myśl której książę gdański zobowiązywał się nie walczyć z nimi i nie przyjmować u siebie innych zbiegów z Prus. Ugodowa polityka Warcisława II wobec Krzyżaków spowodowała, że w okresie wojny domowej między nim a jego starszym bratem, księciem w Świeciu nad Wisłą Mściwojem II, poparł tego drugiego. Mściwoj II kontynuował bowiem ojcowska politykę, szkodząc Krzyżakom na każdym kroku, otaczając się w swoim świeckim księstwie pruskimi emigrantami i korzystając z ich pomocy także w walce z bratem. Wajsyl musiał w dużym stopniu przyczynić do zwycięstwa Mściwoja II w wojnie domowej, skoro już w 1270 otrzymał od niego godność wojewody w Świeciu nad Wisłą, a zwolniony dzięki temu urząd cześnika gdańskiego przejął jego brat Glabuna. Drugi z braci, Sadyk, został podkomorzym świeckim.

W 1274 przeszedł na urząd wojewody tczewskiego, w 1278 został najważniejszym urzędnikiem Pomorza Wschodniego, wojewodą gdańskim. W 1274 wsparł inicjatywę Mściwoja II założenia nowego klasztoru cysterskiego. Na siedzibę nowego klasztoru przekazał własną posiadłość, Pelplin, od księcia otrzymał zaś pobliską wieś Rajkowy. Do dokumentu Mściwoja II, którego wystawienie odnieść można do lat 1276 – 1279/1280, on i wojewoda Święca przywiesili swoje pieczęcie, obie są najstarszymi znanymi zabytkami tego typu na Pomorzu Wschodnim. Pieczęć Wajsyla, paraboliczna, przedstawiała godło w postaci dwóch gwiazd i lilii.

W 1282 był świadkiem złożenia w Kępnie przez Mściwoja II hołdu władcy Wielkopolski Przemysłowi II, co wzmacniało pozycję Pomorza Wschodniego w konfliktach z Krzyżakami. Szybko jednak rozczarował się ugodową polityką Przemysła II względem Krzyżaków. W 1285 jego syn Dziwan i inni niezadowoleni także z napływu na Pomorze Wielkopolan i Kujawian, obdarowywanych przez Mściwoja II nadaniami i urzędami, podnieśli bunt przeciwko takiemu kierunkowi polityki. W konsekwencji przegranej Dziwan uchodzić musiał z Pomorza Wschodniego, konfiskacie uległy jego majątki ziemskie (między innymi otrzymane od Mściwoja II Witomino (obecnie w granicach Gdyni)). Wystąpienie syna stało się powodem utraty przez Wajsyla urzędu wojewody gdańskiego (zastąpił go Święca), odebrania mu wsi Rajkowy, brat Sadyk utracił urząd cześnika świeckiego (na który awansował ledwo przed rokiem). Upadek znaczenia rodziny wykorzystali i Krzyżacy, zmuszając byłego wojewodę do zrzeczenia się praw do włości koło Malborka i Sztumu. Pozostał jednak w swoich wschodnioporskich majątkach. Nie wiadomo czy współdziałał z synem Dziwanem, który po śmierci Mściwoja II (1294) powrócił z wygnania, zajął siłą Rajkowy (oddane przez księcia klasztorowi cystersów w Oliwie), nachodził też nowych właścicieli Witomina i chyba poległ w którymś z tych prywatnych konfliktów.

Do życia politycznego wrócił po śmierci Przemysła II, kiedy w 1296 władzę nad Pomorzem Wschodnim przejął książę Władysława Łokietek. Otrzymał od niego urząd wojewody tczewskiego. W 1298, wraz z wnukiem Ramotą (synem Dziwana), przegrał jednak ostatecznie wytoczony mu przez cystersów oliwskich proces o Rajkowy i więcej się w źródłach nie pojawił. BŚ

Bibliografia:
Pommerellisches Urkundenbuch, bearb. v. Max Perlbach, Danzig 1881–1882, przez indeks.
Bruski Klemens, Wajsyl, w: Ludzie pomorskiego średniowiecza. Szkice biograficzne, Gdańsk 1981.
Grzegorz Bialuński, Studia z dziejów rycerskich i szlacheckich rodów pruskich (XIII – XVI wiek), Olsztyn 2012.
Śliwiński Błażej, Mściwoj II (1224 – 1294) książę wschodniopomorski (gdański), Warszawa 2016, przez indeks.
Wenskus Richard, Eine presussische Familie in Pommerellen und ihre Erben, w: Europa Slavica – Europa Orientalis, Berlin 1980.