MAJOR RYSZARD, reżyser, teatrolog, aktor

Wersja z 15:07, 12 paź 2021

RYSZARD MAJOR (28 II 1948 Kraków – 3 IX 2020 Gdańsk) reżyser teatralny, teatrolog, aktor. Absolwent II Liceum Ogólnokształcącego w Krakowie (1966), filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim (1971) oraz Wydziału Reżyserii Dramatu na warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (1975). Jako aktor zadebiutował 6 XII 1958 w roli Jima Curry w sztuce Richarda Nasha Zaklinacz deszczu w reżyserii Zygmunta Rzuchowskiego w Teatrze Dzieci Zagłębia w Sosnowcu. Mocniejsze wrażenie wywarł kolejną rolą, Sturmführera w Himmelkommandzie Dziordzie Lebovicia i Aleksandra Obrenovicia w reżyserii Marko Foteza 9 IV 1959 w tym samym teatrze. Jako teatrolog debiutował w klasie maturalnej na łamach dwutygodnika „Teatr” (1966, nr 16) recenzją Tanga Sławomira Mrożka w reżyserii Jerzego Jarockiego w Starym Teatrze w Krakowie.

W czasie studiów polonistycznych założył w 1970 studencki Teatr „Pleonazmus”, który działał do 1976 i okazał się jednym z najbardziej oryginalnych polskich teatrów alternatywnych tego okresu. Z tego czasu pozostały scenariusze jego autorstwa, które przypominają poematy lingwistyczne: Szłość samojedna (25 IV 1972), Straż pożarna by nie zmogła, jedna, druga, trzecia (19 X 1973), Wybrane sceny z najnowszej naszej dekadencji (15 X 1974) oraz Delirium tremens (3 X 1975). W 1974 reżyserował wybrane widowiska świnoujskiego Festiwalu Artystycznego Młodzieży Akademickiej (FAMA).

W czasie studiów reżyserskich był asystentem Jerzego Jarockiego przy Aktach (1972), jednym z najsłynniejszych dyplomów aktorskich, prezentowanym również w USA. Inaczej niż liderzy teatrów alternatywnych z przełomu lat 60. i 70. XX w., bez problemów przeszedł do pracy w teatrze repertuarowym, bowiem równolegle z tworzeniem przedstawień „Pleonazmusa” reżyserował na scenach zawodowych – już na II roku reżyserii Kondukt Bohdana Drozdowskiego w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu (24 III 1973), a wkrótce potem Teatr osobny Mirona Białoszewskiego na sopockiej scenie Teatru Wybrzeże (6 X 1973). W 1975 Zygmunt Hübner powierzył mu reżyserię Ptaków Arystofanesa – drugiej premiery nowo otwartego Teatru Powszechnego w Warszawie (zaraz po Sprawie Dantona w inscenizacji Andrzeja Wajdy).

Na etat w Teatrze Wybrzeże (1975–1982) został przyjęty przez Stanisława Hebanowskiego jeszcze przed dyplomem. W trakcie pracy i współpracy z tym teatrem (do 2010) stworzył ponad dwadzieścia spektakli, między innymi Teatr osobny Mirona Białoszewskiego (6 X 1973), Ubu Król Alfreda Jarry’ego (31 III 1984), Marię Stuart Fryderyka Schillera (19 XII 1975), Iwonę, księżniczkę Burgunda (12 II 1977), Ślub (20 VI 1982), Operetkę (10 XII 1982) i Historię (14 XII 1990) Witolda Gombrowicza, Bal w operze Juliana Tuwima (15 X 1977), Wieczór Trzech Króli Williama Szekspira (2 III 1978), W małym dworku Witkacego (15 VI 1985) oraz Proces Franza Kafki (30 XII 1993). Pracował także w gdańskim Teatrze Miniatura i Teatrze Miejskim w Gdyni. Wspólnie z Bogusławą Czosnowską był założycielem Studium Aktorskiego przy Teatrze Wybrzeże (1977). Ostatnim spektaklem, który wyreżyserował w Trójmieście była realizacja Balu manekinów Brunona Jasieńskiego w lutym 2010.

W latach 1982–1990 był kierownikiem artystycznym Teatru Współczesnego w Szczecinie (między innymi Pieśń nad pieśniami Wiesława Dymnego (18 XII 1988), Krzesła Eugène’a Ionesco 27 III 1991). W latach 1995-2004 pracował w Teatrze im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim, gdzie zasłynął spektaklem Taki nam się snuje dramat, będącym autorskim połączeniem Wesela Stanisława Wyspiańskiego, Tanga Sławomira Mrożka i Iwony księżniczki Burgunda Witolda Gombrowicza (14 XI 1999). Od 2009 związany był z Teatrem Polskim w Szczecinie (Na czworakach Tadeusza Różewicza 23 V 2009).

Współpracował z Teatrem Telewizji, w ramach którego wyreżyserował kilka spektakli: Aktor Cypriana Kamila Norwida (12 X 1975), w którym wystąpił także w roli Urzędnika, Krystyna Augusta Strindberga (21 VI 1980), Ślub Witolda Gombrowicza (1 X 1983), Listy do Niny (1988) i Zapisz to, Miron Mirona Białoszewskiego (10 II 1988).

Wyreżyserował ponad 130 premier teatralnych. Pod koniec życia w jednym z ostatnich wywiadów wymienił trzy, które cenił sobie najbardziej: Sklepy cynamonowe w Starym Teatrze w Krakowie(1976), Donosy rzeczywistości w Lubuskim Teatrze im. Leona Kruczkowskiego w Zielonej Górze (1974) i Białe małżeństwo w Teatrze Wybrzeże (1976).

Odznaczony między innymi Brązowym (1979) i Złotym (1984) Krzyżem Zasługi, Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2010), Odznaką "Zasłużony Działacz Kultury" (1985), Odznaczeniem Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej im. Janka Krasickiego (1975). Laureat między innymi nagrody III stopnia za reżyserię przedstawienia Teatr osobny Mirona Białoszewskiego w Teatrze Wybrzeże na XV Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu (1974), nagrody teatralnej wojewody gdańskiego „za twórcze poszukiwania w dziedzinie teatru lalek” za reżyserię przedstawienia Wyspa wierszy pana Tuwima w Teatrze Lalki i Aktora Miniatura w Gdańsku (1981), Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (za 1982), nagrody za reżyserię przedstawień Ślub Witolda Gombrowicza w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku i Czekając na Godota Samuela Becketta w Teatrze Współczesnym w Szczecinie na XXV Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu (1983), III Nagrodę Publiczności i nagrodę jury dla przedstawienia Ławeczka Aleksandra Gelmana w Teatrze Współczesnym w Szczecinie na XXII Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form w Szczecinie (1987), Nagrody Towarzystwa Przyjaciół Teatru im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim (1994), Nagrody Kulturalną „Motyl” Prezydenta Miasta Gorzowa Wielkopolskiego za reżyserię spektakli Taki nam się snuje dramat i Żegnaj, Judaszu (2000), nagrody marszałka województwa pomorskiego za całokształt twórczości (2010).

Zmarł w Gdańsku, pochowany na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie. JANSZ