MAMUSZKA FRANCISZEK, krajoznawca, patron gdańskiej ulicy

Wersja z 14:35, 22 wrz 2022

Anna Wędzińska Franciszek Mamuszka (olej, płótno, 60×70 cm)

Franciszek Mamuszka

Franciszek Mamuszka (pierwszy z lewej), laureat Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska 1985

Franciszek Mamuszka, Pobrzeże Gdańskie, Warszawa 1951

Gdańsk, jego dzieje i kultura, redakcja Franciszek Mamuszka, Warszawa 1969, wyd. I

Tramwaj PESA Swing imienia Franciszka Mamuszki

FRANCISZEK MAMUSZKA (4 II 1905 Maniów, województwo krakowskie – 6 X 1995 Gdańsk), krajoznawca, badacz dziejów i kultury, popularyzator Gdańska i Pomorza Wschodniego, społecznik. Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Antoniego i Anieli z domu Pirug. Ukończył szkołę handlową i w 1928 Seminarium Nauczycielskiego w Tarnowie, w Krakowie ukończył Wyższy Kurs Nauczycielski w zakresie historii i filologii polskiej. Po odbyciu służby wojskowej pracował w Małopolsce (powiat tarnobrzeski i brzeski), ucząc i kierując szkołami w Ryglicach i Wojniczu. Działał w Związku Strzeleckim, zakładał amatorskie chóry i zespoły teatralne, uprawiał oraz propagował krajoznawstwo i turystykę (szczególnie tatrzańską). Także przed wybuchem II wojny światowej po raz pierwszy odwiedził polskie Pomorze, uczestnicząc w święcie Morza w Gdyni. W czasie okupacji przebywał w Wojniczu oraz Janowicach koło Tarnowa, utrzymywał się z ogrodnictwa, uczestniczył w tajnym nauczaniu jako podporucznik Wojska Polskiego i żołnierz Armii Krajowej. Także i wówczas organizował wyprawy turystyczne dla młodzieży.

Od marca do 15 V 1945 pracował w Pogotowiu Opiekuńczym dla chłopców przy Komitecie Opieki Społecznej w Krakowie, w lipcu przybył do Gdańska, ale nie dostawszy obiecanej pracy nauczyciela, wrócił do Krakowa i podjął pracę w Szkole Podstawowej nr 31. W Gdańsku na stałe od października 1945, początkowo jako nauczyciel w Szkole Podstawowej nr 17 przy ul. Pestalozziego 7/9 we Wrzeszczu ( II Liceum Ogólnokształcące). Działał też w oświacie (opieka nad zgermanizowanymi dziećmi kaszubskimi z obszaru byłego II Wolnego Miasta Gdańska i przygotowywanie ich do nauki w polskich szkołach) i w organizowaniu turystyki. Był aktywnym działaczem Ligi Morskiej. Publikował na łamach prasy regionalnej (między innymi w „Dzienniku Bałtyckim”), współpracował z Janem Kilarskim. Od 1947 pracował w Kuratorium Oświaty, początkowo jako referent działu turystyki, a następnie wizytator ds. turystyki i wczasów. Odpowiedzialny był między innymi za organizowanie schronisk młodzieżowych. Należał do założycieli gdańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (9 XI 1951).

W latach 1951–1970 (do emerytury) pracował w Muzeum Pomorskim jako kierownik działu naukowo-oświatowego. Szkolił przewodników, wygłaszał odczyty, działał na rzecz ochrony zabytków, między innymi przyczynił się do uratowania na Westerplatte Wartowni nr 1. W latach 1952–1956 wspólnie z Jerzym Stankiewiczem skatalogował najważniejsze zabytki województwa. Autor wielu poczytnych przewodników, folderów, książek historycznych, artykułów, map, planów, scenariuszy filmów oświatowych (Stary Gdańsk mówi, Wybrzeże Gdańskie), w których najczęściej przybliżał dzieje i zabytki Gdańska i Wybrzeża. Zachęcony przez geografa, prof. Stanisława Leszczyckiego, już w 1948 opublikował przewodnik Wybrzeże Gdańskie, w 1951 Pobrzeże Gdańskie, w 1966 Gdańsk i ziemia gdańska. Współautor między innymi z Maciejem Kilarskim i Jerzym Stankiewiczem monografii Oliwa. Wykaz zabytków z grudnia 1956 r. (Gdańsk-Gdynia 1957), z Jerzym Stankiewiczem Oliwa - dzieje i zabytki (Gdańsk 1959), z Izabellą Trojanowską Kościerzyna i ziemia kościerska (Gdańsk 1972), z Jerzym Szukalskim i Eugeniuszem Andrzejewskim Województwo gdańskie (1982). Zbiorowa praca Gdańsk. Jego dzieje i kultura (Warszawa 1969), której był redaktorem i współautorem, otrzymała I nagrodę Polskiej Akademii Nauk, on zaś Order Stańczyka miesięcznika „Litery”. Był autorem prac historycznych z dziejów Polonii gdańskiej i sopockiej (Kronika z życia polskiego w Sopocie na przestrzeni wieków, Gdańsk 1990) oraz dziejów Kaszubów (Kaszubi oliwscy. Szkice z dziejów Polonii oliwskiej w latach od około 1850 do 1945, Gdańsk 1980). Autor wspomnień Opowieść o moim życiu i moich najbliższych (fragment drukowany w Gdańsk 1945. Wspomnienia 50 lat później, Gdańsk 1997).

Należał między innymi do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, Towarzystwa Przyjaciół Sopotu, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Klubu Autorów Literatury Turystycznej Stowarzyszenia Autorów Polskich w Gdańsku (honorowy prezes), członk honorowy (od 1972) Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Odznaczony między innymi Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem XX-lecia Kultury Fizycznej i Turystyki (1966), Medalem Stolema Zrzeszenia Kaszubsko–Pomorskiego (1976), Złotą Odznaką PTTK (1956), odznakami „Za Zasługi dla Gdańska”, „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej”, Zasłużony Działacz Kultury, złotą odznaką "Za opiekę nad zabytkami" (1965), Orderem Stańczyka przyznawanym przez miesięcznik „Litery”. Od 1983 był honorowym Obywatelem Sopotu, laureatem tytułu "Gdańszczanin Roku 1967", laureatem Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (za 1985 i 1992).

Od 1947 żonaty był z Marią z domu Mańkowską (1 VIII 1909 – 6 VII 1999 Gdańsk), ojciec Bożeny po mężu Bethke. Pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Oliwie. Od 2011 patron jednej z gdańskich ulic (w Kokoszkach). Jego imię nosi Koło Przewodników Miejskich i Terenowych przy Oddziale Gdańskim Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, boisko przy ul. Kościerskiej ( Olivia. Klub Sportowy) oraz od 2000 aleja w Parku Północnym w Sopocie. Od 28 II 2011 patron gdańskiego tramwaju typu Pesa Swing 120NaG nr 1019. 22 IX 2022 na domu, w którym mieszkał przy ul. Kaprów 11 w Gdańsku–Oliwie, odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. JANSZ