GŁÓWNE MIASTO

[[File:Główne Miasto, 1948.JPG|thumb|Główne Miasto, 1948]][[File:Wystawiony przez Winrycha Kniprode dokument odnawiający przywilej lokacyjny dla Głównego Miasta Gdańska, 1378.JPG|thumb|Wystawiony przez Winrycha Kniprode dokument odnawiający przywilej lokacyjny dla Głównego Miasta Gdańska, 1378]][[File:Główne Miasto, 1855.JPG|thumb|Główne Miasto, 1855]][[File:Południowa część Głównego Miasta.JPG|thumb|Południowa część Głównego Miasta]]'''GŁÓWNE MIASTO''', ob. reprezentacyjna dzielnica hist. q Śródmieścia. Po q rzezi Gd. w 1308 i zniszczeniu miasta na prawie lubeckim (q Stare Miasto), od końca lat 20. XIV w. miejsce odradzania się życia miejskiego. Zajmowało obszar między Podwalem Staromiejskim i q Targiem Drzewnym na płn. a q Starym Przedmieściem (do Podwala Przedmiejskiego) na płd., na wsch. dochodząc do q Motławy, na zach. obejmując odcinki ob. Wałów Jagiellońskich i ul. Okopowej. Początkowe nazwy: Nowe Miasto (''nova civitas'' – 1345, ''nuwe stad'' – 1379), Nowy Gd. (1402 – ''nüwe Danczk'', ''neye Gdanczk'', ''Neudanzig''), zostały wyparte przez nazwę Prawe Miasto (1406 ''rechte stat'', nast. systematycznie Rechtstadt, 1635 Prawe Miasto), w znaczeniuPrawne (Prawe), dysponujące prawem miejskim (w opozycji do innych gd. miast: Starego Miasta, q Młodego Miasta, q Osieka, nieposiadających pełnych praw samorządowych).Obecna nazwa urzędowa, obowiązująca od 1949, jest tłumaczeniem późniejszego łac. ''principalis civitas'' (po raz pierwszy 1526) lub ''primaria civitas'' (1584). Najstarsze osadnictwo Gł. M. (ślady odkryte pod q Ratuszem Gł. M.), sięgające X w., w 2. poł. XX w. utożsamiane było pocz. z najstarszym miastem na prawie lubeckim. Badania archeol. przeł. XX/XXI w. dowiodły, że osadnictwo było niewielkie przestrzennie, nie dochodziło do Motławy i nie przekraczało ob. q ul. Chlebnickiej. Nauka powróciła tym samym do opinii wcześniejszych badaczy o lokalizacji miasta na prawie lubeckim na Starym Mieście. Za rządów Krzyżaków jako nowe gd. miasto ok. 1342 otrzymało q prawo chełmińskie. Sieć ulic: q Długa (1331 ''longa platea''), q Ogarna (1336 ''platea braseatorum'' = Browarnicza, 1378 ''platea canum'', niem. ''Hundegasse'' = Psia), q św. Ducha (1336 ''platea sancti spiritus'' niem. ''hiligegeistgasse'' = ''Heilige-Geist-Gasse''), Chlebnicka (1337), z której 1449 wydzieliła się q Piwna (''Jopengasse'' = Jopejska, od q piwa jopejskiego), Świętojańska (139 ''platea sancti Johannis'', niem. ''Johannisgasse''), Mariacka (1353 ''platea dominae Mariae'', niem. ''fruengasse'' = ''Frauengasse''), q Szeroka (1354 ''ampla platea'', niem. ''brede gasse'' = Breitgasse) itp. Od 1343 otaczane q fortyfikacjami, po części zachowanymi, obejmującymi ponad 1,5 km murów z 22 q basztami i 17 q bramami. Na pow. 35 ha było 1378–79 aż 1396 zabudowanych posesji, w 1573 – 1761, 1843 – 2098, 1927 – 1699 (spadek). Obecnie stoi niewiele ponad 400 kamieniczek. Liczba mieszkańców w 1400 wynosiła 10–12 tys., 1500 – ok. 26 tys., 1880 – ponad 22 tys., ob. nie przekracza 6 tys. Po q buncie mieszczan gd. w 1416 podzielone zostało na 4 q kwartały. Dzielnica uległa 1945 zniszczeniu w 95%. Rozpoczęta 1948 odbudowa zespołu urbanistycznego nie została dokończona. Planuje się odtworzenie kolejnych ok. 200 kamieniczek. Najważniejsze budowle-zabytki: Ratusz Gł. M., q Wielka Zbrojownia, q Dwór Artusa z q fontanną Neptuna, q Dom Uphagena; kośc.: q św. Mikołaja, q NMP, q św. Jana, q Kaplica Królewska; bramy: q Wyżynna, q Złota (Długouliczna) z przedbramiem ul. Długiej oraz zespół bram wodnych q Długiego Pobrzeża (ściśle: Nabrzeża – ''pons longus'', ''Lange Brücke'') z q Żurawiem i q Bramą Zieloną. Ciąg ul. Długiej i Długiego Targu z przedłużeniem na Długie Ogrody (tzw. q Droga Królewska) uznano za najbardziej monumentalną oś urbanistyczną europejskiego średniowiecza. {{author: AJ}} [[Category: Encyklopedia]]