STARE PRZEDMIEŚCIE

[[File:Stare Przedmieście i Motława, widok z przystani kajakowej na Żabim Kruku.JPG|thumb|Stare Przedmieście i Motława, widok z przystani kajakowej na Żabim Kruku]][[File:Widok na kościół św. Trójcy na Starym Przedmieściu, Johann Carl Schultz, 1873.JPG|thumb|Widok na kościół św. Trójcy na Starym Przedmieściu, Johann Carl Schultz, 1873]]STARE PRZEDMIEŚCIE, dzielnica hist., obszar między (najogólniej) od płn. Podwalem Przedmiejskim, od wsch. (Starą) q Motławą, od płd. okolicami q Bramy Nizinnej, od zach. q Kanałem Raduni. Obszar przyznany przez Krzyżaków Głównemu Miastu najpewniej ok. 1342 (wystawiony wówczas przywilej wielkiego mistrza Ludolfa Königa zaginął, znane jest potwierdzenie wielkiego mistrza Winricha von Kniprode z 5 VII 1378). Od Głównego Miasta oddzielone fosą, zasypaną 1617–1640. Stąd ob. ul. Podwale Przedmiejskie nazywana była: na odcinku od q Lastadii do Żabiego Kruka 1385–1508 circa fossam versus poggenpoell, na odcinku do Rzeźnickiej 1454–69 circa fossatum versus poggenpol, 1470–1526 circa fossatum versus Wulfeshagen, 1427–1605 am graven circa Wulveshagen, na odcinku do ul. Kładki 1470–78 fossatun circa Holtgasse. Od 1643 do pocz. XIX w. całość ob. Podwala Przedmiejskiego nazywano Am Graben (Przy Fosie), pocz. równolegle z nazwą obowiązującą do 1945: Vorstädtischer Graben (Fosa Przedmiejska). Zaczątkiem rozwoju osadnictwa był ośrodek stoczn. nad Motławą Lastadia (1362). W 1420–54 funkcjonowała nazwa Nowe Miasto, wyparta przez Przedmieście (od 1425 suburbium lub Vorstadt). Współczesna nazwa obowiązuje od 1949, z dodanym określeniem „Stare”. W 1430 było tu prawie 400 posesji z 2 tys. mieszkańców. W 1463–90 powstał długi na ponad 1 km ciąg murów z 2 bramami i co najmniej 7 basztami, z których zachowały się: q Baszta Biała i q Baszta Pod Zrębem. Przy wznoszeniu fortyfikacji nowożytnych w XVI/XVII w. teren dzielnicy powiększono o rejon od wylotu Poggenpfuhl (1367: Poggenpfuhl / Ropusza Sadzawka, ob. ul. Żabi Kruk, nazwa pochodzi od charakterystycznego głosu, rechotu, „kruczenia” żab) i Fleischergasse (1362 Wolfshagen (Wilczy Gaj), 1552 Fleischergasse, ul. Rzeźnicka, od położonych na rogu ob. ul. Kocurki ław mięsnych do Bramy Nizinnej). Przy nowym  q placu Wałowym stanęła 1645 q Mała Zbrojownia. W 1806 istniało 450 budynków, 1843 – 487, 1927 – 517. Liczba mieszkańców w latach 1850–1917 wzrosła z 4920 do 8490. Głównymi ul. były Fleischergasse (ul. Rzeźnicka) i Poggenpfuhl  (ul. Żabi Kruk). W 1385 między Fleischergasse (ul. Rzeźnicką) a Rehagen, Holzgasse (ul. Kładki), dochodzącą do Katergasse (ul. Kocurki), funkcjonował wapiennik i garbuz. W 1393–95 rozpoczęto budowę q kośc. św. Piotra i Pawła (późn. parafialnego), przy którym od 1436 funkcjonowała q szkoła św. Piotra i Pawła. W 1420 zaczęto budowę kośc. i klasztoru q św. Trójcy, jednego z największych założeń q franciszkanów w Europie. W 1558 w budynku klasztoru powstała ewang. szkoła średnia, przekształcona ok. 1580 w q Gimnazjum Akademickie. W płd. części Lastadii (między ob. ul. Toruńską, Żabim Krukiem, Pod Zrębem) funkcjonował Targ na Dyle (1430 Dielenmarkt), rozbudowany po przeniesieniu w pocz. XVI w. składów drewna ze q Spichlerzy. Przy Podwalu Przedmiejskim, obok istniejącego już 1388 już domu cechu szewców (Schusterhof / Szewskiego Dworu; pierwotnie także garbarzy: curia sutorum sive cerdonum, przy skrzyżowaniu Podwala z ul. Kładki, zniszczony 1945, mury wyburzono 1956) mieszczącego warsztaty szewskie (i punkty sprzedaży), ulokowano Targ Koński (1456 Rossmarkt), a u wylotu Lastadii na Podwale Przedmiejskie założono przed 1617 q Targ Maślany. Od późnego śred- niowiecza funkcjonowały tu zajazdy ze stajniami dla koni i wyszynkiem (q hotele). W końcu XVIII w. odnotowano istnienie: przy Targu Maślanym – Pod Trzema Złotymi Pierścieniami (In den drey golden Ringen), na Podwalu Przedmiejskim 166 (nast. nr 18) Dom Gotycki (Das Gotische Haus) do 1899 jako Hotel de Berlin, nr 39 (nast. nr 7) Pod Białym Lwem (Im weißen Löwen) i nr 3 (nast. nr 2) Pod Koroną (In der einen Krone) po 1800 do 1839 jako hotel Pod Złotą Koroną (Goldene Krone). Kolejne zlokalizowane były na Holzgasse (ul. Kładki): nr 26 (po 1853 nr 20) Pod Zieloną Łąką (In der grünen Wiese), nr 14 (po 1953 nr 8) Pod Białym Barankiem (Im weißen Lamm), nr 29 (po 1853 nr 24) Pod Białym Lwem (Im weißen Löwen) oraz pod nr 31 (po 1853 nr 26) Pod Trzema Murzynkami (In den drei Mohren), funkcjonujący pod tą nazwą do 1905 jako hotel. W 1869 powstał Hotel de Holland przy Dolnej Bramie 2 (Am Leeger Tor), od 1913 do 1937 p.n. Hotel zum Kurfürsten.  W 1773 na parceli kalwińskiej gminy niderl. przy ul. Lastadia konsul hol. w Gd. ufundował dom dla ubogich z tej gminy. W 2. poł. XVII w. przy Żabim Kruku działała najmodniejsza w Gd. kawiarnia (z ogródkiem) Mombera. Do ok. 1870 funkcjonowała na Lastadii pryw. stocznia budująca pełnomorskie okręty żaglowe. W 1837 powstał na Targu Maślanym nowy gmach gim. (po 1945 Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego i Chemicznego), zaprojektowanyprzez Carla Samuela Helda, fasada zaś przez Carla Fryderyka Schinkla. W starym gmachu poklasztornym 1872 założono q Muzeum Miejskie (ob. Narodowe). W 1846-63 na Żabim Kruku (nr 19) działał jeden z pionierskich w Gd. zakładów fotograficznych (dagerotypiczny) q Carla Friedricha Damme (1791-1870). 8 VIII 1857 duży pożar zniszczył część zabudowy mieszkalnej między ul. Żabi Kruk, Lastadia i Toruńska, ucierpiała nowa szkoła św. Piotra i Pawła, szybko odbudowana, funkcjonowała tu do 1904, nast. siedziba do 1945 miejskiej szkoły średniej dla chłopców z Głównego Miasta. W latach 70. XIX w. w kwartale między kościołami zaczął funkcjonować zakład q Juliusa Sauera, drukujący m.in. plany Gd., a w latach międzywojennych – banknoty i znaczki II WMG. W 1883 wzniesiono przy ob. ul. Kładki (zachowany) gmach q szkoły średniej dla dziewcząt im. Wiktorii (Victoriaschule), w którym 1939 więziono gd. Polaków (q Victoriaschule). Po zbudowaniu 1875 na q Targu Maślanym q fontanny symbolizującej zakończenie prac przy zakładaniu wodociągów i kanalizacji w mieście, plac ten przyjął miano nadburmistrza q Leopolda Wintera (Winterplatz). W czasie II w. świat. przedłużono ob. ul. Toruńską do ob. ul. Okopowej, zastępując ciąg Toruńska – Żabi Kruk – Ogarna. W 1945 zabudowa dzielnicy uległa zniszczeniu, za wyjątkiem okolicy  pl. Wałowego. Odbudowano zabytki monumentalne, przy głównych ulicach powstała typowa dla owych czasów zabudowa mieszkaniowa. Po 1945 na zniszczonych terenach dawnej stoczni funkcjonowaławytwórnia przedmiotów z bursztynu, do końca 2002 istniała Gd. Fabryka Farb Graficznych. W 2004 przeprowadzono na jej byłym obszarze badania archeol., poprzedzające nową zabudowę mieszkalną, tzw. Nową Lastadię. {{author: AJ, BŚ, MrGl}} [[Category: Encyklopedia]]