KECKERMANN BARTHOLOMÄUS, profesor Gimnazjum Akademickiego

Wersja z 07:40, 22 wrz 2023

Bartholomäus Keckermann, Peter Willer w Reinholda Curickego, Der Stadt Dantzigk historische Beschreibung…, 1687

Karta tytułowa dzieła Systema logicae Bartholomäusa Keckermanna, 1606

Epitafium Bartholomäusa Keckermanna w kościele Św. Trójcy, 1623

BARTHOLOMÄUS KECKERMANN (3 VIII 1570 lub 1572 Gdańsk – pochowany 25 VII 1609 Gdańsk), filozof, historyk, profesor Gimnazjum Akademickiego w Gdańsku, teolog kalwiński. Syn pochodzącego ze Starogardu Gdańskiego kalwiństy Georga, od 12 VII 1571 posiadającego kupieckie obywatelstwo Gdańska, konrektora szkoły mariackiej, następnie kupca, i Gertrudy z domu Lering. Brat Georga (1574 – pochowany 1 II 1642 w kościele Najświętszej Marii Panny) (NMP), kupca mieszkającego przy Langgasse (ul. Długa), matheusa, w 1601 studenta w Heidelbergu, Jacoba (1582 – pochowany 6 II 1636 w kościele NMP), Andreasa (chrzest 2 XII 1590 – pochowany 27 X 1664 w kościele NMP), oraz zmarłych zapewne w dzieciństwie Catheriny (chrzest 10 VII 1584), Judith (chrzest 22 VI 1586), Daniela (chrzest (10 IV 1588), Anny (chrzest 24 IV 1592), Heinricha (chrzest 8 V 1594) i Hansa (chrzest 3 III 1598). Bratanek Joachima Keckermanna, kaznodziei w kościele św. Jana, następnie działającego w Palatynacie nad Renem.

Od 1586 uczył się prywatnie u rektora Gimnazjum Akademickiego Jakoba Fabriciusa. W latach 1587-1590 uczeń tego gimnazjum. Studiował filozofię i teologię w Wittenberdze (od maja 1590), studiów tych nie ukończył. Zapisał się na letni semestr 1592 na uniwersytet w Lipsku, jednak po śmierci (25 IX 1591) sprzyjającego kalwinistom elektora saskiego Chrystiana I wraz z innymi studentami wyznania zreformowanego został relegowany z tej uczelni. Od 22 X 1592 studiował w Heidelbergu. Po zaprzestaniu finansowania mu nauki przez ojca (sam tłumaczył, że z konieczności łożenia na wykształcenie pozostałego rodzeństwa) uzyskał stypendium Rady Miejskiej Gdańska, studia ukończył z tytułem magistra sztuk 27 II 1595. Za sprawą księcia elektora Fryderyka IV Sprawiedliwego w latach 1595–1602 w Heidelbergu, początkowo w Pädagogium, od 1597 w Collegium Sapientiae, uczył m.in. filozofii i logiki, w 1600 przekazano mu także naukę języka hebrajskiego. Prowadził również prywatne wykłady z dogmatyki.

Po otrzymaniu w 1598 od Rady Miejskiej Gdańska wezwania do powrotu i do objęcia stanowiska konrektora oraz profesora filozofii w Gimnazjum Akademickim, podnosząc swój młody wiek (twierdził, że ma niespełna 26 lat), zdołał uzyskać zgodę na kilkuletni dalszy pobyt w Heidelbergu. Gdańsk ponowił propozycję w 1601, przysyłając nawet pieniądze na opłacenie drogi powrotnej. Odbył jeszcze podróż naukową po Szwajcarii, 24 II 1602 zdał egzaminy z teologii, 23 marca tego roku otrzymał tytuł licencjata teologii, i choć w Heidelbergu proponowano mu profesurę na tamtejszym uniwersytecie, powrócił do Gdańsku. Objął proponowane mu wcześniej stanowisko profesora filozofii w Gimnazjum Akademickiem, z konrektorstwa (jako zabierającego zbyt dużo czasu) zrezygnował.

Próbował wprowadzić w Gimnazjum reformę systemu edukacji opartą na ideach francuskiego pedagoga Petrusa Ramusa. Dawała ona uczniom w przeciągu trzech lat encyklopedyczną wiedzę: w pierwszym roku logiki i fizyki, w drugim – matematyki i metafizyki, w trzecim - etyki, ekonomii i polityki. Kluczem do tego była jego systematyczna metoda, bazująca na innym podejściu do nauczanych zagadnień, bardziej analityczna i bazująca na bieżącej wiedzy niż historyczna czy narracyjna.

Publikował rozprawy i podręczniki z zakresu m.in. logiki (Systema logicae; Gymnasium logicum), teologii (Systema sanctae theologiae), etyki (Systema ethicae), polityki (Systema disciplinae politicae), retoryki (Systema rhetoricae) i homiletyki (Rhetoricae ecclesiasticae), matematyki (Systema compendiosum totius mathematices), wiedzy o morzu i żegludze (Brevis commentatio nautica), fizyki (Systema physicum), optyki, metafizyki, geografii, astronomii, geometrii i hebrajskiego. Oparł je na wygłaszanych przez siebie na uniwersytecie w Heidelbergu (między innymi De ordine seu metodo doctrinarum disputatio logica, Heidelberg 1599) i w gdańskim Gimnazjum wykładach oraz na ćwiczeniach i dysputach, które organizował (najdłuższa i najbardziej znana stałą się dysputa o kometach, prowadzona z punktu widzenia teologii). Wspierał się najbardziej znanymi ówcześnie autorytetami, np. w matematyce sięgał do klasyków arabskich, w astronomii do Mikołaja Kopernika, Tycho de Brahe i Erasmusa Reinholda. Zaliczany do tzw. arystotelików renesansowych.

Znany i ceniony w środowiskach naukowych Europy, należał do wąskiego grona autorów, których dzieła były wznawiane i doczekały się edycji zbiorowych. Jego dzieła zebrane ukazały się dwukrotnie: w Hanau (Systema systematum, 1613) i Genewie (Opera omnia, 1614). Nie był oryginalnym myślicielem, zdołał jednak nauczanie takich dyscyplin jak logika, matematyka, etyka, polityka podnieść w Gdańsku na wyjątkowo wysoki poziom.

24 I 1603 w kościele św. Piotra i Pawła ożenił się z Anną, córką pastora kościoła św. Elżbiety w Gdańsku Martin Rauchstadta. Ojciec dzieci chrzczonych w kościele św. Piotra i Pawła: 1/ Gertrudy (chrzest 3 IV 1604 – pochowana 7 X 1624 w kościele NMP), 2/ Anny (chrzest 15 VIII 1606 – pochowana 25 VI 1662 w kościele św. Trójcy), od 28 XII 1645 żony Michaela von Wecken, 3 / Elisabethy (chrzest 29 IX 1608), od 2 II 1640 żony Johanna Episcoriusa, pastora z Malborka. Na rok przed śmiercią poważnie zachorował. Pochowany na chórze w kościele św. Trójcy. Wierszem żałobnym żegnał go bibliotekarz Biblioteki Rady Miejskiej Andreas Dasisu, mowę pogrzebową wygłosił Peter Sestrencius, nauczyciel łaciny i greki w Gimnazjum Akademickim. W 1622 lub 1623 patrycjusze gdańscy, bracia Johann i Kaspar Zierenbergowie, ufundowali mu pomnik epitafijny z portretem popiersiowym. Epitafium ewakuowane podczas II wojny światowej, 19 II 1954 przekazane zostało przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków jako depozyt do gdańskiego Muzeum Narodowego, od 2007 znajduje się w kościele św. Trójcy. Jego portret burmistrz Adrian von der Linde podarował w 1673 Gimnazjum Akademickiemu. 6 IX 2011 jego imię otrzymał gdański tramwaj Pesa Swing 120NaG nr 1037. EK JANSZ















Bibliografia:
Źródła:
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. I, s. 111.
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive commentarius historico-chronologicus succinctus originem et constitutionem Gymnasii Dantisci …, Lipsiae 1713, s. 46-50.
Literatura:
Mokrzecki Lech, Keckermann Bartłomiej, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2, Gdańsk 1994, s. 377-378.
Nadolski Bronisław, Poglądy na historię uczonego gdańskiego Bartłomieja Keckermanna, „Rocznik Gdański”, t. 17/18, 1960, s. 253-261.
Nadolski Bronisław, Życie i działalność naukowa uczonego gdańskiego Bartłomieja Keckermanna. Studium z dziejów Odrodzenia na Pomorzu, Toruń 1961.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 264.