MOTŁAWA
| Linia 6: | Linia 6: | ||
[[File:Widok na Motławę w stronę Bramy Stągiewnej, około 1900.JPG|thumb|Widok na Motławę w stronę Bramy Stągiewnej, około 1900]] | [[File:Widok na Motławę w stronę Bramy Stągiewnej, około 1900.JPG|thumb|Widok na Motławę w stronę Bramy Stągiewnej, około 1900]] | ||
[[File:Widok na Długie Pobrzeże nad Motławą, lata 30. XX wieku.JPG|thumb|Widok na Długie Pobrzeże nad Motławą, lata 30. XX wieku]] | [[File:Widok na Długie Pobrzeże nad Motławą, lata 30. XX wieku.JPG|thumb|Widok na Długie Pobrzeże nad Motławą, lata 30. XX wieku]] | ||
| − | '''MOTŁAWA''', rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km, uchodząca do q Wisły przy q Polskim Haku. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w roku 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie mutulis: „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym mutulas: „pęcherzyk wodny”. Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ q Czarnej Łachy. W XIV wieku, przy lokacji q Głównego Miasta, Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową q fortyfikacji i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motłąwy ułatwiały zapora górna przy Nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów (q Spichlerze) oraz zapora dolna przy q Brabanku. W 1576 roku, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od roku 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 roku pogłębiona oraz poszerzona w celu | + | '''MOTŁAWA''', rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km, uchodząca do q Wisły przy q Polskim Haku. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w roku 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie ''mutulis'': „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym ''mutulas'': „pęcherzyk wodny”. Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ q Czarnej Łachy. W XIV wieku, przy lokacji q Głównego Miasta, Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową q fortyfikacji i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motłąwy ułatwiały zapora górna przy Nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów (q Spichlerze) oraz zapora dolna przy q Brabanku. W 1576 roku, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od roku 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 roku pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała q Kamienna Śluza. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i q opływu Motławy, uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal q Gęsiej Karczmy. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z q Długimi Ogrodami q Mostem Stągiewnym i z terenami na południowym-wschodzie q Mostem na Szopy. Podczas budowy w 1852 roku q Dworca Brama Nizinna przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą. {{author: WD}} [[Category: Encyklopedia]] |
Wersja z 09:44, 17 sty 2014
MOTŁAWA, rzeka, obecnie o długości 68 km, obszar zlewni 1511,30 km, uchodząca do q Wisły przy q Polskim Haku. Po raz pierwszy odnotowana jako przepływająca przez Gdańsk w roku 1280 (Motlava, dokument znany z XV-wiecznej kopii), następnie jako rzeka przepływająca przez Żuławy Gdańskie (1292/1295 Mutlava; 1308/1310 Mutholowo; dokumenty oryginalne). Nazwa pochodzenia pruskiego, w jej podstawie słowotwórczej znajduje się pierwiastek poświadczony w łotewskim apelatywie mutulis: „wytryskujące źródło, zdrój” i litewskim gwarowym mutulas: „pęcherzyk wodny”. Pierwotnie była odnogą Wisły (Leniwki) na Żuławach Gdańskich, między Czatkowami a Koźlinami. Najpóźniej w 1. połowie XIV wieku odcięta od Wisły w wyniku sypania wałów przeciwpowodziowych wzdłuż lewego brzegu rzeki. Zatamowanie nie było całkowite, w połowie XV wieku uważana była (np. Jan Długosz) za odpływ Wisły. Nazwę Motława stopniowo rozciągnięto na jej pierwotnie górny dopływ Szpęgawę. Obecnie uznaje się, że Motława wypływa z Jeziora Rokickiego koło Tczewa, płynie przez Żuławy Gdańskie na północny-zachód, od Krępca na zachodzie (tam przyjmuje wody Starej Raduni), później ponownie na północny-zachód. Odcinek od Krępca na wschód do Przejazdowa nosi nazwę Małej (Starej) Motławy, obecnie dopływ q Czarnej Łachy. W XIV wieku, przy lokacji q Głównego Miasta, Krzyżacy zastrzegli sobie w jego granicach posiadanie Motławy jako ciągu komunikacyjnego, gdańszczanom przyznano prawo rybołówstwa małymi narzędziami w Wielkiej Motławie w granicach dóbr miejskich i prawo budowania mostów, a zakazano stawiania jazów i spiętrzania rzeki. Hydrografia Motławy na obszarze Gdańska zmieniła się w ciągu wieków w związku z budową q fortyfikacji i fosy od strony południowej i wschodniej. Zamknięcie Motłąwy ułatwiały zapora górna przy Nowym Dworze Smolnym w południowej części późniejszej Wyspy Spichrzów (q Spichlerze) oraz zapora dolna przy q Brabanku. W 1576 roku, w wyniku połączenia przekopem łachy Bersen (Brensa), położonej na wysokości obecnej ul. Angielska Grobla, z dwoma leżącymi na południu bezodpływowymi i bez własnych nazw zastoiskami wodnymi, powstała Nowa Motława (pod tą nazwą notowana od roku 1609). Początkowo pełniła funkcję fosy, w 1599 roku pogłębiona oraz poszerzona w celu dostosowania do potrzeb żeglugi. Poziom wody na Nowej Motławie regulowała q Kamienna Śluza. Po zbudowaniu śluzy większość wód Motławy skierowano do Nowej Motławy i q opływu Motławy, uchodzącego do Martwej Wisły nieopodal q Gęsiej Karczmy. W efekcie utworzenia Nowej Motławy powstała Wyspa Spichrzów, połączona w początku XVII wieku z q Długimi Ogrodami q Mostem Stągiewnym i z terenami na południowym-wschodzie q Mostem na Szopy. Podczas budowy w 1852 roku q Dworca Brama Nizinna przy Thornscherweg (ul. Toruńska) zasypano przyległy odcinek Starej Motławy, będący obecnie ślepą odnogą.
