PRZYMORZE

Wersja z 16:16, 22 wrz 2013

Przymorze, widok od strony północnej

PRZYMORZE (1279 Primore, 1283 Prsimore), obecnie dwie jednostki pomocnicze Gdańska (q administracyjny podział) w randze dzielnic. Pierwotnie wieś założona w połowie XIII wieku przez q opactwo cystersów z Oliwy. Szybko zanikła, zapewne w sąsiedztwie późniejszej posiadłości q Konradshammer, której nazwę po 1945 roku próbowano spolonizować na „Kowacze” i rozciągnąć na część tzw. Dolnej Oliwy, na planowane osiedle mieszkaniowe między q Potokiem Oliwskim a q Zaspą. Na terenie tym w XVII wieku znajdowała się część tzw. Burau, czyli wrzosowisk między q Jelitkowem, q Brzeźnem a q Oliwą, oraz bór sosnowy, którego resztki (około 200 ha) wycięto w 1865 roku, a także zniszczone w 1945 q Biały Dwór, q Czerwony Dwór i q Czarny Dwór. Ostatecznie jednak powrócono do nazwy średniowiecznej wsi Przymorze. Obecna ul. Piastowska zwana była wcześniej Kaisersteg (Cesarską Ścieżką); obecnie ul. Bora Komorowskiego (do 1945 Sasper Weg i Colbatzer Straße, od 1945 ul. Zwycięzców, następnie Czerwonego Sztandaru) była polną drogą prowadzącą do Czerwonego i Białego Dworu; obecnie ul. Bolesława Krzywoustego powstała z przestrzennego układu panoramicznego zwana Fürstliche Aussicht (Książęcy Widok) z uwagi na wycięty w połowie XVIII wieku wzdłuż niej las, dający widok na morze z q Parku Oliwskiego. Odcinek do obecnej ul. Chłopskiej (do 1945 Konradshammerstraße) istniał od 1901 roku, zabudowa pojawiła się w okresie q II Wolnego Miasta Gdańska. W 1904 istniały już drogi polne (jeszcze bez zabudowy): ul. Wiatraczna (do 1945 Mühlenhof, Mühlenweg, obecnie ulica skreślona z wykazu), wzdłuż torów, między ul. Kołobrzeską (do 1945 Lübeckstraße) a ul. Śląską (Konradstraße, do 1945 Emdenstraße, od 1945 ul. Lubelska), obecnie praktycznie nieistniejąca, ul. Lęborska (do 1945 Bremmer Straße) i ul. Mściwoja II (do 1945 Günthershofer-Promenade – Wojnowska Promenada; q Wojnowo). W 1907 roku przy początkowym odcinku obecnej ul. Śląskiej wybudowano q gazownię, utworzono placyk przy dworcu kolejowym (obecna ul. Droszyńskiego, do 1945 Zimmerstraße) i pętlę autobusową, (obecnie w granicach Oliwy), w rejonie obecnej ul. Bora-Komorowskiego, ul. Beniowskiego i ul. Krzywoustego postawiono niewielkie robotnicze osiedle Lauentaliem (Letniewo). Około roku 1920 powstała wytwórnia farb i lakierów Daol (po 1945 Polifarb) i fabryka czekolady Olka, przejęta po bankructwie w 1925 przez firmę Anglas. W roku 1928 rzadka zabudowa dochodziła do obecnej ul. Poznańskiej (do 1945 Lützowstraße); pojawiły się domy wzdłuż obecnej ul. Beniowskiego (do 1945 Blücherstraße, od 1945 ul. Jarosława Dąbrowskiego), Słowiańskiej (do 1945 Humboldtstraße), Czerwonego Dworu (do 1945 Rothöferweg) i przecznic między ul. Śląską a ul. Lęborską. W latach 30. XX wieku istniała ul. Kołobrzeska (do 1945 Lübeckerstraße); zabudowa rejonu na południe od niej (przy torach kolejowych: ob. płd. części ulicami Słupskiej, Lęborskiej, Arkońskiej, Szczecińskiej) wkroczyła na teren q Młyńca. W roku 1951 ukończono budowę osiedla dla pracowników PLO między ul. Beniowskiego i obecnej Bora-Komorowskiego, składającego się z 38 domków wolno stojących i bliźniaczych. W 1957 oddano do użytku budynek SP nr 46 przy ul. Arkońskiej 17. Dwa lata później założono SM Przymorze, przeznaczając na jej potrzeby około 200 ha między ul. Piastowską a Kołobrzeską. Obecną nazwą Przymorze obejmuje się dwie dzielnice Gdańska: Przymorze Małe (część zachodnia z Wojnowem), o powierzchni 2,26 km² i 16 650 mieszkańcach (2004), i Wielkie (część wschodnia), o powierzchni 3,32 km² i 33 064 mieszkańcach (2004), z granicą wzdłuż ul. Chłopskiej i al. Rzeczypospolitej.

Przymorze Małe (obecnie dzielnica Gdańska między Potokiem Oliwskim na północy, ulicami Chłopską i Rzeczypospolitej od wschodu, ul. Hynka od południa i torami PKP od zachodu) zabudowano w pierwszej kolejności. Pierwotna zabudowa nastąpiła w kwartale ulic: Piastowska–Śląska–Chłopska–Beniowskiego. Budowę rozpoczęto według projektu Wiesława Andersa, q Jerzego Kołodziejskiego i Czesława Swędrzyńskiego od osiedla między ul. Śląską (kamień węgielny pod pierwszy budynek nr 68 wmurowano 10 VI 1959, pierwsi lokatorzy wprowadzili się w roku 1960) po ul. Piastowską, zasadniczo zakończoną w 1963 (49 budynków, 1720 mieszkań). Przymorze Małe charakteryzuje się przewagą niskiej i średniej zabudowy, z wyjątkiem kilku jedenastokondygnacyjnych punktowców po stronie zachodniej i północnej, terenami przemysłowymi o niskiej intensywności, do 2012 roku siedzibą q Międzynarodowych Targów Gdańskich. W 1951 roku oddano do użytku przystanek SKM Polanki (od 1965 Przymorze, od 2004 Przymorze-Uniwersytet). W latach 50. przy ul. Krzywoustego 19 powstała podstawowa szkoła ćwiczeń dla Liceum Pedagogicznego (następnie Studium Nauczycielskiego), w latach 1972–2008 także siedziba Instytutu Pedagogiki i Psychologii q UG (wyburzone, obecnie osiedle mieszkaniowe Oliwa Park). W 1965 roku oddano do użytku budynek SP nr 71 przy ul. Zgody 6, w 1972 SP Specjalną nr 4 przy ul. Piastowskiej 35/37. W okresie 1972–1976 wzniesiono nowoczesny, dwukondygnacyjny, q kościół NMP Królowej Różańca św. W 1975 przy ul. Śląskiej 36 otwarto dom handlowy „Hermes”. W rejonie ul. Kołobrzeskiej powstały obiekty handlowe: hipermarket Real (budowany w latach 2002–2003, przy protestach okolicznych mieszkańców, o powierzchni sprzedaży około 11 tysięcy m², z parkingiem podziemnym; zrealizowano tylko I etap projektu, bez planowanego parkingu naziemnego, domu towarowego i galerii gastronomicznych na zapleczu), hipermarket budowlany Praktiker, centrum handlowe Alfa Centrum (budowany w 2002, projektu Arco. Pracownia Projektowa, architekt Małgorzata Ulasińska; powierzchnia użytkowa 51 317 m², z multikinem o 8 salach, dwukondygnacyjnym parkingu podziemnym). W 2007 roku oddano do użytku zamknięte osiedle Arkońska (róg ulic Śląskiej i Szczecińskiej, według projektu Marcina Kaniewskiego i zespołu Proconcept), w 2007–2010 Arkońska Business Park (ul. Arkońska nr 6, wg projektu „APA” Wojciechowski sp. z o.o; 5 budynków o funkcji biurowo-usługowej), od 2010 osiedle Oliwa Park (róg ul. Poznańskiej i Bolesława Krzywoustego, 8 budynków), od 2007 osiedle Nowa Oliva (róg ul. Beniowskiego i Bora-Komorowskiego, w miejscu byłej fabryki farb i lakierów Polifarb, 11 budynków).

Przymorze Wielkie (obecnie jedna z 30 jednostek pomocniczych Gdańska; q administracyjny podział, dzielnica) charakteryzuje wysoka zabudowa, zwłaszcza tzw. q falowcami, uzupełniona zabudową niższą, pięciokondygnacyjną, według projektu Janusza Morka. Budowę rozpoczęto od osiedla nr 2 (między ul. Piastowską a Lumumby, obecnie ul. Jagiellońska) i nr 3 (między ul. Lumumby a Obrońców Wybrzeża) w latach 1963–1968 (3 falowce, 25 budynków typu „Morek”, łącznie 7640 mieszkań). Osiedle nr 4 (między ul. Obrońców Wybrzeża a Kołobrzeską) zrealizowano w 1970–1973 (falowiec przy ul. Obrońców Wybrzeża – 1790 lokali, 13 budynków niskich – 340 lokali, w 1980 2 budynki rotacyjne – 180 lokali, łącznie 4310 lokali). Osiedle nr 1 (od Kołobrzeskiej do granicy z Zaspą-Rozstajami i Jelitkowskim Dworem) zrealizowano w okresie 1972–1973 (7 budynków niskich – 1260 lokali, 3 falowce – 1520 lokali), w 1981 zbudowano 2 budynki rotacyjne (282 lokali). 5 VIII 1990 ustanowiono parafię św. Józefa (ul. Jagiellońska 9), 17 VI 1997 poświęcono q kościół św. Brata Alberta (ul. Olsztyńska 2). Walorem Wielkiego Przymorza jest sąsiedztwo plaż i q Parku im. Ronalda Reagana. W sumie SM Przymorze w 1960– 1981 wybudowała 15 252 mieszkania; w ponad 100 blokach i punktowcach zamieszkało 49 714 osób (Przymorze Małe 16 650, Przymorze Wielkie 33 064). Od 1959 roku działała SP nr 25, od 1967 w nowym budynku przy obecnej ul. Jagiellońskiej 11 (od 1983 X LO). W 1968 oddano do użytku budynki Zasadniczej Szkoły Budowlanej przy ul. Lumumby i SP nr 76 przy ul. Lumumby 14 (w 1970 otrzymała basen), w 1972 otwarto SP nr 44 (przeniesioną ze q Strzyży) przy obecnej ul. Jagiellońskiej 24, w 1973 budynki szkół podstawowych: nr 78 (ul. Kołobrzeska 75), nr 79 (ul. Kołobrzeska 49) i nr 80 (ul. Opolska 9); działają także szkoły zawodowe (ZSZ nr 9 im. prof. Romualda Adama Cebertowicza, ul. Dąbrowszczaków 35). W 2003–2006 powstało osiedle Jelitkowski Dwór. W 2004–2006 u zbiegu ulic Obrońców Wybrzeża i Dąbrowszczaków wybudowano zespół 3 wieżowców mieszkalno-usługowych Horyzont (architekt Marian Synakiewicz, 387 mieszkań) oraz w 2007–2009 handlową Galerię Przymorze koncernu Leclerc (na zakupionej w 1998 11-hektarowej działce), według projektu architektonicznego Anny Sołtysiak; powierzchnia użytkowa 62 018 m², 100 butików i hipermarket, parking podziemny na 800 stanowisk, naziemny na 400). Przy ul. Dąbrowszczaków powstało osiedle Marina Primore (4 budynki: Koga, 2007; Karawela, 2008; Fregata, 2009 i Big Boy Building, 2009) o zróżnicowanej zabudowie (od 4 do 18 pięter). W 2010 roku oddano do użytku zamknięte osiedle Trzy Żagle przy ul. Olsztyńskiej (3 budynki mieszkalne z częścią usługowo-handlową). Zob. też q Hala Sportowa (Miejska Hala Sportowa). RED

Tabela: Przymorze Małe z Wojnowem. Ulice
Tabela: Przymorze Wielkie. Ulice