DYREKCJA KOLEI

[[File:Projekt_budynku_Dyrekcji_Kolei.JPG|thumb|Projekt budynku Dyrekcji Kolei]][[File:Budynek_Dyrekcji_Kolei__detal.JPG|thumb|Budynek Dyrekcji Kolei, detal]][[File:Fasada_budynku_Dyrekcji_Kolei__1935.JPG|thumb|Fasada budynku Dyrekcji Kolei, 1935]]DYREKCJA KOLEI, organ terytorialnego zarządzania koleją i budynek siedziby. W 1849 rozważano zlokalizowanie w Gd. siedziby dyrekcji niem. kolei wsch., od czego odstąpiono wobec sprzeciwu władz miasta (q kolej). Od 1852 infrastrukturą kierowano bezpośrednio z König- liche Direktion der Ostbahn (Królewska Dyrek- cja Kolei Wschodnich) w Bydgoszczy, od 1881 pn. Königliche Eisenbahn-Direktion zu Bromberg in der Königlich-Preußischen Eisenbahn-Verwaltung (KPEV, Królewska Dyrekcja Kolei w Bydgoszczy Zarządu Królewskich Pruskich Kolei Żelaznych). Z uwagi na rozwijającą się na Pomorzu Wsch. sieć kolejową i stały wzrost przewozów 1 IV 1895 Preußische Staatseisenbahnen (Pruskie Koleje Państwowe) utworzyły Königliche Eisenbahndirektion Danzig (KED Danzig, Królewska Dyrekcja Kolei w Gd.), z siedzibą 1895–1914 w wydzierżawionym budynku q szpitala Bożego Ciała przy Promenade (ul. 3 Maja; q Karl Ludwig Boie). W 1900, wraz z budową q Dworca Gd. Główny, powstała Eisenbahn-Direktion, obiekt inspekcji kolejowej przy Stadtgraben (ul. Podwale Grodzkie), gdzie znajdowały się też mieszkania służbowe kierownictwa gd. dyrekcji (po 1945 kolejowa przychodnia lekarska, od 2007 adapto- wany do celów hotelarskich). W 1911–14 przy Am Olivaer Tor 2–4 (ul. Dyrekcyjna), w miejscu dawnego q Szpitala Miejskiego (Lazaretu przy Bramie Oliwskiej), kosztem 17 mln marek wzniesiono nową siedzibę, o pow. 3700 m², z 265 pokojami dla 500 urzędników. Budynek jest kopią wcześniej zbudowanego gmachu dyrekcji kolejowej w Poznaniu. Przewidywano (niezrealizowaną) rozbudowę gmachu w kierunku terenów stoczn. Pracami kierował tajny radca budowlany Alexander Rüdell, projekty przygotowywał także architekt Giebel- hausen, pracami budowlanymi kierował rządowy radca budowlany Eitner. Gmach wzniesiony na rzucie zbliżonym do prostokąta, z 2 wew- nętrznymi dziedzińcami; od strony ob. ul. Ku- pieckiej znajdowało się wydłużone skrzydło. Wewnątrz liczne pomieszczenia biurowe, na parterze obszerny hol i reprezentacyjna klatka schodowa, na piętrze sale posiedzeń, w tym duża, o wys. 2 kondygnacji, pokój prezydenta, biblioteka. Dyrekcja Kolei jest monumentalną budowlą o 5 kondygnacjach i użytkowym poddaszu, krytą wysokim ceramicznym dachem dwuspadowym. Na osi elewacji gł. od strony ul. Dyrekcyjnej umieszczono półkolisty ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem. Elewacje budynku otynkowano, detale archit. wykonano z kamienia. Ryzalit ozdobiono kamiennymi rzeźbami. Przedstawienia figuralne przy wejściu gł. wykonano wg modeli prof. Arthura Wilhelma Ottona Lewina-Funkego z Berlina, herb Prus w szczycie ryzalitu powstał wg modelu wykonanego przez gd. rzeźbiarza Franza Lehmanna-Sigmundsburga, a modele personifikacji ustawionych na attyce ujmującej po obu stronach ryzalitu wykonał prof. Stanislaus Cauer (1867–1943) z Królewca. Figury kobiet uosabiały rolnictwo, przemysł, handel i naukę. Budynek wzniesiony został w formach nawiązujących do barok. architektury XVIII w. Do 1985 w gmachu funkcjonowały windy łańcuchowe (jeżdżące bez zatrzymywania się na piętrach). 1 XII 1920 powstała Freistadt-Eisenbahn- -Direktion (Dyrekcja Kolei Wolnego Miasta); decyzją Międzysojuszniczej Komisji Podziału Mienia budynek został przyznany Polsce, której przekazano również zarządzanie kolejami na obszarze II WMG. Na bazie istniejącej pla- cówki utworzono Dyrekcję Kolei Państwowych w Gd. (1921–29), nazywanej też Pommerellische Eisenbahndirektion in Danzig (Pomorska Dyrekcja Kolei w Gd.), 1929–33 noszącej nazwę Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych Gd. Przy dyrekcji urzędował delegat II WMG ds. kolejowych. Po konfliktach z władzami II WMG (protestującymi przeciwko kierowaniu przez dyrekcję siecią kolejową nie tylko w Gd., ale i na pol. obszarze woj. pomor.) 1 IX 1933 władze pol. przeniosły dyrekcję do Torunia, a niektóre wydziały do Bydgoszczy. W Gd. pozostawiono podległą bezpośrednio władzom pol. wydzieloną komórkę organizacyjną Biuro Gd. PKP.  Dyrekcja pełniła funkcję centrum życia polonijnego w II WMG. Gmach był siedzibą organizacji społ., takich jak q Gmina Polska Związek Polaków w II WMG, Związek Pracowników Kupieckich, Towarzystwo Śpiewu „Moniuszko”, Koło Miłośników Sceny, Towarzystwo Ludowe „Gwiazda”, q KS Gedania, Związek Byłych Powstańców i Wojaków, oraz takich związków zawodowych jak: Zw. Polskich Kolejowców, Zw. Urzędników Kolejowych, Zw. Umysłowych Pracowników Kolejowych, Towarzystwo Pomocy Naukowej; ponadto w budynku mieściły się biura Zrzeszenia Pracy, Konserwatorium Muzyczne Macierzy Szkolnej (prowadzone przez q Kazimierza Wiłkomirskiego, szkoła średnia), ochronka sióstr q dominikanek, Centrala Turystyczno-Krajoznawcza, Naczelny Inspektorat Ceł, pol. 6-letnia szkoła średnia (działała od 1 V 1934), pol. firmy oraz kilka mieszkań pryw. Pierwsi pol. szefowie D.K. (q Tadeusz Czarnowski, 1920–29; Bogusław Dobrzycki, 1929–33) dwukrotnie pełnili funkcję prezesów q Gdańskiej Macierzy Szkolnej. Przed wybuchem II w. świat. w budynku działała nielegalna pol. strzelnica. Po 1 IX 1939 funkcje zarządzające przejęła utworzona przez Deutsche Reichsbahn (Kolej Rzeszy) Reichsbahndirektion Danzig (RBD Danzig, Dyrekcja Kolei Rzeszy w Gd.) z siedzibą w tym budynku. Działała na terenie q Okręgu Rzeszy Gd.-Prusy Zach. W 1945 dyrekcję ewakuowano do Lubeki, 1946 do Altony (Hamburg). W 1945 zadania poprzedniczki przejęła Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych (DOKP Gd.), przez pierwsze miesiące z tymczasową siedzibą w Bydgoszczy, przeniesiona do Gd. po m.in. zawarciu porozumienia z ZSRR o przejęciu zarządu kolejami przez PKP na całym obszarze Ziem Odzyskanych. 31 XII 1962 do DOKP Gd. przyłączono DOKP Olsztyn; 1975–98 nosiła nazwę Północnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych. 25 VII 1975 pożar zniszczył część dachów i poddasza gmachu siedziby (odbudowana do końca t.r.). Po kilkukrotnych zmianach restrukturyzacyjnych i likwidacji Północnej Dyrekcji Kolejowej PKP po 1998 w budynku swoją siedzibę miały: Pion Nieruchomości PKP (1998–2000), Dyrekcja Okręgu Infrastruktury Kolejowej (1998–2001), od 2002 jednostki wykonawcze wielu spółek kolejowych, m.in. Oddział Regionalny Spółki PKP Polskie Linie Kolejowe SA. Od 27 V 1979 mieścił się Ośrodek Muzealny Kolejnictwa, którego zbiory w 2008 wywieziono do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. 9 IV 1988 obiekt wpisany do rejestru zabytków woj. gd.{{author: WS}}{{author: MZM}}  [[Category: Encyklopedia]]