KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA

[[File:Znak własnościowy kościoła św. Jana.JPG|thumb|Znak własnościowy kościoła św. Jana]][[File:Kościół św. Jana, 1901.JPG|thumb|Kościół św. Jana, ''Der Stadt Dantzigk...'', 1687]][[File:Wnętrze kościoła św. Jana.JPG|thumb|Wnętrze kościoła św. Jana]][[File:Zespół Trebunie-Tutki na Festiwalu Gwiazd w Centrum św. Jana, 2006.JPG|thumb|Kościół św. Jana, 1901]][[File:Kościół św. Jana, Der Stadt Dantzigk..., 1687.JPG|thumb|Zespół Trebunie-Tutki na Festiwalu Gwiazd w Centrum św. Jana, 2006]]'''KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICELA I ŚW. JANA APOSTOŁA''', Główne Miasto, ul. Świętojańska 50 (do 1945 Johannisgasse). Zbudowany w 1344 roku dla dzielnicy powstałej po włączeniu do Głównego Miasta terenów wcześniej należących do q dominikanów (między ul. Szeroką a Starym Miastem). Dzielnicę tę, od wezwania kościoła, nazywano niekiedy Świętojańską. Początkowo niewielka kaplica o konstrukcji szkieletowej, położona w pobliżu narożnika obecnych ulic Świętojańskiej i Minogi. Budowę właściwego kościoła rozpoczęto około roku 1370. Początkowo filia q kościoła św. Katarzyny, w 1456 uzyskał rangę świątyni parafialnej północnej części Głównego Miasta. Wzniesiony z trójnawowym korpusem i trójnawowym prezbiterium. Początkowo planowano wzniesienie niższego kościoła, zdecydowano się jednak na zbudowanie wysokiej hali. W roku 1465 zakończono przesklepianie wnętrza i kościół otrzymał niemal obecny kształt, z wyjątkiem wieży, której budowę przerwano wskutek zakazu Krzyżaków i zbudowano dopiero po q wojnie trzynastoletniej. Korpus kościoła jest trójnawową, czteroprzęsłową halą. Nawa poprzeczna – z obu stron wysunięta o jedno przęsło przed boczne ściany budowli. Prezbiterium ma trzy nawy i trzy przęsła. W jego wschodniej ścianie znajdują się dwie wieżyczki schodowe. Od zachodu do korpusu przylega wieża na planie zbliżonym do kwadratu z wieżyczką schodową przy północnej ścianie. Na ośmiobocznych filarach wspierają się sklepienia gwiaździste z żebrem przewodnim. Siły ze sklepień są przenoszone przez zewnętrzne przypory. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia z dwuprzęsłowym sklepieniem, podobnym do sklepień samego kościoła. Między zakrystią a północnym ramieniem transeptu znajduje się dawna Biblioteka q Zachariasza Zappio z 1690 roku. Zdobi ją bogate sklepienie kryształowe. Do południowego ramienia transeptu jest dobudowana kaplica. Z powodu nieprawidłowego wykonania fundamentów wkrótce po wybudowaniu pojawiły się poważne problemy konstrukcyjne, kilka razy dochodziło do poważnych katastrof. W 2. połowie XVII wieku bliskie zawalenia się było prezbiterium. Od XVI wieku do 1939 przeprowadzono wiele prac wzmacniających fundamenty, mury i sklepienia. Nie usunięto jednak głównej przyczyny problemu, czyli zbyt płytkiego posadowienia ław i stóp fundamentowych. Działka kościoła była otoczona murem z bramami od południa i zachodu, do kościoła ze wszystkich stron przylegały parterowe i piętrowe przybudówki. W XIX wieku większość murów i dobudówek rozebrano, zastępując je metalowo-ceglanym ogrodzeniem. Od 1. połowy XVI wieku służył luteranom, którzy wyposażyli go w wiele dzieł sztuki. W latach 1943–1945 przeprowadzono prace, które częściowo zabezpieczyły je przed zniszczeniem. Większość zabytków ruchomych została zdemontowana i ukryta poza Gdańskiem (m.in. główne i boczne organy, drewniana empora z nawy południowej z barokową dekoracją malarską i rzeźbiarską, ambona, chrzcielnica, liczne epitafia, obrazy, rzeźby, świeczniki, blakiery).<br/><br/> Wiosną 1945 roku spłonęła więźba dachowa wraz z sygnaturką wieży. Runęła część sklepień prezbiterium: środkowe przęsło południowej nawy, dwa wschodnie przęsła środkowej nawy i przęsło wschodnie oraz część środkowego przęsła północnej nawy. Zawaliły się sklepienia transeptu: dwa pola północne i pole środkowe. Zniszczeniu uległa również wschodnia część sklepienia zakrystii. Po zakończeniu działań wojennych ostatni niemiecki pastor przekazał formalnie budowlę polskiemu pastorowi luterańskiemu, przybyłemu z Warszawy. Faktu tego nie uznały władze polskie, przejmując kościół na podstawie dekretu o mieniu poniemieckim na własność państwową. Urządzono w nim lapidarium (miejsce przechowywania fragmentów rzeźb odnajdywanych w ruinach), wykorzystywany był jako miejsce kręcenia scen do filmów wojennych (np. serialu ''Kolumbowie'' Janusza Morgensterna). W 1948 roku wzmocniono północno-wschodni narożnik prezbiterium, ratując go przed zawaleniem. W roku 1952 naprawiono dachy naw, w latach 1967–1971 powstał dach wieży oraz klatka schodowa i żelbetowe stropy tej części budowli. W 1965–1985 wzmacniano fundamenty filarów, zrekonstruowano sklepienia. Przeprowadzenie tych prac uratowało budynek, ale brak stałego gospodarza spowodował dalsze straty. Największą z nich było zawalenie się 1 V 1986 filara nawy północnej wraz z częścią sklepień. Filar i sklepienie odbudowano jeszcze w tym samym roku, ale przy tej okazji obetonowano wszystkie pozostałe filary zachodniego korpusu. Dopiero od roku 1991 własność gdańskiej diecezji Kościoła katolickiego. Jej gospodarzem został proboszcz q kościoła NMP, który doprowadził do renowacji byłej Biblioteki Zappio i zakrystii, poświęconych 20 IV 1992 i funkcjonujących jako kaplica, m.in. duszpasterstwa środowisk twórczych oraz Kaszubów i Mniejszości Niemieckiej. Dalszymi pracami zajęło się q Stowarzyszenie Odbudowy Gotyckiego kościoła św. Jana w Gdańsku i q NCK. Instytucja ta podjęła się dalszej odbudowy. W 1996 roku zostały wzmocnione fundamenty wschodniej zagrożonej części, rozpoczęto prace przy zachowanych we wnętrzu zabytkowych elementach dawnego wyposażenia, przy ołtarzu głównym wzniesionym w latach 1599–1612 przez q Abrahama van den Blocka, przy barokowym nagrobku Nathanaela Schrödera w południowej nawie prezbiterium, kamiennych płytach nagrobnych oraz przy polichromiach na ścianach i filarach. Wzmocniono ściany i sklepienia, zrekonstruowano brakujące maswerki w oknach. Do zabezpieczonego wnętrza powracały zabytki przechowywane w innych świątyniach (m.in. barokowa krata schodów prowadzących do biblioteki, gotycki krucyfiks z belki tęczowej i jeden z dzwonów). Mimo nadal trwających prac konserwatorskich kościół jest wykorzystywany jako sala wystawowa i koncertowa, służy od roku 1998 także Duszpasterstwu Środowisk Twórczych Archidiecezji Gdańskiej, m.in. w 2006 odbyły się w nim spektakle teatralne X q Festiwalu Szekspirowskiego. W 2008 specjalnym aneksem wydłużono okres użytkowania kościoła przez NCK do 50 lat, z działającym tu Centrum św. Jana. {{author: JASZ}} <br/><br/>Tabela: Pastorzy kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła <br/> Tabela: Rektorzy kościoła św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła [[Category: Encyklopedia]]