OLSZYNKA

Aktualna wersja na dzień 11:07, 26 cze 2023

Dzielnica Olszynka na tle administracyjnego podziału Gdańska

Przebieg granicy dzielnicy Olszynka według statutu dzielnicy z 2014 roku

Dwór Olszyński z 1802 roku

OLSZYNKA (Bürgerwald, Walddorf, Bürgerwalde), obecnie dzielnica Gdańska, położona w całości na Żuławach, w niektórych miejscach teren depresyjny. Od północy graniczy z dzielnicą Śródmieście ( Dolne Miasto), od północnego-wschodu z dzielnicą Rudno, od wschodu i południowego-wschodu sięga granic administracyjnych Gdańska, od południa i zachodu styka się z dzielnicą Orunia-Święty Wojciech ( Orunia, Święty Wojciech). Wedle statutu dzielnicy jej „granicę stanowi Opływ Motławy od kanału przy ulicy Zawodzie do Motławy, następnie Motławą do granicy miasta, granicą miasta do ulicy Zawodzie, kanałem przy ulicy Zawodzie do Opływu Motławy”.

Początkowo teren leśny, od 2. ćwierci XIV wieku z nadania Krzyżaków własność Głównego Miasta, tzw. Las Miejski, Las Mieszczański (Bürgerwald). Po 1454 zarządzany przez Urząd Budowlany. Las poddawano intensywnej eksploatacji, na przełomie XVI i XVII wieku istniał jeszcze na obszarze obecnej Małej Olszynki (na prawym brzegu Motławy, do tzw. Wału Rzeźników, wschodniej granicy obszaru miejskiego). Obszar nie był zamieszkały; u wylotu obecnej ul. Miedza (Am Mühlgraben – Przy Rowie Młyńskim) funkcjonował wiatrak odwadniający nad Motławą. W 1618 dzieliła się na Groß Walddorf (Wielką Wieś Leśną) i Klein Walddorf (Małą Wieś Leśną). Wielka Olszynka koncentrowała się przy trzech przeprowadzonych wówczas drogach, biegnących wzdłuż rowów odwadniających, tzw. Trift, czyli wygonach (od wyprowadzania bydła na pastwiska). Były to: Obere Trift (Wygon Górny, obecnie ul. Zawodzie), Mittlere Trift (Wygon Środkowy, obecnie ul. Modra), Niedere Trift (Wygon Dolny, obecnie ul. Łanowa). W 1640 nielicznie powstałe gospodarstwa skupiały się przy Środkowym i Dolnym Wygonie.

Mała Olszynka powstała na miejscu wyciętego lasu nad Motławą, wzdłuż nowo założonej drogi (obecnie ul. Olszyńska). W tym czasie istniały tu dwa wiatraki i dwa ogrody. W 1746 czynsz pobierany przez Gdańsk wyniósł z Wielkiej Olszynki 4140 zł, a z Małej 1490 zł. Część areału Wielkiej Olszynki (10 ha) należała do połączonych szpitali św. Ducha i św. Elżbiety, 201 ha użytkowali rzeźnicy. Rozbudowę przerywały wojny. W 1773 główna droga Małej Olszynki (ul. Olszyńska) była już gęsto zabudowana, rzadsze było zasiedlenie wygonów Wielkiej Olszynki. W 1793 Mała Olszynka zajmowała powierzchnię 175 ha, było tu 30 domów i 253 mieszkańców; Wielka Olszynka zajmowała powierzchnię 801 ha, były tu 33 domy i 216 mieszkańców.

W 1802 w Małej Olszynce (obecnie ul. Olszyńska 37) wybudowano dwór w ogrodzie i budynki gospodarcze (zachowane do dzisiaj). W 2013 roku zrujnowany dwór został przekazany przez Radę Miasta w użytkowanie na 50 lat zborowi Nowe Życie (zob. zielonoświątkowcy), który ma obowiązek do 2033 roku odbudować obiekt. W 1819, po wojnach napoleońskich, w 30 domach Małej Olszynki mieszkało 189 osób, zabudowa Wielkiej Olszynki zmalała do 15 domów, liczba mieszkańców spadła do 99. Stan sprzed wojen XVIII i początku XIX wieku osiągnięto dopiero w latach 70. XIX wieku: w Małej Olszynce istniały wówczas 24 domy z 285 mieszkańcami, w Wielkiej – 28 domów z 208 mieszkańcami. W 1905 w Małej Olszynce mieszkało już 327 osób, w Wielkiej zaś 507.

W początku XX wieku przez teren Olszynki przeprowadzono linie kolei przemysłowej. W 1911 do Wielkiej Olszynki zaczął docierać prąd z elektrowni na Ołowiance ( elektrownie i elektrociepłownie). W 1923 w obu Olszynkach było odpowiednio 117 i 116 gospodarstw domowych, które zamieszkiwało 228 i 600 osób; w 1929 Mała Olszynka liczyła 284 mieszkańców, Wielka – 1034. Obie 15 VIII 1933 włączono w granice administracyjne Gdańska pod jednolitą nazwą Bürgerwalde. W latach 1933–1937, na gruntach należących do Bruno Feya (syna i spadkobiercy Alexandra Eduarda Feya), w rejonie obecnych ul. Olszyńskiej, Krótkiej i Pustej powstało tzw. Osiedle Feya (Feysche Siedlung). Grupa Robocza Małej Olszynki (Arbeitsgemeinschaft des Klein-Walddorfs), powstała z inicjatywy mistrza budowlanego Georga Meyera, skupiająca lokalnych mistrzów budowlanych i bezrobotnych czeladników i uczniów, wybudowała tam 19 parterowych bliźniaków w konstrukcji fachwerkowej. Wykonawcami byli – oprócz Bruno Feya jako właściciela gruntów i Georg Meyer – Karl Deetz, Georg König, Felix Krüger, Hermann Prochnow i Paul Strauch. W tym czasie teren Olszynki był też miejscem zakładania ogródków działkowych. W 1945 obie części nazwano Olszynką.

Obszar Olszynki stanowią obecnie głównie tereny działkowe. Z pozostałymi dzielnicami miasta połączona jest głównie mostami (ze Śródmieściem i Orunią przez Most Czerwony przy ul. Olszyńskiej, ze Stogami przez most przy ul. Zawodników, z Rudnem przez most na ul. Opłotki); dojazd lądem jedynie przez Tamę Pędzichowską w Rudnikach (łączącą ul. Elbląską z ul. Zawodzie). Na południowym skraju dzielnicy w latach 2010–2012 zbudowano tzw. Południową Obwodnicę Gdańska z węzłem drogowym na styku ul. Zawodzie i Modrej. AJ