CMENTARZE NA WESTERPLATTE

Wersja z 07:20, 15 cze 2023

Symboliczny cmentarz poległych na Westerplatte, 1950

Tablica ustawiona 27 VII 1946

Czołg na cmentarzu Westerplatte

Cmentarz na Westerplatte,
lata 60. XX wieku

Cmentarz na Westerpaltte, 2019

CMENTARZE NA WESTERPLATTE. 1. Powstały w połowie XVIII wieku, chowano na nim wyrzucane na brzeg morski ciała zmarłych marynarzy. Zlokalizowany był na wschód od trzeciej reduty, zbudowanej przez Prusaków w latach 1788–1790, i na zachód od późniejszych łazienek męskich kurortu, zniszczony w początku XIX wieku.

2. Symboliczny cmentarz polskich żołnierzy poległych we wrześniu 1939 w obronie Wojskowej Składnicy Tranzytowej. Powstał z inicjatywy kpt. Franciszka Dąbrowskiego i żołnierzy zrzeszonych w Związku Obrońców Westerplatte (został powołany w maju 1946 jako sekcja Wojewódzkiego Zarządu Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Wolność i Demokrację), w miejscu, gdzie znajdowała się zniszczona 2 IX 1939 Wartownia nr 5, wykonany częściowo w czynie społecznym przez pracowników Biura Odbudowy Portów (BOP). Odsłonięty 27 VII 1946 z udziałem ministra obrony narodowej Michała Roli-Żymierskiego, apel poległych odczytał kpt. Franciszek Dąbrowski. Ustawiono (projekt inż. Jelińskiego z BOP) płytę granitową z napisem: TU SPOCZYWAJĄ BOHATERSCY OBROŃCY WESTERPLATTE, POLEGLI WE WRZEŚNIU 1939, KAWALEROWIE KRZYŻA VIRTUTI MILITARI i z nazwiskami poległych (według ówczesnej wiedzy) oraz prosty betonowy krzyż (symbolizujący Krzyż Virtuti Militari). Krzyż usunięto 2 VII 1962 (uratowany przez ks. Jana Gustkowicza, przechowywany w kościele św. Jadwigi Śląskiej w Nowym Porcie), ustawiając w jego miejsce czołg T-34 (w 1945 walczący o Gdynię, nie Gdańsk). 1 IX 1971 złożono w ceglanej niszy urnę z prochami majora Henryka Sucharskiego, przywiezioną z cmentarza w Casamassima koło Bari (Włochy), nad którą na betonowej płycie ustawiono rzeźbę orła i tekst informacyjny projektu artysty plastyka Zygfryda Korpalskiego.

W 1981 krzyż z 1946 z inicjatywy Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Portu Gdańskiego ponownie postawiono na Westerplatte i 30 sierpnia tego roku poświęcono, między innymi w obecności prezydenta Gdańska Jerzego Młynarczyka i ks. Jerzego Popiełuszki, ale bez udziału wojska. Krzyż stanął tuż przy czołgowej lufie, władze centralne i dowództwo Marynarki Wojennej nie wyraziło zgody na przesunięcie czołgu pod byłą placówkę Fort. Obok krzyża ustawiono dwie tablice: z 1959, pod którą w 20. rocznicę wybuchu II wojny światowej złożono ziemię z miejsc oporu i kaźni Polaków, i z 1966, pod którą złożono dwanaście urn z ziemią z pól bitewnych II wojny światowej uświęconych krwią polskich żołnierzy.

W 1989, z okazji 50. rocznicy walk na Westerplatte, cmentarz zrewitalizowano (według projektu Franciszka Duszeńki); czołg (zgodnie z wcześniejszym postulatem „Solidarności”) przeniesiono pod byłą placówkę Fort, ostatecznie w 2007 przekazano do Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Drzonkowie. Prochy mjr. Henryka Sucharskiego złożono w nowej drewnianej skrzynce i umieszczono pod krzyżem (rzeźbę Zygfryda Korpalskiego – z uwagi na brak korony, co nie odpowiadało ówczesnym czasom – umieszczono w wartowni Nr 1, w 1997 przekazano w depozyt do kościoła św. Jadwigi Śląskiej w Nowym Porcie), po jego bokach umieszczono piętnaście kamiennych krzyży z żeliwnymi tabliczkami w kształcie nieśmiertelników, symbolizujących poległych w boju. 1 IX 1992 na cmentarz przeniesiono szczątki obrońcy Westerplatte kpr. Andrzeja Kowalczyka (odnalezione 25 VII 1963 w czasie modernizacji nabrzeża i pochowane czasowo na cmentarzu Srebrzysko). W związku z planami budowy nowego cmentarza polskich obrońców Westerplatte, 16 III 2021 ekshumowano urnę z prochami majora Henryka Sucharskiego i złożono w podziemiach kościoła św. Brygidy, w tzw. Krypcie Czaszek. Stwierdzono jednocześnie, że szczątki przypisywane kapralowi Andrzejowi Kowalczykowi w rzeczywistości należą do poległego pod koniec II wojny światowej żołnierza niemieckiego. JWL BŚ

3. Cmentarz Żołnierzy Wojska Polskiego. Podczas prowadzonych na Westerplatte (od 2016) prac archeologicznych w 2019 natrafiono na szczątki dziewięciu polskich żołnierzy pochowanych w mogile wojennej we wrześniu 1939 po kapitulacji Wojskowej Składnicy Tranzytowej (WST). Zdecydowano o zbudowaniu nowego cmentarza poległych w miejscu mogiły (na zachód od istniejącego wówczas cmentarza). Międzynarodowy konkurs na koncepcję urbanistyczno-architektoniczną Muzeum II Wojny Światowej ogłosiło 10 VIII 2020. Z 27 prac 19 XII 2020 komisja konkursowa wybrała koncepcję biura projektowego NM Architekci z Warszawy, autorstwa Jerzego Grochulskiego, Karoliny Kayzer, Tomasza Marcinkiewicz, Zuzanny Szpocińskiej. Budowę nowego cmentarza rozpoczęto w maju 2022, zakończono na przełomie września i października.

Cmentarz wkomponowano w istniejący w tym miejscu las. Tworzy go 18 betonowych steli ustawionych na planie okręgu. Pod każdą z nich znajduje się komora grobowa przeznaczona na pochówek szczątków poległych żołnierzy. Ciąg komunikacyjny tworzy podwyższony betonowy krąg. W centrum kręgu ustawiono betonowy pomnik w postaci Orderu Wojennego Virtuti Militari. Cmentarz posiada iluminację podświetlającą go od spodu. Podczas uroczystego pogrzebu 4 XI 2022 pochowano szczątki odnalezionych dziewięciu żołnierzy, obrońców WST na Westerplatte, oraz szczątki ich dowódcy, mjr. Henryka Sucharskiego. Miejsce oryginalnej mogiły wojennej, gdzie znaleziono szczątki polskich żołnierzy, zaznaczono nasadzeniem białych róż kwitnących we wrześniu.

Uzupełnieniem cmentarza jest ekspozycja odkopanych podczas wykopalisk archeologicznych, znajdujących się w sąsiedztwie, willi oficerskiej oraz wartowni nr 5. Miejsce upadku bomby lotniczej, która zniszczyła wartownię (północno-wschodni narożnik) oznaczono nasadzeniem ozdobnej trawy. JTU