WODOCIĄGI

Wersja z 20:15, 12 sty 2014

Budowa w Oruni wodociągowego zbiornika na wodę, 1869

WODOCIĄGI. Pierwsze informacje o gdańskich wodociągach związane są z budową q kanałów Raduni przed 1338–1356 i q Potokiem Siedleckim, od których woda była doprowadzana drewnianymi rurami do 594 studzien miejskich. Do odprowadzania ścieków i wód deszczowych służyły uliczne koryta przykryte dylami, prowadzące ścieki do Motławy lub do któregoś z kanałów Raduni w obrębie miasta. Ścieków nie oczyszczano. W XVI wieku pojawiła się w rejonie q Bramy Wyżynnej pompa, tzw. Wasserkunst (q Kunszt Wodny); w XVII i XVIII wieku coraz częściej doprowadzano wodę do poszczególnych posesji (takich przyłączy było około 600). Projekt współczesnego systemu powstał z inicjatywy nadburmistrza q Leopolda von Wintera. W czerwcu 1863 roku Zarząd Miasta i Rada Miejska zleciły opracowanie projektu inż. q Eduardowi Friedrichowi Wiebemu. W 1865 przedstawił on projekt urządzeń wodno-kanalizacyjnych dla centralnej części Gdańska, wraz z projektem pola irygacyjnego, zrealizowany w latach 1869–1871 przez firmę J. und A. Aird (q Alexander Aird). System wodociągowo-kanalizacyjny Gdańska był pierwszym w Europie systemem całościowym: od ujęcia, przez sieci wodociągową i kanalizacyjną, centralną pompownię ścieków, oczyszczalnię i monitorowany odbiornik ścieków. System składał się z drenażowego q ujęcia wody w Pręgowie, skąd czysta woda spływała grawitacyjnie magistralą wodociągową do q zbiornika wody Orunia i dalej do budynków w obrębie fortyfikacji miejskich. Projektem objęte były Główne Miasto ze Starym Przedmieściem, Stare Miasto, Dolne Miasto z q Długimi Ogrodami oraz, w ograniczonym zakresie, teren q Zaroślaka, q Biskupiej Górki, q Nowych Ogrodów oraz q Grodziska. Temu obszarowi służył również układ kanałów kanalizacyjnych. Wykonano łącznie około 6 km kanałów zbiorczych murowanych. Kanałami tymi ścieki były odprowadzane poprzez q przepompownię cieków Ołowianka do oczyszczalni biologicznej, której funkcję pełniły poletka filtracyjne (q Sączki). Stąd oczyszczone ścieki kierowane były do Wisły w rejonie twierdzy q Wisłoujście. Cały system wodno-kanalizacyjny zaprojektowany był na 100 tysięcy mieszkańców i pracował dobrze nawet przy obciążeniu dwukrotnie większym od zaprojektowanego.

Już w początku XX wieku system nie nadążał jednak za rozwojem terytorialnym miasta. Rozbudowa q Oliwy i q Nowego Portu wymusiła budowę autonomicznych układów obsługujących te dzielnice. W 1878 roku powstało drenażowe ujęcie wody Pelonken (Polanki). Aby pokryć szybki wzrost potrzeb związanych z rozbudową q Wrzeszcza, w 1903 wybudowano głębinowe ujęcie Friedensschluss (q Mirów), zlokalizowane w rejonie skrzyżowania obecnej ul. Abrahama i al. Grunwaldzkiej. Około roku 1911 uruchomiono w q Oliwie, w obszarze morenowym, ujęcia Freudental (q Dolina Radości lub Las Oliwski) oraz q Leśny Młyn (zwany także obecnie Strachowo). Jakość wody pozwoliła na użytkowanie wody bez jej uzdatniania. Likwidacja fortyfikacji miejskich stworzyła szanse rozwoju dla obszaru śródmiejskiego. Skomunalizowano wówczas i zmodernizowano garnizonowe ujęcie wody z epoki wojen napoleońskich, położone w obszarze fortyfikacji q Dolnego Miasta, oddając w 1902 ujęcie wody q Kamienna Grodza. Drugim ujęciem w obrębie fortyfikacji była q Ołowianka, ujęcie położone w bezpośrednim sąsiedztwie przepompowni ścieków. Powstało ono prawdopodobnie w okresie 1911–1914. W 1914 roku powstało q ujęcie Zaspa Wodna (obecnie ul. Chrobrego 90), uzupełnione w 1918–1926 przez wybudowanie zachowanego i obecnie obiektu. W 1931 zbudowano przepompownię przy obecnej ul. Sobieskiego 3 oraz zbiornik retencyjny Cyganka (obecnie ul. Paganiniego/Kamieńskiego, koło nr. 5), a w roku 1932 zbiornik wody Wysoki Dwór (obecnie ul. Suwalska, koło nr. 35).

W zakresie kanalizacji kontynuowano rozbudowę istniejącego systemu. Wybudowano sieć kanałów na Spichlerzach i układ kanalizacyjny dla Wrzeszcza. W 1902 roku powstała przepompownia ścieków Gründung (q Czerwony Most przy ul. Sandomierskiej 58). Ścieki z całego miasta kierowane były do przepompowni Ołowianka. W tym też czasie zmieniona została koncepcja kanalizacji. Zamiast kanałów ogólnospławnych, w których ścieki odprowadzano razem z wodami deszczowymi, zaczęto stosować sieci rozdzielcze. W 1902 uruchomiono przepompownię ścieków Neufahrwasser (Nowy Port, ul. Rybołowców 3b). Dwa lata później rozbudowano też pola filtracyjne (q Sączki), w 1907 uruchomiono układ kanałów zbiorczych grawitacyjnych, doprowadzających ścieki do przepompowni Swojska (ul. Swojska 14), skąd rurociągiem i syfonem pod Wisłą w rejonie Wisłoujścia doprowadzane były do pól filtracyjnych w Sączkach. Przed rokiem 1914 rozpoczęto budowę drugiego układu kanalizacyjnego. Odbierał on ścieki z terenu Oliwy (przepompownia Glettkau, q Jelitkowo) i z q Brzeźna (przepompownia Brösen przy obecnej ul. Zdrojowej) i kierował je do wybudowanej samodzielnej oczyszczalni ścieków na granicy z Sopotem (obecnie okolice ul. Łokietka). Oczyszczone ścieki kierowane były do Zatoki Gdańskiej. W 1927 roku, ze względu na rosnące znaczenie czystości plaż w Sopocie, uległa ona likwidacji. W 1930 przystąpiono do budowy prototypowej, doświadczalnej q oczyszczalni ścieków Zaspa. Zastosowano na niej, po raz pierwszy w Europie, metodę osadu czynnego. Funkcjonowała od 18 VII 1931; w tymże roku podłączono do niej Brzeźno, w 1934 także Sopot i Oliwę. W latach 1940–1942 wykonano układ kanalizacji sanitarnej na wyspie Ostrów. Po zakończeniu II wojnie światowej wykonano podstawowe remonty ocalałych obiektów, już w 1945 popłynęła woda z ujęcia w Pręgowie, uruchomiono i odbudowano ujęcia wody Zaspa i Grodza Kamienna, zbiornik wody Cyganka, sieć drenażową na ujęciach Polanki, Dolina Radości, przepompownię wody Sobieski, przepompownie ścieków: Ołowianka, Brzeźno, Czerwony Most i Jelitkowo,oraz pola irygacyjne w Sączkach. Zlikwidowano natomiast ujęcia Ołowianka oraz Mirów. W latach 50. XX wieku przeprowadzono rozbudowę ujęć Kamienna Grodza, Zaspa i Dolina Radości, wybudowano też 2 obiekty: ujęcie Sobieski (ul. Sobieskiego 3) i Kołobrzeska (między ul. Krynicką, koło nr. 7, i ul. Chłopską). Na początku lat 60. XX wieku powstająca dzielnica q Przymorze wymusiła decyzję o przystąpieniu do budowy w 1959–1965 w obszarze pasa nadmorskiego nowego ujęcia q Czarny Dwór (ul. Czarny Dwór 5). W 1969–1973 powstało główne ujęcie w delcie Wisły: q Lipce (ul. Niegowska 23), w 1975 przekazano do eksploatacji przepompownię Ptasia (ul. Ptasia, koło nr. 20a) wraz z żelbetową magistralą Ф1000 mm. W latach 1970–1980 przystąpiono do budowy ujęcia q Osowa (ul. Chełmińska), oddanego do użytku w roku 1988. Intensywny pobór wody z ujęć głębinowych w latach 70. XX wieku doprowadził do poważnych problemów z zasobami wód podziemnych, które stanęły w obliczu możliwej ingresji wód słonych. W 1975–1986 wybudowano powierzchniowe q ujęcia wody w Straszynie. W latach 80. i 90. XX wieku nastąpiła zmiana w podejściu do gospodarowania wodą W tym okresie powstały obiekty mające za zadanie magazynowanie wody, jej tranzyt i przerzut do innej strefy. W 1980 wybudowano zbiornik retencyjny Migowo (ul. Myśliwska 39), w 1986 ukończono budowę nowych zbiorników Orunia (między ul. Nowiny/Kampinowska), w 1992 zbiorników q Migowo (ul. Myśliwska 39). W 1993 roku zakończono budowę magistrali Migowo – Jasień, a w 1996 oddano do eksploatacji 4 zbiorniki Sobieski (ul. Sobieskiego, za nr. 90; q Potok Królewski) o łącznej pojemności 20 tysięcy m³. Obecnie Gdańsk jest zaopatrywany w wodę z 6 ujęć wód głębinowych (Pręgowo, Lipce, Czarny Dwór, Zaspa Wodna, Dolina Radości, Zakoniczyn), podłączonych do miejskiej sieci wodociągowej i zaopatrujących tzw. dolny taras, oraz ujęcia wody powierzchniowej Straszyn, zaopatrującego tzw. górny taras miasta. Układ uzupełnia również 12 lokalnych ujęć wód podziemnych (Osowa, q Matarnia, q Smęgorzyno, q Złota Karczma, q Klukowo, q Rębiechowo, Kalina, q Jasień, q Łostowice, q oczyszczalnia Wschód, q Świbno i q Sobieszewo), zaopatrujących wydzielone obszary miasta, w tym Wyspę Sobieszewską, która w 2013 zostanie podłączona do wodociągu centralnego, a ujęcia w Świbnie i Sobieszewie zostaną wyłączone z eksploatacji. Obecnie 61% wody pochodzi z ujęć głębinowych, 30% z ujęcia powierzchniowego, 10% z drenażowego.

W zakresie kanalizacji, po roku 1945 przeprowadzono wiele inwestycji zmierzających do zwiększenia przepustowości układu. Należy do niej rozbudowa biologicznej oczyszczalni ścieków Zaspa, zakończona w 1967, oraz budowa kolektorów Sopot–Zaspa i Brętowo–Zaspa. W 1976 roku przekazano do eksploatacji nową oczyszczalnię Wschód wraz z przepompownią Bogatka i systemem kanałów odprowadzających oczyszczone ścieki do Wisły w Świbnie. Wybudowano wiele kolektorów i pompowni pozwalających na zmianę orientacji układu kanalizacyjnego w kierunku nowej oczyszczalni. W 1976 zmodernizowano q przepompownię Ołowianka i wybudowano rurociąg tłoczny do oczyszczalni Wschód. Oczyszczalnia Wschód została zaprojektowana jako grupowa oczyszczalnia, do której odprowadzane są także ścieki z sąsiednich gmin: Pruszcza Gdańskiego i Kolbud. Dla umożliwienia odbioru ścieków z tych gmin wykonano kolektory Morena i Radunia oraz – w roku 1982 – przepompownię Motława wraz z rurociągiem prowadzącym do oczyszczalni Wschód. W 1991 zlikwidowano najstarszą oczyszczalnię, czyli pola filtracyjne Sączki, 31 XII 2008 zakończyła pracę oczyszczalnia Zaspa.

System wodociągowo-kanalizacyjny ma obecnie długość około 2,5 tysiąca km. Struktura materiałowa i wiek rurociągów kształtowały się historycznie. Dominującym materiałem jest żeliwo (33,5%), kamionka (27,76%), PCV (13,06%), żelbet, AC beton (11,05%), PE, stal, cegła, vipro, ołów i inne. 30% sieci ma więcej niż 50 lat, a tylko 40% mniej niż 20 lat. Najbardziej awaryjne są sieci z lat 70. XX wieku. Topografia miasta, gdzie między osiedlami pasa nadmorskiego a dzielnicami położonymi na wzgórzach morenowych różnica wysokości wynosi ponad 180 m, wymusza potrzebę wielokrotnego pompowania wody. W systemie wodociągowym Gdańska wyróżniamy 5 stref ciśnień. W Gdańsku nie występują retencyjne zbiorniki wieżowe (wieże wodociągowe). Za taki może zostać uznany zbiornik na wodę ukryty w kominie starej kotłowni q PG.

W 1945 roku powołano Zakład Wodociągów i Kanalizacji, zatrudniający na początku 243 Polaków i 256 Niemców. W 1946 przemianowany na Wodociągi i Kanalizacje Miasta Gdańska, z siedzibą od roku 1949 przy ul. Wałowej. W wyniku kolejnych zmian nosiło nazwy: od 1950 Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, od 1974 – Okręgowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (Gdańsk, Sopot, Gdynia), w tym samym roku, po połączeniu z Przedsiębiorstwem Zaopatrzenia Żuław w Wodę, zakładów z Kartuz, Starogardu Gdańskiego, Kościerzyny, Tczewa i Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Elblągu, otrzymało nazwę Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji (WPWiK). W roku 1988 WPWiK rozdzielono na 2: Okręgowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Gdańsku (OPWIK) oraz OPWIK w Gdyni. W 1992 powstał q Saur Neptun Gdańsk. GP SM ZMA