BRAMA STĄGIEWNA

Wersja z 12:48, 11 sty 2023

Rekonstrukcja Ottona Kloeppela wyglądu Bramy Stągiewnej z około 1400

Brama Stągiewna, poniżej Most na Szopy, fragment tzw. planu sztokholmskiego z około 1600

Brama Stągiewna (z renesansowych łącznikiem-przejazdem) i most Stągiewny na rysunku Zygmunta Vogla, 1788-1790, przy Stągiewce odwach Straży Spichrzowej, po prawej portowy dźwig

Brama Stągiewna od strony południowo-wschodniej, koniec XIX wieku

Brama Stągiewna, 1901

Brama Stągiewna, widok od strony miasta, 1901

Brama Stągiewna z wybitym przejściem dla pieszych w mniejszej baszcie

Tablica pamiątkowa żołnierzy gdańskiego 128 pułku piechoty, odsłonięta 8 IX 1935

Brama Stągiewna, widok od strony ul. Długie Ogrody, 1945

Brama Stągiewna, widok od strony miasta, 1946

Baszty Bramy Stągiewnej (przy wjeździe do Gdańska od strony północnej), około 1950

Brama Stągiewna, 2007

BRAMA STĄGIEWNA (Milchkannentor, Brama Stągwi Mlecznych) kończy ul. Stągiewną. Ceglana, zbudowana w latach 1517–1519, ostatnia gdańska brama z elementami architektury gotyckiej. Wyglądem przypomina stągwie używane do przenoszenia mleka.

Wschodni wylot drogi będącej przedłużeniem ciągu Długa – Długi Targ planowano wzmocnić już w 2. połowie XV wieku (być może tuż po wykopaniu w latach 1454–1456 fosy wzdłuż wschodniej granicy dzielnicy spichrzowej), przewidując budowę bramy o dwóch wieżach, z przejazdem w osi między basztami. Koncepcję zmieniono na początku XVI wieku ze względu na rozwój broni artyleryjskiej. Zaprojektowano wówczas zespół trzech baszt flankujących dwa przejazdy. Środkowa, wysoka baszta miała być usytuowana pomiędzy dwiema mniejszymi. Nie zrealizowano również i tego projektu.

Ostatecznie powstała brama z dwiema wieżami połączonymi przesklepionym łącznikiem-przejazdem. Większa baszta, zwana potocznie Stągwią, jest potężną, ceglaną budowlą: wysokość do górnej krawędzi murów wynosi 20 m, średnica około 12,6 m. Grubość muru w poziomie przyziemia to 2,5 m od strony miasta (zachodniej) i około 4 m od strony Długich Ogrodów (wschodniej). Ma siedem kondygnacji o bardzo ciekawym układzie budowlanym trzech najwyższych. Ostatnia, siódma, jest obszerną platformą przystosowaną do umieszczenia na niej armat. Kondygnacją szóstą, wspartą na parabolicznym sklepieniu kondygnacji piątej, jest chodnik z otworami strzelniczymi biegnący wewnątrz sklepienia. Niższe kondygnacje miały stropy drewniane. Całość nakrywa stożkowy dach, którego wierzchołek sięga 27 m nad poziom ulicy. Mniejsza baszta, zwana Stągiewką lub Konwią Śmietanową, jest zdecydowanie niższa i od strony zachodniej ma prostą ścianę. Nakryta niegdyś dachem stożkowym, obecnie ma dach pulpitowy, opadający w kierunku zachodnim. Wysokość najwyższej partii muru sięga 12 m, średnica około 9 m.

Ceglane mury baszt były pozbawione jakichkolwiek ozdób, z wyjątkiem umieszczonych we wnęce od strony wschodniej trzech wykutych w kamieniu herbów: Polski, Prus Królewskich i Gdańska. W początku XVII wieku bramę przebudowano. Nad przejazdem dodano dużą nadbudówkę, zwieńczoną od wschodu barokowym szczytem, a od zachodu attyką. W czasie oblężenia w 1813 zostały zniszczone nadbudówka i górna część mniejszej baszty. Elementów tych nigdy nie odtworzono.

W końcu XIX i na początku XX wieku (1891–1900, następnie 1928–1929), podczas prac nad usprawnieniem komunikacji (linia tramwajowa), noszono się z planem rozebrania Stągwi. W pierwszym wypadku składające się przeważnie z posiadaczy sklepów i kamienic Stowarzyszenie Mieszczańskie (Bürgerverein) zebrało za petycją o rozbiórce 3310 podpisów, akcję zatrzymał nadburmistrz Clemens Gottlieb Delbrück. Poprzestano na wykuciu dodatkowego przejścia dla pieszych w małej baszcie i przesunięciu mostu Stągiewnego (1937). W 1894 brama została odkupiona od wojska przez władze miasta za symboliczną kwotę. Od 1931 siedziba miejskiego klubu młodzieżowego (Jugendheim). 8 IX 1935 na wyższej baszcie, we wnęce okiennej, odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci żołnierzy gdańskiego 128 pułku piechoty z okresu I wojny światowej.

W 1945 spaliły się wnętrza i zawaliły dachy, w latach 1947–1948 przeprowadzono prace zabezpieczające. Od 1972 mieści się tu siedziba Spółdzielni Pracy Twórczej Polskich Artystów Plastyków ARPO, która wykonała całkowitą odbudowę wnętrz. W 2012 (po pięciu latach starań) ARPO sprzedała obiekt prywatnemu właścicielowi. 25 VII 2022 na trzech kondygnacjach baszty uruchomiono zespół atrakcji turystycznych nazwany Basztą Tajemnic, w skład której wchodzą: zestaw multimedialnych seansów efektami specjalnymi (VR, w tym zwiedzanie Gdańska), Dom Strachów, Gabinet Figur Woskowych. GS