MILICJA OBYWATELSKA

Wersja z 08:55, 30 cze 2019

MILICJA OBYWATELSKA (MO). Początki. Powołana 7 X 1944 specjalnym dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Do zorganizowania jej na tzw. ziemiach odzyskanych utworzono specjalne grupy operacyjne Komendy Głównej MO. Grupa skierowana do Gdańska przybyła na przełomie marca i kwietnia 1945 roku z funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa pod dowództwem byłego żołnierza Armii Ludowej, mjr. Edwarda Gronczewskiego „Przepiórki” vel Grzegorza Korczyńskiego (latem 1945 roku powrócił na Lubelszczyznę). W tym czasie przybyła do Gdańska druga grupa przedstawicieli MO z Poznania, pod dowództwem kpt. Mieczysława Konzwizora, byłego żołnierza Armii Czerwonej i następnie I Dywizji Wojska Polskiego im. T. Kościuszki. 10 VIII 1946 został zwolniony ze służby za nadużycia urzędu i aresztowany (następnie wyjechał do Izraela). Organizacyjnie MO w Polsce dostosowano do podziału terytorialnego. Wprowadzono stałe posterunki na trasach wyjazdowych z Gdańska w kierunku Warszawy, Tczewa, Kartuz, kontrolujące ruch pojazdów, zawartość bagaży, ruch osobowy. Rogatki zlikwidowano około roku 1947.

Wojewódzka Komenda MO. Powołana w Gdańsku 10 IV 1945 roku przy ul. Nowy Świat 27 (następnie ul. Świerczewskiego, obecna ul. Nowe Ogrody), od 1947 roku przy ul. Okopowej 15. Podlegały jej komendy miejskie MO (utworzone w Gdańsku, Gdyni i Tczewie), komendy powiatowe i komisariaty morskie (w 1946 były trzy). Komendzie powiatowej podlegały posterunki MO, a komendom miejskim – komisariaty MO. W styczniu 1946 roku w Komendzie Wojewódzkiej MO (KW MO) w Gdańsku zatrudnione były 343 osoby. Organizacyjnie KW MO składała się z biura komendanta (komendant, zastępca operacyjny, zastępca polityczno-wychowawczy, zastępca gospodarczo-administracyjny, finanse, adiutant), wydziału personalnego, wydziału kryminalnego służby śledczej, wydziału służby zewnętrznej, wydziału paszportowego i samodzielnej sekcji rejestracji cudzoziemców oraz trzech wydziałów: gospodarczo-administracyjnego, finansowego i polityczno-wychowawczego. Dodatkowo w ramach KW MO działała kompania operacyjna (do likwidowania band) z siedzibą przy ul. Kartuskiej 2/4. W 1949 roku, zgodnie z ogólnopolskim zarządzeniem, nastąpiło pełne włączenie MO w skład aparatu bezpieczeństwa publicznego, z czego zrezygnowano w 1956. Od tego czasu teoretycznie Służba Bezpieczeństwa była podporządkowana komendantowi wojewódzkiemu MO; jej szef do roku 1990 był jego pierwszym zastępcą. W 1957 KW MO w Gdańsku dysponowała 371 etatami, laboratorium kryminalistycznym, gdzie w latach 60. i 70. XX wieku dokonywano średnio około 600 ekspertyz rocznie. Wszyscy funkcjonariusze MO należeli do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej lub jej młodzieżowych przybudówek (Związek Młodzieży Polskiej, Związek Młodzieży Socjalistycznej). W KW MO w Gdańsku utworzono w 1968 roku Wydział RKW (radiokontrwywiad), którego zadaniem był podsłuch przekazów radiowych emitowanych przez placówki dyplomatyczne ulokowane w Trójmieście. KW MO w Gdańsku podporządkowany był utworzony 1 VI 1945 Komisariat Morski MO Gdańsk, któremu podlegały placówki milicyjno-portowe w Nowym Porcie (utworzona 1 VIII 1945) i w Świbnie (utworzona 8 VIII 1945). Kierownikiem placówki w Nowym Porcie był chorąży marynarki Ludwig Habaj, w jej skład wchodziło początkowo 11 milicjantów, 7 milicjantów pracowało w Świbnie. 1 X 1945 I Komisariat Morski został przemianowany na Komendę Rejonu Morskiego MO, a posterunki w Nowym Porcie i w Świbnie na komisariaty morskie. Równocześnie VIII Komisariat MO w Gdańsku-Stogach (ówcześnie Siankach) z obsadą 31 ludzi został przemianowany na II Komisariat Morski MO. Do 31 XII 1945 przyjęto ogółem do Komisariatu Morskiego MO 189 ludzi oraz 31 przekazanych z VIII Komisariatu MO. 7 X 1959, w 15 rocznicę powołania MO, na gmachu Komendy Wojewódzkiej odsłonięto tablicę pamiątkową (wykonana w czynie społecznym w Stoczni Gdańskiej) poświęconą 104 funkcjonariuszom MO, Służby Bezpieczeństwa i ORMO, w latach 1944-1959 „poległym na posterunku walki o utrwalanie władzy ludowej, bezpieczeństwa i porządku publicznego”.

Komenda Miejska MO w Gdańsku, z pierwszą siedzibą przy ul. Bojowców 6 (ob. Targ Rakowy), w grudniu 1945 roku liczyła około 200 funkcjonariuszy. Składała się z biura komendanta (zastępcy operacyjnego, zastępcy polityczno-wychowawczego, zastępcy gospodarczo-administracyjnego i sekretariat), sekcji personalnej, kryminalno-śledczej, paszportowej, służby zewnętrznej, gospodarczo-administracyjnej, autoinspekcji i plutonu rezerwy. Podlegało jej siedem komisariatów (zob. tabela poniżej); istniał także komisariat MO w Oliwie, podległy początkowo Komendzie MO powiatu gdańskiego i sopockiego.

Organizacja wszystkich komisariatów wyglądała podobnie: kierownik komisariatu, zastępca polityczno-wychowawczy, kancelaria, instruktor służby zewnętrznej, referat służby śledczej, referat personalny, referat gospodarczy, referat paszportowy, dyżurni, dzielnicowi i pluton rezerwy. W 1947 roku Komendę Miejską przeniesiono do zwolnionego przez KW MO budynku przy ul. Świerczewskiego 27. Sprawy, jakimi gdańska MO zajmowała się w latach 40. i wczesnych 50. XX wieku, to głównie walka z szabrownictwem, ochrona obiektów przemysłowych i kulturalnych, zadania związane z przesiedleniem rdzennej ludności i repatriantami ze Wschodu, likwidacja i aresztowania (z funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa) członków 13 organizacji podziemnych występujących przeciwko nowej władzy ludowej (m.in. rozbicie grupy Łupaszki i Toma). Po roku 1953 zlikwidowano komisariaty na Oruni, Dolnym Mieście, Siedlcach i przy ul. Niedziałkowskiego (obecnie al. Legionów). W związku z odbudową i rozwojem miasta w kolejnych latach powiększała się liczba komisariatów (powstał m.in. komisariat portu lotniczego MO w Gdańsk-Rębiechowie, komisariaty, czasowo, na Zaspie, Oruni Górnej, Przymorzu, ul. Krynickiej 7). Jednak trzon stanowiły trzy największe, zwane Komendami Dzielnicowymi (KD): KD Gdańsk-Śródmieście, ul. Piwna 32/35, KD Gdańsk-Wrzeszcz w nowej siedzibie, ul. Biała 1A, i KD Gdańsk-Portowa, ul. Kasztanowa 6. Komenda Dzielnicowa Gdańsk-Śródmieście pod koniec lat 60. XX wieku liczyła 116 funkcjonariuszy, dysponowała jednym samochodem, jednym motocyklem z wózkiem i jednym motocyklem pojedynczym. W sekcji operacyjno-dochodzeniowej do walki z przestępstwami kryminalnymi pracowało 12 osób, w sekcji do spraw walki z przestępstwami gospodarczymi 13 osób. W KD Gdańsk-Wrzeszcz 105 funkcjonariuszy, z tego 10 w sekcji do spraw przestępstw kryminalnych, a 9 w sekcji do spraw walki z przestępstwami gospodarczymi. W KD Gdańsk-Portowa pracowało łącznie 85 funkcjonariuszy, z czego 7 (a niekiedy 10) w sekcji do spraw walki z przestępstwami kryminalnymi, 11 w sekcji do spraw walki z przestępstwami gospodarczymi i (co było novum) 10 osób w sekcji operacyjno-dochodzeniowej do spraw portowych. Sprawy, jakie gdańska policja prowadziła w latach 70. i 80. XX wieku, to oprócz czysto kryminalnych walka z przestępstwami gospodarczymi, głównie o charakterze walutowo-dewizowym (co wynikało z portowego położenia miasta). 24 XII 1956 powołana została jednostka Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO). Wstępowali do niej głównie byli funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa. Formacja, będąca rezerwą MO, dzięki wyposażeniu była niemalże natychmiast gotowa do działania i przemieszczenia się. W Gdańsku jednostki te zapisały niechlubną kartę w czasie wydarzeń grudnia 1970 roku. W wyniku starć zginęło 47 osób: 44 cywilów, 1 żołnierz i 2 milicjantów, w tym st. sierż. ZOMO Marian Zamroczyński w starciach pod Komendą Miejską MO przy ul. Świerczewskiego. Oddziały ZOMO zostały zlikwidowane we wrześniu 1989 roku. Po wprowadzeniu 13 XII 1981 stanu wojennego gdańska MO brała udział m.in. w operacji Jodła, polegającej na internowaniu osób wytypowanych wcześniej przez Służbę Bezpieczeństwa. Podczas manifestacji 16 XII 1981 roku, w czasie walk ulicznych, rannych zostało 164 cywilów i 160 milicjantów. 14 VII 1983 zmieniły się nazwy jednostek terenowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych: KW MO przemianowano na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (WUSW), a dotychczasowy komendant KW MO został szefem WUSW. 25 XI 1989 roku w Gdańsku założono pierwszy w Polsce Wojewódzki Komitet Założycielski Niezależnego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy MO. Milicja Obywatelska istniała formalnie do 8 V 1990, kiedy to powołano policję. (Zob. też Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej). MB