BROWARY

Wersja z 16:06, 15 sty 2014

Browar Fischera w Nowym Porcie na druku reklamowym, lata 30. XX wieku

BROWARY. Brak informacji i źródeł do dziejów browarnictwa w książęcym mieście na q prawie lubeckim z XIII wieku. Na terenie powstałego w początku 2. ćwierci XIV wieku q Głównego Miasta od roku 1342 istniał cech browarników, produkcja skupiała się przeważnie w jego prestiżowych miejscach: przy Langgasse (ul. Długa), Hundegasse (ul. Ogarna, do roku 1378 nosząca jedyną nazwę Brauergasse – Browarnicza; nazwa Hundegasse jako jedyna od 1415), Breitgasse (ul. Szeroka), Frauengasse (ul. Mariacka) i Brotbänkengasse (ul. Chlebnicka). W XVI wieku browary pojawiły się na większą skalę również na q Starym Mieście: okolice Pfefferstadt (ul. Korzenna), Tischlergasse (ul. Stolarska), i na q Starym Przedmieściu. Spis browarników z roku 1416 zawierał 376 nazwisk, po komasacji produkcji, według spisu z roku 1551, już tylko 146 (np. rodzina Hevelke ze Starego Miasta, z której wywodził się q Jan Heweliusz, w 1580 posiadała 12 browarów, w tym największy przy obecnej ul. Grobla III, sięgający aż po obecną ul. Lawendową). W połowie XVIII wieku na terenie ówczesnego miasta Gdańska funkcjonowało 20 browarów, dodatkowo w osadach podmiejskich (poza jurysdykcją miasta, ale w obecnych granicach administracyjnych Gdańska) aż 120. Ubodzy browarnicy byli właścicielami urządzeń, budynki dzierżawili od bogatszych mistrzów, piwo warzono 2–3 razy w tygodniu. Typowy gdański browar XVI–XVII wieku składał się z browaru właściwego, składu na drewno, stajni, studni oraz składzików. Najważniejszymi urządzeniami browaru właściwego były: słodownia, warzelnia, izba do fermentacji oraz piwnice. W XVI i XVII wieku pojedynczy browar zatrudniał 10 i więcej pracowników. Byli to wysokiej klasy rzemieślnicy: piwowarzy i słodownicy, odpowiedzialni bezpośrednio za produkcję i jakość napoju, oraz robotnicy niewykwalifikowani: drwale, tracze, furmani, tragarze, służba. Wartość pojedynczych browarów wahała się w Gdańsku w 2. połowie XVI i 1. połowie XVII wieku od kilku do kilkunastu tysięcy grzywien. DK

W XIX wieku ze względu na ogólny kryzys gdańskiej gospodarki produkcja piwa malała (szczególnie odczuwany był spadek eksportu na rynek angielski piwa jopejskiego), zmniejszyła się również sieć browarów (w 1808 – 32, w 1817 – 28, w 1839 – 19, w 1854 – 12, w 1858 – 9, w 1864 – 12, w 1874–1892 – 14, w 1893–1900 – 13, w 1908 – 10, w 1914 – 9, w 1921 – 6, w 1928 – 4, w 1935–1942 – 2). Były to jednak browary nowoczesne, korzystające z przełomowych i najnowszych wynalazków w europejskim piwowarstwie (m.in. technologia oddolnej fermentacji, umożliwiająca produkcję pilznera; nowe sposoby dojrzewania i leżakowania, dające piwo typu lager; słodownie mechaniczne; pasteryzacja) i ogólnych przemian przemysłowych (np. kolei). Do ważniejszych należał późniejszy Richard Fischer Brauerei w Nowym Porcie, przy Weichselstraße 2 (ul. Starowiślna; zachowały się piwnice służące do leżakowania piwa), działający od roku 1820, założony (na bazie istniejącego jeszcze w 1817 browaru L. Broschke) przez Johanna Josepha Fischera, a następnie należący do jego syna Richarda (q Fischer, menonicka rodzina gdańskich browarników). Do roku 1914 nastawiony na eksport (beczkowy: Anglia, Belgia, Holandia, kraje skandynawskie), zatrudniający wówczas około 40–60 pracowników, o zdolnościach produkcyjnych 50 tysięcy hektolitrów piwa i 1000 ton słodu rocznie. W końcu lat 20. XX wieku zatrudniał 33 osoby, do rozwożenia produktów posiadał samochód ciężarowy, 9 zaprzęgów konnych i łódź motorową. Na fali notowanej od początku 2. połowy XIX wieku ponownej koniunktury od 1873 roku rozpoczął produkcję q browar w Kuźniczkach (Danziger Aktien-Bierbrauerei (DAB)). Jego działalność doprowadziła z czasem do redukcji liczby mniejszych browarów, ale poprzez rozwój produkcji do zwiększenia liczby zatrudnionych.

Niektóre browary były zakładane lub nabywane przez przybyszy, np. Leonhard Waas, w latach 1910–1913 właściciel browaru Allensteiner Brauhaus w Olsztynie, w Gdańsku nabywca w roku 1908 browaru P. Pentela przy Poggenpfuhl 43/45 (ul. Żabi Kruk), jego właściciel w latach 1914–1929, następnie działający na Śląsku w Radkowie; Heinrich Barczewski (25 VII 1867 Prusy Wschodnie – 23 V 1927 Gdańsk), chemik w słodowni w austriackim Stadlau i w szwajcarskim Brnie, kierownik browaru w Środzie Śląskiej, autor kilku liczących się wynalazków, m.in. aparatu do kontrolowania ciśnienia CO_² w beczkach leżakowych, w Gdańsku notowany w roku 1895 jako technik, w latach 1908–1918 jako inżynier browarnictwa, 1896–1901 właściciel browaru we Wrzeszczu przy Haupstraße 38 (al. Grunwaldzka; q Święta Studzienka).

Wyłączając browar w Kuźniczkach, inne gdańskie browary zatrudniały w tym czasie do 286 osób i produkowały do 142 tysięcy hektolitrów piwa rocznie. Dalszy upadek nastąpił w wyniku kryzysu po I wojnie światowej, kiedy ponownie trudności z dotarciem na rynek angielski i nie tylko znacznie zmniejszył się wywóz do Polski, ale też pojawiła się konkurencja polskiego piwa. W efekcie doszło do przejmowania mniejszych browarów przez DAB (w 1929 przejął browar Leonharda Waasa, przestawiając go na produkcję wód mineralnych, w 1932 istniejący od 1. połowy XVIII wieku browar Wittów, przeznaczając go na magazyn, punkt sprzedaży i mieszkania), w efekcie od roku 1935 funkcjonowały już tylko 2 (DAB i Richard Fischer Brauerei). Zmniejszała się również produkcja: w 1905 – około 202 tysięcy hektolitrów, w 1927 – 150, w 1936 – 64. Po roku 1945 funkcjonował tylko browar w Kuźniczkach.

26 VII 2008 otwarto przy ul. Szafarnia 9, w spichrzu z XVIII wieku (Nowa Pakownia, której drugą część zajmuje Hotel Gdańsk), dwupoziomową restaurację Brovarnia Gdańsk firmy Minibrowary.pl., z historycznymi pamiątkami piwowarskimi, serwującą produkowane na miejscu piwo ze słodu i chmielu niemieckiej firmy Weyermann z Bambergu, w roku 2009 nagrodzoną przez Polską Kapitułę Bractwa Piwnego tytułem Minibrowar Roku 2008. MrGl