BRAMA NA ZBYTKACH
| (Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez jednego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{web}} | {{web}} | ||
| − | [[File: Brama_Na_Zbytkach.jpg |thumb| Brama Na Zbytkach (w środku) według tzw. planu sztokholmskiego z około 1600, przed bramą widoczny folusz szewców]] | + | [[File: Brama_Na_Zbytkach.jpg |thumb| Brama Na Zbytkach (w środku), z murowanym mostem nad dawną, zasypaną w latach 70. XVI wieku fosą, według tzw. planu sztokholmskiego z około 1600, przed bramą widoczny folusz szewców]] |
'''BRAMA NA ZBYTKACH''', pierwsza od zachodu w południowym ciągu murów [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], nieistniejąca, zamykała obecną ul. Zbytki (Ketterhagergasse) i stanowiła wyjście na drogę stanowiącą zaczątek ul. Wolfshagen (1362 Wilczy Gaj), późniejszej (1552) Fleischergasse (ul. Rzeźnicka) na [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starym Przedmieściu]]. Pierwsze wzmianki źródłowe o bramie pojawiają się w rejestrze czynszów z 1377/1378 i w spisie kluczników z 1378. Nazywała się valva keterhagin lub keterhaginsdor, w 1633 Keterhagsche Thor, w 1687 Kettrausche, w 1708 Ketterausche, od 1802 znowu Ketterhagische lub Ketterhagesche, na koniec Ketterhager Tor. <br/><br/> | '''BRAMA NA ZBYTKACH''', pierwsza od zachodu w południowym ciągu murów [[GŁÓWNE MIASTO | Głównego Miasta]], nieistniejąca, zamykała obecną ul. Zbytki (Ketterhagergasse) i stanowiła wyjście na drogę stanowiącą zaczątek ul. Wolfshagen (1362 Wilczy Gaj), późniejszej (1552) Fleischergasse (ul. Rzeźnicka) na [[STARE PRZEDMIEŚCIE | Starym Przedmieściu]]. Pierwsze wzmianki źródłowe o bramie pojawiają się w rejestrze czynszów z 1377/1378 i w spisie kluczników z 1378. Nazywała się valva keterhagin lub keterhaginsdor, w 1633 Keterhagsche Thor, w 1687 Kettrausche, w 1708 Ketterausche, od 1802 znowu Ketterhagische lub Ketterhagesche, na koniec Ketterhager Tor. <br/><br/> | ||
| − | Początkowo prosta furta w murze. Po dodaniu [[MURY OBRONNE | muru zewnętrznego]] z fosą także i w nim powstała furta zewnętrzna. W początkach XV wieku przebudowano zespół w regularne przedbramie, złożone z bram wewnętrznej i zewnętrznej, połączonych ze sobą murami tzw. szyi. Brama wewnętrzna była podobna do gotyckiej [[BRAMA DŁUGOULICZNA | Bramy Długoulicznej]]: był to oparty na prostokątnym rzucie o rozmiarach około 6 m głębokości na 9 m szerokości trójkondygnacyjny budynek bramny z ostrołukowym przejazdem szerokim na 3 m, wysokim na 3,5 m, przykryty wysokim czterospadowym dachem. Długość przedbramia wynosiła około 10 m, szerokość między murami szyi 3 m. Budynek bramy wewnętrznej miał do okapu dachu 9 m, do kalenicy około 15 m, brama przednia odpowiednio 3 m i 4,5 m. Około połowy XV wieku bramę zewnętrzną wzmocniły po bokach dwie półkoliste baszty, przykryte wspólnym dachem, o kalenicy na wysokości około 9 m.<br/><br/> | + | Początkowo prosta furta w murze. Po dodaniu [[MURY OBRONNE | muru zewnętrznego]] z fosą także i w nim powstała furta zewnętrzna. W początkach XV wieku przebudowano zespół w regularne przedbramie, złożone z bram wewnętrznej i zewnętrznej, połączonych ze sobą murami tzw. szyi. Brama wewnętrzna była podobna do gotyckiej [[BRAMA DŁUGOULICZNA | Bramy Długoulicznej]]: był to oparty na prostokątnym rzucie o rozmiarach około 6 m głębokości na 9 m szerokości trójkondygnacyjny budynek bramny, z ostrołukowym przejazdem szerokim na 3 m, wysokim na 3,5 m, przykryty wysokim czterospadowym dachem. Długość przedbramia wynosiła około 10 m, szerokość między murami szyi 3 m. Budynek bramy wewnętrznej miał do okapu dachu 9 m, do kalenicy około 15 m, brama przednia odpowiednio 3 m i 4,5 m. Około połowy XV wieku bramę zewnętrzną wzmocniły po bokach dwie półkoliste baszty, przykryte wspólnym dachem, o kalenicy na wysokości około 9 m.<br/><br/> |
| − | Po otoczeniu Starego Przedmieścia fortyfikacjami straciła znaczenie militarne. Już wcześniej, w 1453 przed bramą, na wąskim pasie gruntu między fosami, pojawił się folusz szewców. W 1529 obok w parchamie (międzymurzu) funkcjonowała odlewnia dział i dzwonów, a w bramie kierujący nią ludwisarz Peter Gawen otrzymał mieszkanie, z zastrzeżeniem, „żeby fortyfikacje i brama nie poniosły szkody”. Od 1605 działała w bramie drukarnia [[GUILLEMOT WILHELM | Wilhelma Guillemota]], po jego śmierci prowadzona przez wdowę; od 1608 kierował nią [[HÜNEFELD ANDREAS | Andreas Hünefeld]]. Tutaj w latach 1618 i 1619 wychodziła pierwsza w Polsce i szósta w Europie regularna gazeta – tygodnik „Wöchentliche Zeitung aus mancherley Orten” (zob. [[PRASA | prasa]]) – tutaj powstała w 1632 [[BIBLIA GDAŃSKA | Biblia Gdańska]] i wiele innych druków. W latach 1609–1817 w dobudowanej budzie z desek miał szkołę szermierczą Simon Belkau. Drukarnia, prowadzona przez następców Hünefelda, działała jeszcze w XVIII wieku. Ostatni tutejszy drukarz, [[MÜLLER, rodzina | Johann Emmanuel Müller]], przebywał jednak zwykle w swoim innym zakładzie, na [[STARE MIASTO | Starym Mieście]]. <br/><br/> | + | Po otoczeniu Starego Przedmieścia [[FORTYFIKACJE | fortyfikacjami]] straciła znaczenie militarne. Już wcześniej, w 1453 przed bramą, na wąskim pasie gruntu między fosami, pojawił się folusz szewców. W 1529 obok w parchamie (międzymurzu) funkcjonowała odlewnia dział i dzwonów, a w bramie kierujący nią ludwisarz Peter Gawen otrzymał mieszkanie, z zastrzeżeniem, „żeby fortyfikacje i brama nie poniosły szkody”. Od 1605 działała w bramie drukarnia [[GUILLEMOT WILHELM, drukarz | Wilhelma Guillemota]], po jego śmierci prowadzona przez wdowę; od 1608 kierował nią [[HÜNEFELD ANDREAS, drukarz | Andreas Hünefeld]]. Tutaj w latach 1618 i 1619 wychodziła pierwsza w Polsce i szósta w Europie regularna gazeta – tygodnik „Wöchentliche Zeitung aus mancherley Orten” ((„Gazeta tygodniowa z kilku miejscowości …”; zob. [[PRASA | prasa]]) – tutaj powstała w 1632 [[BIBLIA GDAŃSKA | Biblia Gdańska]] i wiele innych druków. W latach 1609–1817 w dobudowanej budzie z desek miał szkołę szermierczą Simon Belkau. Drukarnia, prowadzona przez następców Hünefelda, działała jeszcze w XVIII wieku. Ostatni tutejszy drukarz, [[MÜLLER, rodzina drukarzy | Johann Emmanuel Müller]], przebywał jednak zwykle w swoim innym zakładzie, na [[STARE MIASTO | Starym Mieście]]. <br/><br/> |
| − | Po śmierci w 1781 Johanna Emmanuela Müllera brama zaczęła chylić się ku upadkowi. W 1797 jedynym lokatorem był listonosz Christian lub Christoph Engel. Jeszcze w 1809 pisano: „Przylega do niej odlewnia (Giesshaus), w której miejscy giserzy odlewali dzwony i działa, mieli też tutaj mieszkanie”. W tym czasie odlewnia już nie działała | + | Po śmierci w 1781 Johanna Emmanuela Müllera brama zaczęła chylić się ku upadkowi. W 1797 jedynym lokatorem był listonosz Christian lub Christoph Engel. Jeszcze w 1809 pisano: „Przylega do niej odlewnia (Giesshaus), w której miejscy giserzy odlewali dzwony i działa, mieli też tutaj mieszkanie”. W tym czasie odlewnia już nie działała, w 1811, przed szturmem na Gdańsk (kończącym istnienie napoleońskiego [[WOLNE MIASTO GDAŃSK, 1807–1815 | I Wolnego Miasta Gdańska]]), dowództwo wojsk francuskich kazało nawet oczyścić dawny piec odlewniczy, ale produkcji już nie wznowiono. W budynku bramnym umieszczono przeniesioną ze Starego Miasta mennicę. W 1836 bramę wraz z „brzydką ryglową nadbudówkę” rozebrano. Pozostałości widoczne są wśród zabudowy na planie Buhsego z 1869: fragment baszty bramy zewnętrznej przy ul. Zbytki (nr 15), oraz bramy wewnętrznej po obu stronach jej wylotu na ulicę Ogarną (nr 14 i 15). Mogły one przetrwać do zniszczenia tutejszej zabudowy w 1945. {{author: AJ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Przestrzeń miasta]] |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | [[Category: | + | |
Aktualna wersja na dzień 07:16, 5 maj 2024
BRAMA NA ZBYTKACH, pierwsza od zachodu w południowym ciągu murów Głównego Miasta, nieistniejąca, zamykała obecną ul. Zbytki (Ketterhagergasse) i stanowiła wyjście na drogę stanowiącą zaczątek ul. Wolfshagen (1362 Wilczy Gaj), późniejszej (1552) Fleischergasse (ul. Rzeźnicka) na Starym Przedmieściu. Pierwsze wzmianki źródłowe o bramie pojawiają się w rejestrze czynszów z 1377/1378 i w spisie kluczników z 1378. Nazywała się valva keterhagin lub keterhaginsdor, w 1633 Keterhagsche Thor, w 1687 Kettrausche, w 1708 Ketterausche, od 1802 znowu Ketterhagische lub Ketterhagesche, na koniec Ketterhager Tor.
Początkowo prosta furta w murze. Po dodaniu muru zewnętrznego z fosą także i w nim powstała furta zewnętrzna. W początkach XV wieku przebudowano zespół w regularne przedbramie, złożone z bram wewnętrznej i zewnętrznej, połączonych ze sobą murami tzw. szyi. Brama wewnętrzna była podobna do gotyckiej Bramy Długoulicznej: był to oparty na prostokątnym rzucie o rozmiarach około 6 m głębokości na 9 m szerokości trójkondygnacyjny budynek bramny, z ostrołukowym przejazdem szerokim na 3 m, wysokim na 3,5 m, przykryty wysokim czterospadowym dachem. Długość przedbramia wynosiła około 10 m, szerokość między murami szyi 3 m. Budynek bramy wewnętrznej miał do okapu dachu 9 m, do kalenicy około 15 m, brama przednia odpowiednio 3 m i 4,5 m. Około połowy XV wieku bramę zewnętrzną wzmocniły po bokach dwie półkoliste baszty, przykryte wspólnym dachem, o kalenicy na wysokości około 9 m.
Po otoczeniu Starego Przedmieścia fortyfikacjami straciła znaczenie militarne. Już wcześniej, w 1453 przed bramą, na wąskim pasie gruntu między fosami, pojawił się folusz szewców. W 1529 obok w parchamie (międzymurzu) funkcjonowała odlewnia dział i dzwonów, a w bramie kierujący nią ludwisarz Peter Gawen otrzymał mieszkanie, z zastrzeżeniem, „żeby fortyfikacje i brama nie poniosły szkody”. Od 1605 działała w bramie drukarnia Wilhelma Guillemota, po jego śmierci prowadzona przez wdowę; od 1608 kierował nią Andreas Hünefeld. Tutaj w latach 1618 i 1619 wychodziła pierwsza w Polsce i szósta w Europie regularna gazeta – tygodnik „Wöchentliche Zeitung aus mancherley Orten” ((„Gazeta tygodniowa z kilku miejscowości …”; zob. prasa) – tutaj powstała w 1632 Biblia Gdańska i wiele innych druków. W latach 1609–1817 w dobudowanej budzie z desek miał szkołę szermierczą Simon Belkau. Drukarnia, prowadzona przez następców Hünefelda, działała jeszcze w XVIII wieku. Ostatni tutejszy drukarz, Johann Emmanuel Müller, przebywał jednak zwykle w swoim innym zakładzie, na Starym Mieście.
Po śmierci w 1781 Johanna Emmanuela Müllera brama zaczęła chylić się ku upadkowi. W 1797 jedynym lokatorem był listonosz Christian lub Christoph Engel. Jeszcze w 1809 pisano: „Przylega do niej odlewnia (Giesshaus), w której miejscy giserzy odlewali dzwony i działa, mieli też tutaj mieszkanie”. W tym czasie odlewnia już nie działała, w 1811, przed szturmem na Gdańsk (kończącym istnienie napoleońskiego I Wolnego Miasta Gdańska), dowództwo wojsk francuskich kazało nawet oczyścić dawny piec odlewniczy, ale produkcji już nie wznowiono. W budynku bramnym umieszczono przeniesioną ze Starego Miasta mennicę. W 1836 bramę wraz z „brzydką ryglową nadbudówkę” rozebrano. Pozostałości widoczne są wśród zabudowy na planie Buhsego z 1869: fragment baszty bramy zewnętrznej przy ul. Zbytki (nr 15), oraz bramy wewnętrznej po obu stronach jej wylotu na ulicę Ogarną (nr 14 i 15). Mogły one przetrwać do zniszczenia tutejszej zabudowy w 1945.
