PIECZĘCIE

[[File:Pieczęcie urzędowe II Wolnego Miasta Gdańska, 1923 .JPG|thumb|Pieczęcie urzędowe II Wolnego Miasta Gdańska, 1923 ]][[File:Pieczęć sekretna z herbem Gdańska wg odcisku z 1380 .JPG|thumb|Pieczęć sekretna z herbem Gdańska wg odcisku z 1380 ]]PIECZĘCIE. Pieczęć miasta na q prawie lubeckim (q Stare Miasto). Powstała po lokacji 1226, znana z odcisku (78 mm) z 1299. Przedstawiała płynącą na falach (w lewo dla patrzącego) kogę o kadłubie klepkowym, z blankowanymi nadbudówkami (kasztelami) na dziobie i rufie, blankowaną strażnicą (bocianim gniazdem), masztem zakończonym flagą w pasy, złączonym z pokładem takielunkiem: 6 linami (wantami), ze sterem rufowym. Ponad dziobem kogi ośmioramienna gwiazda. Napis otokowy: SIGILLVM BVRGENSIUM IN DANTZIKE („Pieczęć mieszczan z Gdańska”). Motyw zaczerpnięty z ogólnej symboliki miast portowych (statek jako element charakterystyczny dla tych miast i jednocześnie statek jako symbol chrześcijaństwa: wiary i Kościoła), wzorowany (także w napisie otokowym) na pieczęci Lubeki.  Pieczęcie Głównego Miasta.Po zniszczeniu miasta lubeckiego 1308–09, tłok jego p. przejęli Krzyżacy, zwracając w końcu lat 20. XIV w. mieszczanom nowo osiedlającym się na Głównym Mieście, do 1342 korzystającym z prawa lubeckiego. Używana była do 1399. Po lokacji na q prawie chełmińskim sporządzono mniejszą (52 mm), sekretną (do pieczętowania korespondencji bieżącej), z wyobrażeniem kogi i gwiazdy, dodając elementy nawiązujące do władztwa zak. krzyż.: krzyże na prostokątnych banerach, które zastąpiły flagę z pasami i bocianie gniazdo. Pierwsze użycie znane z 1352; wykorzystywana była do 1398. Na dalszy rozwój wyobrażeń godła p. wpłynęło ukształtowanie się pod wpływem zak. krzyż. q herbu Głównego Miasta (q herby miasta Gd. i dzielnic), wyobrażającego 2 krzyże. Wizerunek herbowy (pojawiający się na wspólnej p. celnej Głównego Miasta i Torunia w latach 60. XIV w.) wprowadzano do p. miejskich pod naciskiem zakonu ostatecznie w pocz. XV w., rezygnując z dotychczasowych, z wyobrażeniem kogi. Od 1402 do 1454 znany jest szereg małych p. (od 26 do 32 mm), także sygnetowych (15 mm) z przedstawieniem herbowym. Próby powrotu do umieszczania w p. Głównego Miasta wizerunku okrętu następowały w chwilach buntu mieszczan przeciwko Krzyżakom. Po złożeniu hołdu królowi pol. Władysławowi Jagielle 1410, sporządzono p. sekretną (54 mm), w której kogę zastąpiono nowocześniejszym holkiem, 2 krzyże kładąc tylko na banderze (w słup) i na tarczy pod kasztelem rufowym (w pas), zachowując gwiazdę. W pocz. q wojny trzynastoletniej sporządzono p. wielką (80 mm), z precyzyjnie oddanym wizerunkiem holku i z gwiazdą. Udostojnienie 25 V 1457 przez króla pol. Kazimierza Jagiellończyka herbu gd. nadało mu kształt aprobowany przez mieszczan; od tej pory herb stał się gł. motywem umieszczanym na pieczęci. Od 1457, także nadaniem Kazimierza Jagiellończyka, p. mogły być odciskane w czerwonym, królewskim wosku, który zastąpił najczęściej dotychczas wykorzystywany wosk zielony.  Pieczęcie Starego Miasta. Duża (55 mm), znana z odcisków z 1404–49, wyobrażała ujętą w tarczę herbową patronkę kośc. paraf. św. Katarzynę z Aleksandrii w koronie, z mieczem i zębatym kołem, symbolem swego męczeństwa, z kulącym się u jej stóp cesarzem Maksymiusem Dają, za którego panowania (305–313) została umęczona. Mniejsza (52 mm) p. sekretna, używana 1434–50, powtarzała ten motyw (umieszczając dodatkowo świętą w niszy i pod baldachimem). Po włączeniu do Głównego Miasta w 1454 zaniechano używania p. Starego Miasta W 1593 władze Głównego Miasta zleciły ich poszukiwanie, 1594 odnaleziono rozbity tłok p. mniejszej, 1794 srebrny tłok p. większej, który, oddany do zbiorów sądu gd., zaginął.  Pieczęć q Młodego Miasta. Duża (52 mm), znana z 1387–1429, przedstawiała w tarczy herbowej patrona kośc. paraf., św. Bartłomieja, obnażonego, stojącego w niszy pod baldachimem między dwoma orłami, ze wzniesionym w prawej ręce mieczem, symbolem swego męczeństwa, i własną, odartą skórą w lewej. Motyw powtarzała p. mniejsza (48 mm), sekretna. Po zniszczeniu Młodego Miasta 1454 obie zaginęły.  Pieczęcie po 1457.Po zniszczeniu Młodego Miasta i podporządkowaniu Starego Miasta najważniejszemu Głównemu Miastu używana przez to ostatnie symbolika heraldyczna, znajdująca bezpośrednie odzwierciedlenie na p., rozciągnięta została na całą aglomerację. Pierwszy odcisk nowej p. Głównego Miasta (sygnet), z herbem ustanowionym przez Kazimierza Jagiellończyka (tarcza z 2 krzyżami pod koroną, podtrzymywana przez 2 lwy) posłużył w 1457 jako kontrasigillum (znak uwierzytelniający) na odwrocie wielkiej p. okrętowej, przyjętej w 1454. Pieczęcie okrętowe dawnego Głównego Miasta wykorzystywano w nast. wiekach jako uroczyste, do szczególnie ważnych aktów, wystawianych w imieniu całego miasta, rady, ławników i stanu trzeciego. Pieczęć z 1410 powróciła w czasach pol. i funkcjonowała do 1582, p. z 1457 wyszła z użycia dopiero w XIX w., przywrócono ją w 1923 w q II WMG. Wizerunki z okrętem pojawiały się też na p. „resortowych”, agend władz gd. (tzw. certyfikacyjna, wprowadzona uchwałą 11 V 1582 dla poświadczeń metrykalnych mieszkańców, ale także statków; celna 1628–35 do pieczętowania przywożonego sukna ang.). Od XVI w. przeważają p. sygnetowe. Najważniejsze 2 srebrne tłoki p., o wysokim kunszcie artyst., wykonał w 1531 złotnik Jobst Freudener z Ulm. Pierwszy, z rączką w kształcie delfina, wprowadzony został uchwałą q Rady Miejskiej 22 i 1533, pocz. jako tzw. p. podróżna (Reisesiegel), od 1588 w wyłącznej dyspozycji pierwszego sekr. Rady, do osobistego pieczętowania dokumentów powstałych za wiedzą Rady lub burmistrza. Drugi tłok, funkcjonujący do końca XVIII w., zw. sygnetem miejskim lub kamlarii, używany był w sprawach gosp. W XVII w., z uwagi na funkcjonowanie starszych, wybito tylko kilka p., w tym zwł. tłok zastępujący powstały 1531–33, dostarczony 21 V 1616 przez miejskiego rytownika Dawida Hegenbergera, który także sprowadził z Augsburga specjalną prasę do odciskania p. Odciski z tego tłoka służyły do uwierzytelniania akt Rady i dokumentów wystawianych na zewnątrz; sam tłok pozostawał pocz. pod opieką zaprzysiężonego sekr., od XVIII w. – burmistrza. Zastąpił go w 1781 tłok przygotowany przez złotnika gd. Fryderyka Wilhelma Sponholtza. Po przejściu Gd. w ręce prus., niektóre p. w XIX w. przedstawiały herb Gd. z prus. orłem nad tarczą. II WMG uchwałą Senatu z 12 i 1923 za p. wielką państw., służącą do potwierdzania aktów uroczystych i układów międzynarodowych, uznało okrętową z 1457. Pieczęć średnią (40 mm) wykonano na wzór podróżnej z 1531 (czyli z herbem miasta), z napisem otokowym DER SENAT DER FREIEN STADT DANZIG. Używano też p. sygnetowej w licznych odmianach dla poszczególnych urzędów i instytucji. Pieczęć okrętową dla swoich agend w II WMG proponowała także strona pol. (q Rada Portu i Dróg Wodnych w WMG, projekt Stanisława Sławskiego). Aktualna urzędowa p. (62 mm), przyjęta w 1996, zawiera herb miasta i napis otokowy Miasto Gdańsk. {{author: BŚ}} [[Category: Encyklopedia]]