NACHT-SAMBORSKI ARTUR, artysta malarz, pedagog

Wersja z 21:00, 29 paź 2013

NACHT-SAMBORSKI ARTUR (26 V 1898 Kraków – 9 X 1974 Warszawa), malarz, pedagog, uważany za klasyka nowoczesnego malarstwa polskiego. Pochodził z kupieckiej rodziny żydowskiej, w latach 1917–1919 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (ASP) w pracowni Wojciecha Weissa, w początku 1920 roku wyjechał do Berlina (z Jankielem Adlerem), tu zetknął się z ekspresjonizmem i środowiskiem artystycznej lewicującej awangardy. Po powrocie (1923) wznowił studia w akademii, w pracowni Felicjana S. Kowarskiego, jednak w roku następnym wyjechał z grupą kapistów (członków Komitetu Paryskiego) do Paryża, gdzie – wbrew pierwotnym zamiarom – pozostał kilkanaście lat, uczestnicząc zarazem w krajowych wystawach grupy. W miesiącach letnich wyjeżdżał m.in. na południe do La Ciotat oraz do Hiszpanii i na Baleary (1934, 1935). W początku 1939 roku wrócił do Krakowa; po wybuchu wojny uciekł we wrześniu z rodziną do Lwowa, utrzymywał tu kontakty m.in. z q Marianem Wnukiem i q Józefą Wnukową, q Stanisławem Teisseyre, q Januszem Strzałeckim, późniejszymi profesorami gdańskiej uczelni. Od 1942 roku przebywał w Warszawie pod przybranym nazwiskiem Stefan Ignacy Samborski. W 1946 roku objął jedną z trzech pracowni malarstwa i rysunku Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku (q Akademia Sztuk Pięknych) z siedzibą w Sopocie (mieszkał przy ul. Obrońców Westerplatte 24). W latach 1947–1949 kierował Wydziałem Malarstwa i Architektury tej uczelni, był przewodniczącym Okręgu Gdańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, uczestniczył w wystawach okręgowych; w 1948 roku uhonorowany Nagrodą Artystyczną Wybrzeża za całokształt pracy. W 1949 roku przeniósł się do Warszawy i objął stanowisko profesora (od 1956 profesor zwyczajny) w tamtejszej ASP, pracował w tej uczelni (z przerwą w latach 1950–1952, gdy w wyniku socrealistycznej „reformy” szkolnictwa został zwolniony) do przejścia na emeryturę w 1968 roku. W 1958 wystawiał na Biennale w Wenecji.

Od ogólnego nurtu koloryzmu, zwłaszcza jego kapistowskiej gałęzi, z którą był związany, malarstwo Nachta-Samborskiego różni się syntetyczną techniką, klarowną, płaszczyznowo-dekoracyjną formą, kontemplacyjno-empatycznym podejściem do motywu, zgłębianego w wielokrotnych powtórzeniach, wariantach barwnych i różnych konfiguracjach. Zwłaszcza martwe natury, z fikusem ustawionym na taborecie, niekiedy uzupełniane innymi atrybutami, stanowią rozwiązania odmienne od bogatych kompozycji kolorystów, podobnie jak przedstawienia postaci – akty, popiersia, głowy – maksymalnie uproszczone, płasko, chropawo, a później taszystowsko opracowane, jednak zindywidualizowane i żywe. Jego Martwą naturę z wystawy okręgowej z 1947 roku w Sopocie (prezentowaną m.in. z Pejzażem z Balearów) q Władysław Lam skomentował tekstem, który można odnieść do całej twórczości Nachta-Samborskiego: „Jest w niej równowaga całej płaszczyzny obrazu i świetne powiązanie elementów abstrakcji z konkretnością przedmiotu”. Niewątpliwy wpływ artysty na powojenne q malarstwo gdańskie jest złożony i sięga poza powierzchowne skojarzenia stylistyczne, choć jego kolorystyczny rodowód korespondował z ogólną estetyką wyznawaną przez sopockich profesorów. Podobną mu postawę twórczą w diametralnie różnych, zwłaszcza późniejszych obrazach wykazuje jego gdański uczeń q Władysław Jackiewicz. Inaczej oddziałać mogła na przykład na bezczasowe, wyabstrahowane martwe natury, akty i pejzaże gdańskie q Stanisława Michałowskiego, wczesne obrazy Zygmunta Karolaka lub Witolda Frydrycha. Pewne zbieżności formalne można odnaleźć w dekoracyjnych, syntetycznie wyważonych kompozycjach q Jacka Żuławskiego, kapistowski trop prowadzi do twórczości q Janusza Strzałeckiego itd.

W 1978 roku w q Muzeum Narodowym (MN) w Gdańsku (w q Pałacu Opatów w Oliwie) oraz w roku 2000 w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie odbyły się wystawy monograficzne poświęcone twórczości Nachta-Samborskiego. W zbiorach gdańskiego MN znajdują się obrazy: Martwa natura, 1934; Martwa natura, 1956; Dziewczynki, przed 1970. EKA