OSTRÓW

'''OSTRÓW''' (Holm – niem. „wyspa rzeczna”). Wyspa wiślana, powstała przed 1378 po połączeniu przekopem z q Wisłą płn.-zach. odcinka q Warzywodu Wielkiego (q Łacha Szkutnicza), zanikającego w XIX w. i niedostępnego dla jednostek pływających aż do przekopania 1901– 04 q ob. Kanału Kaszubskiego. W 1378 nadana przez Krzyżaków q Głównemu Miastu jako pastwisko dla koni, z zakazem wznoszenia jakichkolwiek budynków. W XVI w. pastwiska zostały zaorane, w pocz. XVII w. ponad połowę wyspy porastał las, wg planu z 1605 istniała tu karczma Holmkrug. Od pocz. XVII w. wzmacniany także fortyfikacjami mającymi zabezpieczyć drogę wodną z portu na q Motławie do ujścia Wisły (q fortyfikacje). W 1734, podczas oblężenia Gd., zdobyty przez Rosjan, co przyśpieszyło kapitulację Gd. Po I rozbiorze Polski (1772) zajęty przez Prusy, wykorzystywany do blokady portu nad Motławą. W chwili II rozbioru Polski (1793) istniało na nim 11 gospodarstw rolnych z 111 mieszkańcami. Jako dzierżawa należąca do intendentury w Oliwie przeszedł w posiadanie pryw. q Johna Simpsona (bez fortyfikacji, 101 ha), który miał tu wiatrak zbożowy. W 1804 były tu 23 gosp. rolne, młyn zbożowy, 2 tartaki i 197 mieszkańców. W 1806, przed spodziewanym atakiem wojsk napoleońskich, zburzono wszystkie istniejące zabudowania i przystąpiono do odtwarzania szańców dla osłony komunikacji miasta z Wisłoujściem (q fortyfikacje). W maju 1807 O. stał się celem specjalnie opracowanego i pomyślnie przeprowadzonego ataku Francuzów. Po upadku q I Wolnego Miasta Gdańska (WMG) przeszedł w posiadanie gd. kupca Archibalda MacLean of Coll (chrzest 8 IX 1772 Gd. – 27 V 1860 Gd.). W sąsiedztwie miejsca dawnej karczmy zbudowano dwór z ogrodem, na wsch. od niego, nad brzegiem Wisły, pojawiły się 3 wiatraki napędzające młyn zbożowy i 2 tartaki. W 1831, podczas epidemii cholery, założono tu jeden z pierwszych w Gd. szpitali i cment. dla jej ofiar (q cment. na Ostrowiu). Sposób dostarczania zwłok (wyciąganie z domów zmarłych hakami) i grzebania w mogile masowej spowodował protesty w Gd. i obstawienie wyspy O. kordonem wojsk. W 1864 znajdowało się na nim 14 budynków (10 zamieszkałych) i 207 (z wojskiem) mieszkańców, 1879 we „wsi miejskiej” o pow. 223 ha znajdował się tartak i mieszkało 268 osób. Dwór z małym folwarkiem rolnym należał w 1869 do Johanna Heinricha Schwartza (1800–69), 1889 do Franza Genschowa (1818–1889), prowadzono tu uprawę szparagów. W 1895–98 rozebrano ostatecznie istniejące fortyfikacje. W 1898 płd. część przejęła Stocznia Cesarska (q Stocznia Królewska), resztę nabył Bergisch-Märkische Bank, zawiązana sp. akc. Holm miała zagospodarować ten teren. W 1903–1906 w płn. części działała tu q huta Ostrów. Włączony w granice adm. Gd. 15 XI 1902, liczył 221,69 ha i 300 mieszkańców.  <br/><br/>W 1905 doprowadzona została od strony Siennej Grobli kolej (z przeprawą promową przez Port Cesarski (q Kanał Kaszubski)). W 1909 Landwirtschaftliche Großhandelsgesellschaft (Rolnicza Spółka Hurtowa), handlująca produktami rolnymi, maszynami rolniczymi i materiałami zaopatrzeniowymi dla wsi, na posiadanych 11 ha wybudowano przy ob. ul. Na Ostrowiu 1 największy w Gd. spichrz Westpreußen (Prusy Zachodnie), zdolny magazynować 16 tys. t zboża, wyposażony w urządzenia do przewiewania zboża, usuwania otrąb, suszenia nasion oleistych. Przy spichrzu i 14 szopach magazynowych wybudowano basen z nabrzeżami (240 × 70 m, głęb. 8 m), ob. basen nosi nazwę Ostrów IV (ew. Ostrowica IV) na potrzeby firmy Raiffeisen. Na płn. od basenu Ostrów IV powstał basen portowy, ob. zw. Ostrów III (ew. Ostrowica III), zaś na płd. (na potrzeby spółki handlu drewnem) basen zw. Ostrów V (zasypany po 1945). W 1909–15 trwały prace nad budową przez Stocznię Cesarską wielkiego basenu Ostrów i (ew. Ostrowica I) i Ostrów II (ew. Ostrowica II), przeznaczonych do budowy okrętów podwodnych. W osiedlach robotniczych w 1910 zamieszkiwało 159 osób, 1913 – 367, 1917 – 338, 1919 – 326. Od 1910 do zakończenia I wojny światowej funkcjonowało tu pierwsze gd. lotnisko (q lotniska). Po I wojnie światowej i demilitaryzacji q II WMG Stocznia Gd. (była Królewska i Cesarska) w dawnych warsztatach marynarki wojennej na O. uruchomiła produkcję silników elektrycznych, mebli (nie tylko na potrzeby wyposażania statków) oraz wagonów kolejowych. Obszar przylegający do basenów Ostrowica I i II przejęła pol.-gd. q Rada Portu i Dróg Wodnych. Nabrzeża basenu Ostrowicy II przeznaczono na postoje statków rzecznych i bunkrowców. Przed powstaniem Wojskowej Składnicy Tranzytowej na q Westerplatte, wyznaczone Polsce miejsce przeładunkowe. W okresie II w. świat. obszar produkcji zajęła Stocznia Gd. na produkcję U-botów, 1944–45 funkcjonował tu żeński podobóz (Außenarbeitslager Holm) q obozu koncentracyjnego w Stutthofie oraz specjalny obóz dla zatrudnionych przy pracach jeńców wojennych, gł. Polaków i Francuzów. Po 1945 optowano za utrzymaniem dotychczasowej nazwy Holm (powołując się na jej rzekomo skandynawskie, nie niem. pochodzenie), proponowano też przemianowanie na Grąd („wzniesienie na mokrym gruncie”), 1948 wybrano nazwę Ostrów. Jednocześnie 1945 planowano przesunięcie części centrum Śródmieścia Gd. na obszar od Dworca Głównego przez tereny stoczn. i na zach. część wyspy, ostatecznie po przekazaniu obszaru stoczn. władzom pol. Ostrowica I i II znalazły się na terenie Stoczni nr 1 (q Stocznia Gd., nast. im. Lenina), z której 1 VII 1952 wyodrębniono specjalistyczne przedsięb. Baza Remontowa Ostrów, rozwinięte nast. w q Gdańską Stocznię Remontową. Dawny spichrz Westpreußen ob. pozostaje własnością spółki Gd. Młyny i Spichlerze. Od 1951 tereny stoczn. na O., w ciągu ob. ul. Doki, połączono z zach. brzegiem mostem pontonowym budowanym od 1950; 1985 otrzymały (w przedłużeniu ob. ul. Swojskiej) połączenie mostowe z q Młyniskami (most w części środkowej zwodzony). Obecnie teren zajmowany przez Gd. Stocznię Remontową, Stocznię Gd., od 1998 także przez firmę Gd. Młyny i Spichlerze Dr Cordesmeyer sp. z o.o. (q Artus. Danziger Reederei und Handels-Aktiengesellschaft). {{author:RED}}[[Category: Encyklopedia]]