SZALAWSKI ANDRZEJ, aktor, reżyser

Aktualna wersja na dzień 17:01, 1 sty 2023

Andrzej Szalawski w roli Ferdynanda Kokla (Henryk VI na łowach) w Teatrze Narodowym w Warszawie, 1958

Andrzej Szalawski roli Ferdynanda Kokla (Henryk VI na łowach) w Teatrze Narodowym w Warszawie, 1958

ANDRZEJ SZALAWSKI (pseudonim teatralny), właściwie Andrzej Wojciech Pluciński (4 XII 1911 Warszawa – 11 X 1986 Warszawa), aktor, reżyser. Syn Józefa Plucińskiego, urzędnika państwowego, i Idy z domu Szalawskiej. Młodszy brat Michała Plucińskiego (1908–1978), także aktora (wystąpił między innymi w "Stawce większej niż życie", "Lalce" i "Nocach i dniach").

Myślał o karierze śpiewaka, kształcił głos u Ady Sari i Adama Didura. W 1929 roku (jako uczeń gimnazjum) zadebiutował w filmie rolą adiutanta naczelnika w Pierwszej miłości Kościuszki, zyskał popularność rolą w filmie Dziewczęta z Nowolipek (1937). W latach 1935–1937 studiował w Państwowym Instytucie Teatralnym w Warszawie; uczeń Aleksandra Zelwerowicza. Debiutował w Teatrze Wielkim we Lwowie, gdzie pracował w sezonie 1937/1938 i zagrał w 465 spektaklach. Sezon 1938/1939 spędził w Teatrze Polskim w Poznaniu. Jako podporucznik rezerwy bronił Lwowa 4-22 IX 1939. Po kapitulacji zignorował zarządzenie władz radzieckich i nie ujawniał się jako oficer.

W latach 1939–1941 występował w Państwowym Teatrze Polskim (Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej) kierowanym przez Aleksandra Węgierkę, w Białymstoku, Grodnie i Mińsku. Oddelegowany przez Armię Krajową (pseudonim Florian), w okresie 1941–1944 pracował w teatrach jawnych (koncesjonowanych przez Niemców): Komedia, Maska, Jar, Miniatury w Warszawie i Krakowie oraz w niemieckiej kronice filmowej „Die Deutsche Wochenschau”. Po 1945 z tego powodu otrzymał zakaz pracy w teatrach stołecznych, nie przechodząc weryfikacji przed komisją Związku Aktorów Scen Polskich (ZASP). Oskarżony o kolaborację z okupantem, został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w 1948, skazany na cztery lata więzienia, wyszedł na wolność w 1952. W 1966 Sąd Wojewódzki dla miasta Warszawy zatarł wyrok skazujący.

W latach 1946–1948 pracował w Jeleniej Górze, 1952–1953 i 1955–1957 w Teatrze Nowym w Łodzi, 1953–1955 i 1958–1957 w Teatrze im. Jaracza w Łodzi, 1958–1965 w Teatrze Narodowym w Warszawie. W latach 1965–1974 występował w Gdańsku. W Teatrze Wybrzeże zagrał 26 znaczących ról, w większości pierwszoplanowych. Zadebiutował tu rolą kucharza w Matce Courage (1965). Był najlepszym odtwórcą Ferdynanda Kokla (Henryk VI na łowach) w Polsce, w Gdańsku dodatkowo go reżyserował. Sprawdzał się w każdym gatunku dramatycznym: od klasycznych tragedii, na przykład Agamemnon (Oresteja), po komedię: Kokl (Henryk VI na łowach), Mąż (Pani Dally), Horodniczy (Rewizor), Telesfor (Dom otwarty).

Większość ról zagranych w Teatrze Wybrzeże to role dramatyczne władców i królów i wybitne kreacje aktorskie. Zagrał tytułową rolę Jana Macieja Karola Wścieklicy Witkacego, Johna Armstronga (Ostatnie dobranoc Armstronga), Bolesława Śmiałego z dramatu Wyspiańskiego. Szczytowe osiągnięcia okresu gdańskiego to Kapitan (Śmiertelny taniec), Prospero (Burza), Fiodor (Bracia Karamazow). Ostatnią rolą w Gdańsku była postać Radosta (Śluby panieńskie).

W latach 1975–1981 (do emerytury) pracował w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Zagrał wiele ról filmowych i telewizyjnych, brał udział w słuchowiskach radiowych. W okresie pracy w Gdańsku zagrał w filmach między innymi role: mjr. Grubina (Wilcze echa), kmdr. Pawlikowskiego (Ostatni po Bogu), Bucholca (Ziemia obiecana), a z ról telewizyjnych: latarnika Karola (Zmyślony), porucznika (Niedźwiedź), Edgara (Śmiertelny taniec). Największą sławę przyniosła mu rola Juranda (Krzyżacy). Ostatnim filmem była Sprawa hrabiego Rottera.

Trzykrotnie żonaty: od listopada 1939 z Kazimierą Kruszelnicką, tancerką i aktorką, od 25 II 1956 z poślubioną w Łodzi Stefanią Gintel-Domańską, aktorką i reżyserką (rozwód w 1965), od 7 X 1975 z poślubioną w Warszawie Izabelą Wilczyńską, aktorką. Zmarł na wylew. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. HD