OBOZY JENIECKIE W GDAŃSKU

'''OBOZY JENIECKIE W GDAŃSKU. Obóz jeńców austr., po tzw. wojnie siedmiotygodniowej (16 VI – 23 VIII 1866) Królestwa Prus i jego sojuszników z Cesarstwem Austriackim.''' Funkcjonował 4 VII – 10 IX 1866 w kompleksie koszarowym na q Grodzisku oraz w koszarach Wiebego przy Fleischergasse (ul. Rzeźnicka; q koszary). W kolejnych transportach do Gd. przybyło: 4 lipca – 495 jeńców, 6 lipca – 1201 żołnierzy i 30 oficerów, 8 lipca – 1000 żołnierzy, 10 sierpnia – 1800 żołnierzy; łącznie 4526 jeńców. Część z nich z powodu braku pomieszczeń mieszkalnych w Gd. skierowano do obozu w Suchostrzygach pod Tczewem, gdzie pracowali przy budowie szosy (26 zmarłych tam żołnierzy pochowano w osobnej kwaterze w Tczewie, pomnik z 1888). Pozostałych zatrudniono m.in. przy budowie linii kolejowej z q Oruni do q Nowego Portu. Zmarłych na skutek epidemii tyfusu i cholery pochowano w osobnej kwaterze na cment. wojsk. przy ob. ul. Dąbrowskiego (q cmentarze na terenie Śródmieścia. Zespół przy Grodzisku). Dzięki staraniom władz konsularnych Austrii stanął tam pomnik. Jeńcy, którzy przeżyli, po podpisaniu układu pokojowego prus.-austr., 9 i 10 IX 1866 transportem kolejowym opuścili Gd. i powrócili do ojczyzny. <br /><br /> '''Obóz jeńców francuskich po wojnie Królestwa Prus z Francją (19 VII 1870 – 10 V 1871).''' Pierwszy transport 600 żołnierzy i 40 oficerów przybył do Gd. 27 VIII 1870. Jeńców ulokowano w kompleksach fortów i koszar na q Biskupiej Górce i Grodzisku. Tam też, oraz w koszarach Wiebego przy Fleischergasse, umieszczono w nieprzystosowanych do tego celu warunkach lokalowych i sanitarnych dalsze grupy jeńców. 25 XII 1870 w Gd. przebywało 9150 żołnierzy fr. Wiosną 1871 epidemia ospy objęła 2700 osób; 574 zmarłych pochowano na cment. garnizonowym przy ob. ul. Dąbrowskiego. Po zawarciu traktatu pokojowego rozpoczęła się akcja odsyłania jeńców do Francji. W lipcu 1871 w Gd. przebywało jeszcze 4200 żołnierzy fr. 4 VII 1871 odjechał do Francji kolejny transport 1200 jeńców, w następnych dniach odesłano pozostałych. <br /><br /> '''Obóz jeńców ros. (wrzesień 1914 – czerwiec 1919, w czasie i w. świat.), Troyl (Gd.-Przeróbka)''' przy Schaderuten (ul. Promowa). Pierwszych 80 jeńców ros. dotarło do Gd. z terenu walk w Prusach Wsch. 1 IX 1914, dzień później ulicami Gd. i q Wrzeszcza (wśród tłumów gdańszczan na chodnikach) przeprowadzono kolejnych 2600 jeńców. Umieszczono ich czasowo w opuszczonych przez wojsko stajniach brygady huzarów przy Hochstrieß (ul. Słowackiego) oraz koszarach w Nowym Porcie, przy Olivaer Straße (ul. Oliwska). Wkrótce jeńców przeniesiono do nowego obozu. Zorganizowany przez kmdt. Gd. gen. lejtnanta Conrada Bärenfelsa na q Przeróbce, w rejonie ob. ul. Promowej. 15 i 1915 obóz ten uzyskał status obozu pracy. Dzielił się na część A dla oficerów, część B dla żołnierzy i część C – traktowaną jako obóz przejściowy dla nowo przybyłych jeńców. Wojskowa administracja obozu, magazyny, kuchnia i pomieszczenia dla straży obozowej ulokowane były na terenie lądowym, jeńców (pocz. ok. 3 tys.) ulokowano w prowizorycznych pomieszczeniach otoczonych ogrodzeniem z drutu kolczastego (100 × 100 m). Kolejne transporty szeregowych i podoficerów umieszczano na wycofanych z eksploatacji barkach, przymocowanych do nabrzeża Martwej Wisły. W szczytowym okresie zasiedlonych było do 30 barek, stojących przy ob. nabrzeżach: Bytomskim i Krakowskim, każda przeznaczona dla ok. 150–200 jeńców umieszczonych w ładowniach. Barki wyposażone były w ławy, stoły, natomiast z braku łóżek czy prycz jeńcy spali na wypchanych słomą siennikach, rozkładanych na podłodze. Pomieszczenia posiadały oświetlenie elektryczne, a ogrzewano je za pomocą metalowych piecyków (tzw. kóz). Oficerów ulokowano na cumujących obok barek statkach „Düne”, „Viktoria”, „Hawelpark”. Cisza nocna trwała od 20 do 5. Ocenia się, że jednocześnie w obozie przebywało od 4–15 tys. jeńców. Ogólna liczba osadzonych jeńców ros. jest nieznana. Jeńców obowiązywały niskie normy żywieniowe, pogarszające się z każdym rokiem wraz z wprowadzaniem w Niemczech coraz niższych norm przydziałów kartkowych. Sytuację poprawiło uruchomienie 1916 obozowej piekarni. Jeńcy pocz. chodzili w wojsk. mundurach, zużyte części garderoby zastępowano szarymi drelichami. Na terenie obozu istniał szpital z 500 łóżkami, obsługiwany przez ros. lekarzy i sanitariuszy. W 1916 obóz podłączono do miejskiej kanalizacji, co poprawiło stan sanitarny i zmniejszyło zachorowalność wśród jeńców. W 1915 uruchomiono świetlicę, ufundowaną przez amer. organizację charytatywną YMCA. Wydawana była także drukowana na powielaczu obozowa „Trojlskaja Gazieta”. Zmarłych chowano albo na cment. garnizonowym przy ob. ul. Dąbrowskiego (29 IX 1929 na ich mogile odsłonięto symboliczny pomnik; q prawosławna parafia św. Mikołaja Cudotwórcy), albo też na q cment. na Zaspie. Według zachowanej księgi cmentarnej w zbiorowych mogiłach pochowano 664 jeńców. Status obozu pozwalał na zatrudnianie jeńców, którzy za pracę otrzymywali żetony (o wartości od 50 fenigów do 1,3 marki) do kantyny obozowej. Zyski z zatrudniania jeńców trafiały do kasy administracji obozowej. Pracowali w stoczniach, zakładach zbrojeniowych, przy przeładunkach w porcie, browarach, zakładach usługowych, kopali rowy pod instalacje sanitarne i wodoc. W czasie pracy poza terenem obozu jeńców obowiązywało noszenie opaski na lewej ręce z napisem ''Kriegsgefangen''. W 1915 w filiach obozu, założonych u wynajmujących ich pracodawców, m.in. w zakładach Schichaua w Elblągu, cegielni w Sopocie przy ob. ul. 23 Marca, wytwórni brykietów torfowych w Redzie, pracowało 2,5 tys. jeńców. W chwili kapitulacji Niemiec w listopadzie 1918 w obozie przebywało ok. 4 tys. Rosjan. W grudniu 1918 Niemcy zwolnili 1742 Polaków. Obóz zlikwidowano na pocz. lipca 1919, po podpisaniu traktatu wersalskiego. Z pozostałych jeńców ok. 2 tys. powróciło do Rosji, 200 udało się na emigrację do Europy Zach. {{author: MrGl}}<br /><br /> '''Podobóz jeniecki w Oliwie''', Stalag XX B/Z C, ina czej: Stalag XX B – Zweiglager Danzig-Oliva), na  obszarze ob. q Siódmego (VII) Dworu, w rejonie ob. ul. Rodakowskiego, Norblina i Michałowskiego. Podobóz (filia) obozu jenieckiego z Wielbarka pod Malborkiem (Stalag XX A Marienburg-Willenberg) powstał między końcem lipca a grudniem 1940. Początkowo był przeznaczony gł. dla jeńców belgijskich i fr., których zamierzano wykorzystać do pracy przy budowie placówki edukacyjnej Wehrmachtu (Heeres-Kriegsschule) w q Strzyży (rejon ob. ul. Arciszewskiego i Gomółki). W grudniu 1940 przebywało tu 950 jeńców. W związku z planowaną inwazją III Rzeszy na Związek Radziecki w marcu 1941 na tajnej naradzie w Berlinie postanowiono o przyjęciu na teren obejmującego m.in. Gd. XX Okręgu Wojskowego ok. 50 tys. przyszłych jeńców radz., z których większość miała trafić do nowego obozu w Toruniu (Stalag 312). Wkrótce okazało się, że dla jeńców radz. trzeba będzie przeznaczyć i podobóz oliwski. Dotychczasowych ewakuowano, pierwsze transporty trafiły tu latem 1941. Jeńcy radz. pracowali przy budowie dróg, pracach niwelacyjnych na q cment. Srebrzysko, w pryw. firmach produkujących na potrzeby Wehrmachtu. Zimą 1942 wybuchła epidemia tyfusu plamistego, opanowana po wprowadzeniu kwarantanny. Strażnikami byli żołnierze starszych roczników z 717. batalionu strzelców krajowych (Landesschützen-Bataillon 717). Podobóz ewakuowano w styczniu 1945, część jeńców w ostatnim etapie (prawdopodobnie późną jesienią 1944 lub na pocz. 1945) rozstrzelano i pochowano w zbiorowych mogiłach na terenie q Doliny Samborowo, odnalezionych 1945 przez władze pol. (zwłoki ekshumowano i pochowano na cment. żołnierzy radz. w Sopocie). {{author: JDan}} <br /><br /> '''Podobóz jeniecki na Biskupiej Górce''' (Stalag XX B/Z, inaczej: Stalag XX B – Zweiglager Danzig-Bischofsberg). Podobóz (filia) obozu jenieckiego z Wielbarka pod Malborkiem (Stalag XX A Marienburg-Willenberg). Powstał 1940, prawdopodobnie w lipcu. Przeznaczony był gł. dla jeńców bryt., fr. i belgijskich, których zamierzano wykorzystać do pracy w przemyśle stoczn., w zakładach i pryw. przedsiębiorstwach na terenie Śródmieścia, w tym przy budowie os. mieszkaniowego na q Chełmie i jego infrastruktury: wodociągi, kanalizacja, ulice, a także w pracy na roli w okolicach Gd. W grudniu 1940 liczył 1200 jeńców. Graniczył bezpośrednio z terenami obozu pracy na Biskupiej Górce, w którym przetrzymywano ok. 200–250 Polaków. Strażnikami w obozie jenieckim byli żołnierze starszych roczników z 717. batalionu strzelców krajowych. Obóz ewakuowano w styczniu 1945. {{author: JDan}}<br /><br />'''Obóz jeniecki Gdańsk-Kokoszki''', Stalag XX A Burggraben, filia obozu w Malborku dla jeńców fr. i ang. Istniał od wiosny 1941 do marca 1945. W 15 barakach koło stacji kolejowej (przy ob. ul. Budowlanych), otoczonych ogrodzeniem i posterunkami wartowniczymi, przebywało pocz. do tysiąca jeńców dowożonych codziennie koleją do pracy w gd. stoczniach. W sierpniu 1944 wydzielono część baraków dla powstałego tu podobozu KL Stutthof (q obóz Stutthof, podobozy). Zmarłych chowano na miejscowym cment., po 1945 ekshumowano. Obóz upamiętniono okolicznościowym obeliskiem. {{author: MrGl}} [[Category: Encyklopedia]]