PIEKARA ARKADIUSZ, profesor Politechniki Gdańskiej

Aktualna wersja na dzień 18:11, 4 lip 2024

Arkadiusz Piekara

Arkadiusz Piekara podczas wykładu

ARKADIUSZ PIEKARA, pseudonim Profesor (12 I 1904 Warszawa – 28 IV 1989 Warszawa), nauczyciel, naukowiec, fizyk, profesor Politechniki Gdańskiej (PG). Syn rzemieślnika Wincentego (1872–1940) i Marii z domu Białej (1876–1960). Brat urzędnika Janusza i Brunona, fizyka. Po ukończeniu szkoły powszechenej, w latach 1918–1922 uczył sie w Państwowym Gimnazjum im. Tadeusza Reytana w Warszawie.

W latach 1924–1925 pracował jako nauczyciel na Powszechnym Uniwersytecie Robotniczym w Warszawie, w okresie 1926–1928 jako nauczyciel fizyki w Prywatnym Żeńskim Gimnazjum Krystyny Malczewskiej oraz Prywatnym Żeńskim Gimnazjum Julii Statkowskiej-Jankowskiej w Warszawie. W 1927 uzyskał tytuł magistra filozofii w zakresie fizyki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, na którym w latach 1927–1928 pracował jako asystent. Od 1928 do 1933 był nauczycielem fizyki w Gimnazjum im. Sułkowskich w Rydzynie koło Leszna. W 1930 uzyskał doktorat z filozofii w zakresie fizyki. W latach 1934–1935 był stypendystą Funduszu Kultury Narodowej na Sorbonie w Paryżu. Po powrocie do 1939 uczył fizyki w gimnazjum w Rydzynie. W 1937, na podstawie rozprawy Stała dielektryczna układów rozdrobnionych, habilitował się w zakresie fizyki doświadczalnej na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ). W latach 1937–1939 był docentem na tej uczelni, nadal pracując w Rydzynie.

6 X 1939 został aresztowany w Krakowie. Najpierw więziony we Wrocławiu, od 1 XI 1939 do 1 VIII 1940 był więźniem w obozach koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau. W 1941 pracował jako monter w elektrowni w Krakowie, w latach 1941–1944 jako technik w laboratorium Fabryki Nawozów Sztucznych w Mościcach, gdzie prowadził nauczanie fizyki na kursach dla pracowników, a w konspiracji wykonywał prace doświadczalne z fizyki. W latach 1942–1944 wykładał fizykę w ramach tajnego nauczania na UJ i był żołnierzem Armii Krajowej w okręgu radomsko-kieleckim. Badał konstrukcję broni V2 i opracował jej dokumentację techniczną, przekazaną następnie do Londynu. Od stycznia 1945 ponownie został wykładowcą UJ, od czerwca do sierpnia 1946 przebywał na stypendium w laboratorium chemii jądrowej w Collège de France. 24 VII 1946 otrzymał tytuł profesora.

Od 1 X 1946 do 31 VII 1952 pracownik PG, pełnił funkcję kierownika Katedry Fizyki na Wydziale Elektrycznym. W 1947 zorganizował Zakład Fizyki. Zaprojektował elektromagnes skonstruowany w Stoczni Gdańskiej. Służbowo przeniesiony, od 15 VIII 1952 do 1 XII 1965 kierownik Katedry Fizyki Doświadczalnej na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (UAM) w Poznaniu. Od 23 III 1956 profesor zwyczajny. W latach 1953–1989 pracował w Instytucie Fizyki Polskiej Akademii Nauk (IF PAN) w Warszawie, do 1965 w oddziale w Poznaniu, gdzie w 1956 utworzył Zakład Dielektryków, którego został kierownikiem. Od 1966 do 1968 zajmował stanowisko dyrektora IF PAN, w okresie 1976–1989 był kierownikiem Zakładu Fizykochemii Laserowej. Od 1 X 1965 do września 1974 pełnił funkcję kierownika i organizatora Zakładu Fizyki Doświadczalnej w Katedrze Fizyki na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, a w latach 1969–1974 organizatora Zakładu Optyki Nieliniowej i Fizyki Chemicznej w Instytucie Podstawowych Problemów Chemii tej uczelni. Od 30 IX 1974 na emeryturze.

Prowadził pierwsze w Polsce badania nad fizyką molekularną, fizyką laserów i mazerów, stworzył polską szkołę dielektryków. Był autorem patentu modelu ferro- i antyferroelektryków oraz autorem prac na temat optyki nieliniowej, magnetooptyki, ferroelektryków, historii nauki i filozofii fizyki, m.in. Mechaniki ogólnej (1964), podręcznika Elektryczność i budowa materii. Podręcznik dla szkół wyższych, cz. 1: Elektryczność i magnetyzm (1972), trzech skryptów, w tym Zadań do ćwiczeń rachunkowych z fizyki, z. 1–2 (1959), a także trzech książek dla dzieci. Członek redakcji „Kolloid-Zeitschrift” (1930–1939), „Physica Status Solidi”, „Acta Physica Polonica”, założyciel i redaktor naczelny (1960–1989) pisma „Fizyka Dielektryków i Radiospektroskopia”.

Od 1951 do 1989 był członkiem Komitetu Fizyki PAN, któremu przewodniczył w latach 1964–1966. Od 1962 członek korespondent, a od 1973 członek rzeczywisty PAN. W latach 1974–1980 wiceprzewodniczący Rady Naukowej IF PAN, przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Fizyki Politechniki Warszawskiej. Członek Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polskiego Towarzystwa Fizycznego (w latach 1946–1952 przewodniczący oddziału gdańskiego, w okresie 1952–1965 oddziału w Poznaniu), Société Française de Physique, The Physical Society London. W latach 1977–1989 należał do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.

Odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1972), Orderem Sztandaru Pracy I klasy, Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955), Krzyżem Oświęcimskim, odznaką honorową „Za Zasługi w Rozwoju Województwa Poznańskiego” (1961), Odznaką Honorową Miasta Poznania, Medalem im. Mariana Smoluchowskiego (1976). Wyróżniony Nagrodą Państwową III stopnia (1955) i Nagrodą Państwową II stopnia (1970). 19 XII 1983 otrzymał tytuł doktora honoris causa UAM w Poznaniu.

Był dwukrotnie żonaty, z Wandą z domu Zawadzką (1900–1986) i z Krystyną z domu Chodzicką. Ojciec Andrzeja (ur. 24 XI 1930), Marka i Lidii Sady. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. WP







Bibliografia:
Pionierzy Politechniki Gdańskiej, red. Zygmunt Paszota, Janusz Rachoń, Edmund Wittbrodt, Gdańsk 2005, s. 459.
Gapiński Szczepan, Złota Księga Politechniki Gdańskiej. Pionierzy Politechniki Gdańskiej urodzeni w 1904 roku, „Pismo PG”, t. 31, 2024, nr 3, s. 52–53.