ZDEB JAN KAROL, komandor podporucznik

Aktualna wersja na dzień 11:22, 30 gru 2023

JAN KAROL ZDEB (22 V 1887 Bielsko, obecnie Bielsko-Biała – 11 I 1940 Stutthof), komandor podporucznik, wykładowca szkół morskich. Syn Jakuba i Zofii z domu Bobrek. Po ukończeniu szkoły powszechnej, jako najzdolniejszy uczeń, został przyjęty do Szkoły Technicznej Marynarki Wojennej (MW) Austro-Węgier w Puli (obecnie Chorwacja), zdobywając tam 15 IX 1905 zawód elektrotechnika-mechanika. Od 1905 w służbie zawodowej w MW Austro-Węgier na Morzu Adriatyckim, m.in. w 1906 na okręcie „Georg”, w latach 1906–1908 na okrętach: „Wien” i „Budapest”. Od 16 IX 1907 do 1 VI 1909 zajmował się w Puli instalacją sieci elektrycznych i baterii akumulatorów na okrętach i okrętach podwodnych. Od czerwca 1909 do 1 X 1912 kierownik działu elektrycznego i pomocnik przy silnikach spalinowych okrętu podwodnego „U-25”, następnie do 1 VII 1913 oficer mechanik i kierownik elektrotechniki na okręcie „Kaiserin Elisabeth”. Do 1 XII 1913 pracował w warsztatach elektrotechnicznych w Arsenale Marynarki Wojennej w Puli, od 1 XII 1913 do 1 XII 1917 kierownik działu elektrotechnicznego i silników napędowych na pancerniku „Viribus Unitis”. Od 1 XII 1917 do 1 XI 1918 był inżynierem ruchu (szefem technicznym) w Dowództwie Okrętów Podwodnych Austro-Węgier.

Od 1 XII 1918 oficer zawodowy Polskiej MW, służył na jednostkach flotylli rzecznej w Toruniu, odszedł w stan spoczynku 30 IV 1927 jako komandor podporucznik. M.in. od 1 XII 1918 do 23 I 1920 referent do spraw ruchu technicznego Sekcji Marynarki Wojennej, od 24 I 1920 członek komisji odbiorczej do spraw zakupu materiałów Sekcji Technicznej, od 1 IV 1922 szef Służby Technicznej Flotylli Wiślanej, od 16 lutego do 16 kwietnia 1923 wykładowca w Szkole Marynarzy Specjalistów w Świeciu, następnie krótko pełnił obowiązki szefa Służby Technicznej Flotylli Wiślanej. Od 8 X1923 do maja 1926 kierownik Wydziału Mechanicznego Szkoły Specjalistów Morskich (SSM) i wykładowca w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej. Od 9 V 1926 w Dywizjonie Ćwiczebnym jako oficer mechanik na ORP „Generał Haller”. W październiku tegoż roku ponownie odkomenderowany jako wykładowca do SSM. W związku z otrzymanym 2 III 1927 dyplomem mechanika I klasy, 23 marca tegoż roku awansowany na stanowisko kierownika portu i inspektora technicznego Żeglugi Wisła – Bałtyk sp. z o.o. w Tczewie.

Od 1 VIII 1928 pracował początkowo jako urzędnik kontraktowy w Radzie Portu i Dróg Wodnych (RPiDW) w II Wolnym Mieście Gdańsku (WMG), następnie inspektor techniczny. Zamieszkał we Wrzeszczu, przy Lindenstraße 6 (ul. Lipowa). Był aktywnym działaczem gdańskiej Polonii. Należał do Gminy Polskiej, był także długoletnim prezesem Towarzystwa Byłych Powstańców i Wojaków, Stowarzyszenia Byłych Oficerów Rezerwistów, opiekunem stowarzyszenia Gdańskiej Macierzy Szkolnej, Związku Harcerstwa Polskiego. Przed wybuchem II wojny światowej prowadził szkolenia pracowników Poczty Polskiej (zob. obrona Poczty Polskiej). Od rządu II Rzeczypospolitej Polskiej (RP) otrzymał tajne zlecenie opracowania projektu i wykonania instalacji elektrycznych w Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1939 – mimo otrzymania od znajomej niemieckiej rodziny Thamm ostrzeżenia o grożącym mu niebezpieczeństwie aresztowania – pozostał w Gdańsku.

25 VIII 1939 około godziny 8.30 aresztowany w czasie pełnienia obowiązków służbowych na polecenie radcy dr. Rudolfa Trögera, szefa gdańskiego Gestapo, i dostarczony do siedziby Prezydium Policji w Gdańsku. Zwolniony po interwencji komisarza generalnego RP ( Komisariat Generalny RP w II WMG), następnego dnia ponownie aresztowany razem z kmdr. Tadeuszem Ziółkowskim z powodu niewyrażenia zgody na wpuszczenie do portu pancernika „Schleswig-Holstein”. Podjęte przez komisarza generalnego RP w Gdańsku Mariana Chodackiego starania wymiany za szpiega niemieckiego, zakończyły się niepowodzeniem. Przetrzymywany w gdańskim więzieniu przy Schießstange (ul. Kurkowa, Areszt Śledczy), jesienią 1939 pracował w niemieckim gospodarstwie rolnym na Żuławach, następnie przetrzymywany był w obozie dla Polaków w Nowym Porcie, od początku stycznia 1940 w obozie Stutthof. Rozstrzelany w grupie 22 działaczy gdańskiej Polonii w lesie obok obozu.

Po ekshumacji w 1977 prochy wraz z innymi złożono w relikwiarzu pomnika Walki i Męczeństwa na terenie byłego obozu Stutthof. Na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na Zaspie znajduje się jego symboliczny nagrobek. Żonaty był z Carlą z domu Brunner (7 IX 1890 – 1 IV 1966 Elbląg), córką komendanta Szkoły Morskiej w Puli, wysiedloną przez Niemców w 1940 z Gdańska do Generalnej Guberni. Mieli trójkę dzieci: Wandę (1914), Arnolda Karola Jana (13 V 1916 – 13 XI 1988 Elbląg), w 1936 maturzysty Gimnazjum Polskiego, lekarza, po wojnie obronnej we wrześniu 1939 jeńca Oflagu VII A Murnau (Bawaria) i Norberta (7 IX 1917 – 28 I 1980), po wojnie obronnej we wrześniu 1939 zbiegłego z niewoli i od 25 X 1939 ponownie w Gdańsku.

Jego nazwisko umieszczono na tablicy na Domu Harcerza (zob. Dwór Miejski), odsłoniętej 10 X 1981 i upamiętniającej gdańskich harcerzy poległych i pomordowanych podczas II wojny światowej. EG