GDAŃSCY CZŁONKOWIE „THE ROYAL SOCIETY”.

Aktualna wersja na dzień 15:17, 20 gru 2022

Dyplom przyjęcia Jana Heweliusza w poczet członków „The Royal Society”, 30 III 1664

GDAŃSCY CZŁONKOWIE „THE ROYAL SOCIETY”. Królewskie Towarzystwo Promocji Wiedzy Naturalnej (The Royal Society of London for Promoting Natural Knowledge), angielski odpowiednik dużo późniejszej Polskiej Akademii Nauk, powstało w 1660 w Londynie. Oficjalnie nazwę tę nosi od 1662. W następnym roku liczyło już 150 członków, w 2013 – ponad 1450, w tym 80 laureatów Nagrody Nobla. Wśród członków (fellows) Towarzystwa byli także uczeni gdańscy.

Piątym członkiem zagranicznym został 30 III 1664 Jan Heweliusz. Był aktywny, korespondował z sekretarzem Towarzystwa – Henrym Oldenburgiem i innymi członkami. Wyniki jego obserwacji drukowano w wydawanych od 1665 do dziś „Philosophical Transactions” („Rozprawach Filozoficznych”). Kiedy Robert Hooke zakwestionował obserwacje gdańskiego astronoma, na prośbę Jana Heweliusza Towarzystwo przysłało do Gdańska Edmonda Halleya, który potwierdził dokładność jego obserwacji. Całą sprawę odnotowano w „Philosophical Transactions”. W związku ze swoim członkostwem Jan Heweliusz przesłał do Anglii swój portret pędzla Andreasa Stecha, przechowywany obecnie w Oksfordzie.

21 IV 1703 przyjęto do Towarzystwa lekarza i botanika Johanna Philippa Breyna. Kontakty z angielskimi uczonymi nawiązał on w czasie pobytu w Londynie i Oksfordzie, pomagały mu one zdobywać egzotyczne rośliny do założonego w Gdańsku ogrodu botanicznego. Z jego publikacji największym zainteresowaniem Anglików cieszył się album flory Południowej Afryki.

Kolejnym gdańskim członkiem Towarzystwa był Daniel Gabriel Fahrenheit. Z przechowywanych w siedzibie Towarzystwa w Londynie sprawozdań wynika, że „Mr. Fahrenheit, dżentelmen z Gdańska” uczestniczył pierwszy raz w zebraniu 5 III 1723. Pokazał na nim między innymi „ciekawy, mały, podwójny termometr własnego wynalazku; długi na około cztery cale miał dwie rurki, jedną z rtęcią, drugą ze spirytusem winnym, które były przytwierdzone do srebrnej ramki i przystosowane do jednej wspólnej skali, tak obmyślone, że stoją na tym samym poziomie i podnoszą się i opadają jednakowo”. W marcu 1724 przedstawił „jeden ze swoich termometrów rtęciowych, który sporządził dla zbadania różnych temperatur cieczy, gdy zaczynają wrzeć… i tabelę ciężarów właściwych trzydziestu substancji”. Z kolei 2 kwietnia: „przedstawił komunikat zawierający przeprowadzone przez niego eksperymenty na temat zamarzania wody w próżni”. W następnym sprawozdaniu, z 30 kwietnia, informowano o zbadanym przez Fahrenheita metalu, zawartym w rudzie złota (platynie), podkreślając, że jest on „cięższy od czystego złota”. Wreszcie 7 V 1724 zapisano, że „Mr. Scheuchzer Jun., Mr. Lister i Mr. Fahrenheit zostali poddani pod głosowanie i wybrani członkami (fellows) Royal Society”. Każdy z nich przeczytał i potwierdził podpisem „Zobowiązanie Członków Towarzystwa Królewskiego” do promowania jego dobra i przestrzegania statutu. W 1726 w „Philosophical Transactions” ukazało się pięć rozpraw Fahrenheita, z których każda wnosiła coś nowego do historii fizyki.

Czwartym gdańskim uczonym, który uzyskał członkostwo Towarzystwa (6 III 1729), był botanik, sekretarz Rady Miasta, Jacob Theodor Klein, twórca słynnego ogrodu botanicznego przy Langgarten (ul. Długie Ogrody).

Związanymi z Pomorzem Gdańskim i także z Gdańskiem, byli kolejni członkowie Towarzystwa: Johann Reinhold Forster – przyjęty 27 II 1772, jego syn Johann Georg Adam Forster – przyjęty 9 I 1777, którzy w latach 1772–1775 opłynęli świat dookoła w drugiej wyprawie Jamesa Cooka. Forster senior pełnił funkcję kierownika naukowego, syn był jego asystentem. W czasie wyprawy zgromadzili wielką kolekcję okazów fauny, flory, minerałów i obiektów kultury materialnej, zwłaszcza z Australii i Oceanii. Opracowany przez nich opis wyprawy „A Voyage Round the World”, tłumaczony także na język polski, do dziś nie stracił walorów poznawczych.

Wybitny gdański lekarz i astronom Nathanael Matthaeus Wolf nawiązał pierwsze kontakty z angielskimi członkami Towarzystwa Królewskiego w czasie swojego kilkumiesięcznego pobytu w Anglii w 1760. W latach 1761–1769 opublikował w „Philosophical Transactions” sześć komunikatów w formie listów do zaprzyjaźnionego Henry’ego Bakera: opis pompy w węgierskiej kopalni (1761), o obróbce saletry ma Podolu (1763), o polskim koszenilu (czerwczyku służącym do wyrobu czerwonej farby – 1764 i 1766), o zimie w Warszawie (1768) i o zwierciadłach parabolicznych, skonstruowanych w Dreźnie). W 1777, na trzy dni przed 10 kwietnia, kiedy został przyjęty do Towarzystwa, wysłał list do innego członka Johna Hyacintha Magalhaensa, opublikowany w „Philosophical Transactions” w grudniu tegoż roku. Opisał w nim dzieje portretu Kopernika, będącego wówczas w posiadaniu komisarza królewskiego w Gdańsku Aleksego Husarzewskiego, którego kopię, zamówioną przez siebie u malarza Friedricha Lohrmanna, posłał w darze dla Towarzystwa. Pierwowzór, przechowywany przed wojną w zbiorach w Gołuchowie, w 1940 zaginął. Ufundowana przez Wolfa kopia, dziś w obecnej siedzibie Towarzystwa w Londynie przy Carlton House Terrace 6-9, jest tym cenniejsza, że pokazuje jak wyglądał.

Ostatnim ze związanych z Gdańskiem członków Towarzystwa Królewskiego w Londynie, przyjętym 25 IV 1968, był biochemik i w latach 1933–1936 profesor Technische Hochschule Adolf Butenandt, laureat Nagrody Nobla. AJ