LUDNOŚĆ

Wersja z 13:39, 7 sie 2013

Zdjęcie rodzinne gdańszczan podczas III Światowego Zjazdu Gdańszczan, 2010

Mieszczka gdańska, Hans Weigel, 1577

Gdańszczanie zebrani przed Ratuszem Głównego Miasta, koniec XIX wieku

Wykresy

Gdańszczanie przed siedzibą giełdy w Dworze Artusa, 1865

Kupiec gdański, Hans Weigel, 1577

LUDNOŚĆ. Do 1793 roku nie przeprowadzano na terenie miasta jakiegokolwiek spisu ludności. Dla okresu średniowiecza skazani jesteśmy jedynie na domysły (stąd występuje niekiedy dość znaczna różnica w szacunkach przyjmowanych przez poszczególnych badaczy). Dla okresu nowożytnego (XVI–XVIII wiek) jedynymi źródłami są sprawozdania o narodzinach, zgonach i ślubach z wszystkich gdańskich kościołów, kaplic, szpitali i cmentarzy.

Okres średniowiecza. Wedle badań archeologicznych we wzniesionym w początku 2. połowy XI wieku grodzie u ówczesnego ujścia Motławy do Wisły i w jego najbliższej okolicy mogło zamieszkiwać do tysiąca osób. W zdecydowanej większości miejscowego pochodzenia, okresowo (zwłaszcza w latach panowania nad Pomorzem Wschodnim władców polskich) także wywodzących się z innych rejonów Polski. Od schyłku XII wieku coraz liczniejsza stawała się kolonia kupców pochodzenia niemieckiego, przekształcona w gminę (źródłowo potwierdzoną w roku 1227) i następnie w miasto na prawie lubeckim (q Stare Miasto). Większość mieszkańców stanowili przybysze z Lubeki (niekiedy wcześniej osiedleni na terenie państwa krzyżackiego). Liczba mieszkańców Gdańska w końcu XIII wieku, obejmując tak mieszkańców grodu, jak i miasta na prawie lubeckim zniszczonego przez Krzyżaków w latach 1308–1309 (q rzeź Gdańska), szacowana jest na 2–3 tysiące osób. Dla schyłku XIV wieku (około roku 1380) szacuje się, że Główne Miasto zamieszkiwało najmniej około 6800, najwięcej około 10 tysięcy ludzi, a wraz ze Starym Przedmieściem i Długimi Ogrodami (około 1000–1800) ta część miasta miała liczyć od 8600 do 11 800 mieszkańców. Przyjmuje się, że po roku 1420, a przed początkiem wojny trzynastoletniej (1454–1455, czyli do chwili włączenia do Głównego Miasta) około 4200 osób zamieszkiwało na Młodym Mieście, około 600 na Osieku. W wypadku Starego Miasta (funkcjonującego jako miasto od 1377) dla okresu po roku 1420, a przed wojną trzynastoletnią, liczbę mieszkańców szacuje się na około 5300 osób. U schyłku XV wieku całość obszaru Gdańska zamieszkiwało najpewniej około 35 tysięcy osób. Wzrost liczby mieszkańców dokonywał się do 2. połowy XV wieku w przeważającej mierze drogą dopływu z zewnątrz. Wiadomo, że w latach 1364–1430 obywatelstwo w Głównym Mieście uzyskało prawie 11 tysięcy osób (średniorocznie około 163 osoby), a w okresie 1400–1454 obywatelstwo Młodego Miasta uzyskało 3270 osób (średniorocznie 59 osób). W wypadku Głównego Miasta dla lat 1364–1399 ustalono, że 25% przybyło z terenów położonych w promieniu 20–30 km od miasta, 22% z Dolnych Niemiec (Dolna Saksonia, Westfalia, Nadrenia, Niderlandy), 15% z nieokreślonych miejsc obszaru niemieckojęzycznego, 10% z wybrzeży Morza Bałtyckiego (Pomorze, Meklemburgia, Holsztyn, Szlezwik), 6% z terenów środkowych Niemiec (Śląsk, Brandenburgia, Czechy, Morawy), 3% z terenu Polski, 1,4% z terenów z górnych Niemiec (Turyngia, Hesja, Nassau, południowe Niemcy), 0,6% ze Skandynawii i Anglii. Ogólnie 3–3,4% osób pochodziło z terenów słowiańskojęzycznych (głównie z Królestwa Polskiego), 96% z obszarów niemieckojęzycznych. Dla 2. połowy XV wieku szacuje się, że 41–50% mieszkańców Gdańska pochodziło z napływu. BŚ JZ

Okres nowożytny (XVI–XVIII w.). Liczba mieszkańców Gd. związana była w tych stuleciach przede wszystkim z panującą koniunkturą gosp., a dokładnie – z wielkością wywozu towarów do obcych krajów. Od pocz. XVII w. władze miejskie co roku sporządzały zestawienia urodzeń, zgonów i zawartych małżeństw, co pozwala na szacunkowe dane dotyczące liczby mieszkańców Gd. Od pierwszych lat XVII w. zauważa się wzrost liczby mieszkańców. Od ok. 1625 przez nast. dziesięciolecia liczba mieszkańców ustabilizowała się na poziomie ok. 64 tys. osób. Z uwagi na zmniejszenie się gosp. znaczenia Gd. w handlu od początku XVIII w. nastąpił systematyczny spadek liczby ludności. Okresowe zwiększanie mieszkańców odnotowuje się w czasie oblężeń miasta (np. 1626, 1655, 1734, 1807), gdyż osoby zamieszkujące zwykle przedmieścia i okoliczne wsie chroniły się w obrębie murów. Pewną rolę odegrały także pojawiające się w Gd. zarazy, jednak w perspektywie długiego trwania były one krótkie, a ubytki demograficzne szybko rekompensowano. Dopiero na podstawie pierwszych spisów mieszkańców dokonanych po 1793 można przyjąć przybliżoną liczbę mieszkańców. Władze prus. do 1806 dokonały 14 takich spisów; wynika z nich, że w Gd. mieszkało od ok. 36 tys. (1793) do 44 tys. osób (1806). Dla powyższego okresu, podobnie jak i w innych ówczesnych miastach, również w Gd. odnotowywano ujemny przyrost naturalny rekompensowany osiedlaniem się przybyszów z innych stron. PP

Lata 1814–1914. W 1816, dwa lata od ponownego włączenia do państwa prus., w Gd. na obszarze 1392 ha mieszkało 48 575 osób. Do połowy XIX w. liczba mieszkańców wzrosła o niespełna 10 tys. i było to rezultatem przyrostu naturalnego oraz ruchów migracyjnych. W tym czasie notowany był nawet w poszczególnych latach ujemny przyrost naturalny, który szedł w parze ze złą sytuacją ekon. miasta. Sprzyjające okoliczności (połączenia kolejowe, rozbudowa portu, rozwój przemysłu), jakie nastały w 2. poł. XIX w., wpłynęły na znaczne podniesienie się liczby mieszkańców. W okresie tym największy odsetek ludności miasta stanowili Niemcy. Osoby narodowości pol., wg szacunków z 1914, to 3,5% ogółu stałych mieszkańców Gd. LESM

Lata 1920–1939. Na terytorium utworzonego w 1920 II WMG, o pow. lądowej 1893 km², zamieszkiwało wg szacunków z końca t.r. 350 636 osób. Sam Gd. był wydzielonym pow. miejskim o wielkości 64,3 km². Najliczniejszą grupą narodowościową WMG byli Niemcy. Obok ludności żyjącej od dawna na terenach tworzących II WMG, pojawiła się niem. ludność napływowa z Rzeszy. Według spisu z 1923 stanowiła 95% ogółu mieszkańców. W pow. miejskim odsetek Niemców był nieco mniejszy (93%). Polaków, tworzących drugą pod względem liczebności grupę narodowościową, można podzielić na ludność pochodzenia pol. z gd. obywatelstwem oraz obywateli Polski, którzy przyjechali tu po utworzeniu II WMG. Ich odsetek w okresie 1920–39 szacowany był od 9% do 13% (czyli od 27 do 30 tys.). W samym Gd. pod koniec lat 20. XX w. mogło mieszkać ok. 23 tys. osób o pol. rodowodzie. Im bliżej było wybuchu II w. świat., tym procentowy udział innych niż niem. narodowości (w tym również Żydów) w populacji II WMG się zmniejszał. LESM

Lata 1945–2010. W pierwszych latach po II w. świat. za wzrostem liczby ludności stały gł. migracje. Szacunki z 1948 wskazują, że większość nowych mieszkańców Gd. przybyła z Polski centralnej (62%). Przesiedleńcy z terenów ZSRR stanowili 16%, a z innych krajów 3%. Jedynie 9% populacji gdańszczan to ludność, którą można było zakwalifikować jako autochtonów. W pierwszych 10 latach od zakończenia wojny Gd., podobnie jak cała Polska, notował bardzo wysoki przyrost naturalny. Miasto już w poł. lat 50. XX w. doszło do liczby 250 tys. mieszkańców, co było wyrównaniem stanu populacji sprzed II w. świat., przy jednocześnie powiększonych granicach adm. W następnych latach nadal postępował proces powiększania się liczby ludności miasta, przy stabilizacji przyrostu naturalnego. W 1970 współczynnik przyrostu wynosił 8 na 1000 mieszkańców i był jednym z wyższych spośród największych miast Polski, co zresztą cechowało Gd. i przez nast. lata. Znamienny był wzrost ludności Gd. w latach 70. XX w., kiedy miasto stawało się znaczącym ośrodkiem przem. i akad. Liczba mieszkańców powiększyła się wówczas o ok. 100 tys., co było rezultatem wysokiego dodatniego salda migracji. W 1985 miasto osiągnęło największą liczbę mieszkańców: 468 tys. Od poł. lat 80. XX w. następował powolny spadek liczby osób mieszkających w Gd. W okresie lat 1990–2010 populacja mieszkańców zmniejszyła się o 10 tys., przy czym taki ubytek jest duży w porównaniu ze skalą zjawiska w innych największych miastach Polski. W 2008, 2009 i 2010 zanotowano natomiast w Gd. dodatni przyrost naturalny, co wpłynęło na odwrócenie trendu pomniejszania się populacji gdańszczan. Ciągle jednak utrzymuje się nieznacznie ujemne saldo migracji, w dużym stopniu powodowane procesem przenoszenia się części mieszkańców do sąsiadujących z miastem gmin. LESM

Tabela: Urodzenia. Zgony 1601–2010
Tabela: Przyczyny zgonów ludności Gdańska w latach 1892–1938; 1960–1998
Tabela: Wiek zmarłych gdańszczan w latach: 1894–1910; 1920–1939; 1955–1999
Tabela: Rozwody