DEISCH MATTHAEUS, rytownik
D.Majewska (dyskusja | edycje) |
|||
(Nie pokazano 47 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
{{paper}} | {{paper}} | ||
− | [[File:Deisch Matthaeus.JPG|thumb|Matthaeus Deisch]] | + | [[File:Deisch Matthaeus.JPG|thumb|Matthaeus Deisch według [[WESSEL JACOB, artysta malarz| Jacoba Wessela]], około 1760]] |
+ | [[File:2_Matthaeus_Deisch.jpg|thumb|Matthaeus Deisch z żoną, 1773, rysunek [[CHODOWIECKI DANIEL, malarz, rysownik, patron gdańskiej ulicy | Daniela Chodowieckiego]], który określał portretowanego jako „partacza”, autora „niedobrych rycin”]] | ||
+ | [[File: Johann_Jacob_Everth.jpg |thumb| Matthaeus Deisch, zaginiona w 1945 rycina z przedstawieniem kaleki Johanna Jacoba Evertha]] | ||
+ | [[File:3_Matthaus_Deisch.jpg|thumb|Frontyspis cyklu rycin 50 widoków Gdańska (''50 Prospekte von Danzig'')]] | ||
+ | [[File:Gdańsk w połowie XVIII wieku na rycinie Matthaeusa Deischa.JPG|thumb|Matthaeus Deisch (siedzi pośrodku ze szkicownikiem) ''Gdańsk w połowie XVIII wieku'', 1761–1765, widok od strony obecnej ul. Chodowieckiego]] | ||
+ | [[File:4_Matthaeus_Deisch.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, ''Widok z Biskupiej Górki'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Panorama_miasta_od_strony_Ogrodu_Strzeleckiego,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Panorama miasta od strony Ogrodu Strzeleckiego'', 1761–1765]] | ||
[[File:Fontanna Neptuna, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Fontanna Neptuna'', 1761–1765]] | [[File:Fontanna Neptuna, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Fontanna Neptuna'', 1761–1765]] | ||
[[File:Ratusz Starego Miasta, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Ratusz Starego Miasta'', 1761–1765]] | [[File:Ratusz Starego Miasta, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Ratusz Starego Miasta'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Targ_Maślany,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Targ Maślany'', 1761–1765]] | ||
[[File:Targ_Węglowy-_po_lewej_fasada_Zbrojowni,_w_środku_Wieża_Więzienna,_po_prawej_widoczna_Biskupia_Górka,_Matthaeus_Deisch,_1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Targ Węglowy: po lewej fasada Zbrojowni, w środku Wieża Więzienna, po prawej widoczna Biskupia Górka'', 1761–1765]] | [[File:Targ_Węglowy-_po_lewej_fasada_Zbrojowni,_w_środku_Wieża_Więzienna,_po_prawej_widoczna_Biskupia_Górka,_Matthaeus_Deisch,_1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Targ Węglowy: po lewej fasada Zbrojowni, w środku Wieża Więzienna, po prawej widoczna Biskupia Górka'', 1761–1765]] | ||
− | [[File: | + | [[File:Matthaeus Deisch, Zbrojownia od strony wschodniej, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Zbrojownia od strony wschodniej'', 1761–1765]] |
− | [[File: | + | [[File:Matthaeus Deisch, Zbrojownia od strony zachodniej, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Zbrojownia od strony zachodniej'', 1761–1765]] |
− | [[File:Odwach przy Przedbramiu ul. Długiej, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Odwach przy Przedbramiu ul. Długiej'', 1761–1765]] | + | [[File:Odwach przy Przedbramiu ul. Długiej, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Odwach<br/>przy Przedbramiu ul. Długiej'', 1761–1765]] |
− | [[File: | + | [[File:Deisch_Matthaeus_Ujście_Motławy_do_Wisły,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Ujście Motławy do Wisły'', 1761–1765]] |
− | [[File: | + | [[File:Żuraw nad Motławą i Długie Pobrzeże, Matthaues Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Żuraw nad Motławą i Długie Pobrzeże'', 1761–1765]] |
− | + | ||
− | + | ||
[[File:Matthaeus Deisch, Piaskownia, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Piaskownia'', 1761–1765]] | [[File:Matthaeus Deisch, Piaskownia, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Piaskownia'', 1761–1765]] | ||
[[File:Brama Długich Ogrodów. Widok od strony miasta, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Długich Ogrodów. Widok od strony miasta'', 1761–1765]] | [[File:Brama Długich Ogrodów. Widok od strony miasta, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Długich Ogrodów. Widok od strony miasta'', 1761–1765]] | ||
− | [[File: | + | [[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Nizinna_od_południa,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Nizinna od południa'', 1761-1765]] |
− | [[File: | + | [[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Oliwska_z_kościołem_Bożego_Ciała_i_Górą_Gradową,_1761–1765_(2).jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Oliwska z kościołem Bożego Ciała i Górą Gradową'', 1761–1765]] |
− | [[File: | + | [[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Oliwska_z_kościołem_i_szpitalem_(lazaret_nazywany_Pockenhaus_–_Dom_Ospy),_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Oliwska i lazaret Pockenhaus – Dom Ospy'', 1761–1765]] |
− | [[File: | + | [[File:Deisch_Matthaeus_Brama_św._Jakuba_od_strony_fosy_i_przedpola,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama<br/>św. Jakuba od strony fosy<br/>i przedpola'', 1761–1765]] |
+ | [[File:Deisch Matthaeus, Brama św. Jakuba od strony miasta, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama<br/>św. Jakuba od strony miasta'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Wyżynna,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Wyżynna'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:O_Matthaus_Deisch.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, ''Widok Gdańska z Grodziska'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:P_Matthaus_Deisch.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, ''Ratusz Głównego Miasta i Długi Targ'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Zielona_od_strony_Długiego_Targu,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Zielona od strony Długiego Targu'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Brama Zielona od strony Motławy, Matthaeus Deisch, 1761 – 1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Zielona od strony Motławy'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Złota Brama od strony ul. Długiej, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Złota Brama od strony ul. Długiej'', 1761–1765]] | ||
+ | |||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Żuławska,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Żuławska'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Brama_Żuławska_i_kościół_św._Barbary_widziane_od_strony_Bramy_Nizinnej,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Brama Żuławska i kościół św. Barbary'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Kościół św. Barbary, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Kościół<br/>św. Barbary'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Kościół św. Michała (Wszystkich Bożych Aniołów) na Aniołkach, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Kościół<br/>św. Michała (Wszystkich Bożych Aniołów) na Aniołkach'', 1761–1765]] | ||
[[File:Widok klasztoru w Oliwie, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Widok klasztoru w Oliwie'', 1761–1765]] | [[File:Widok klasztoru w Oliwie, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Widok klasztoru w Oliwie'', 1761–1765]] | ||
[[File:Widok Motławy z Mostu Krowiego w stronę Targu Rybnego, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb| Matthaeus Deisch ''Widok Motławy z Mostu Krowiego<br/>w stronę Targu Rybnego'', 1761–1765]] | [[File:Widok Motławy z Mostu Krowiego w stronę Targu Rybnego, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb| Matthaeus Deisch ''Widok Motławy z Mostu Krowiego<br/>w stronę Targu Rybnego'', 1761–1765]] | ||
− | |||
[[File:Matthaeus Deisch, Polski Hak, 1761–1765.JPG|thumb| Matthaeus Deisch ''Polski Hak'', 1761–1765]] | [[File:Matthaeus Deisch, Polski Hak, 1761–1765.JPG|thumb| Matthaeus Deisch ''Polski Hak'', 1761–1765]] | ||
− | '''MATTHAEUS DEISCH''' (18 VII 1724 Augsburg – 28 I 1789 Gdańsk), rytownik. Nauki w zakresie malarstwa i rytownictwa pobierał w rodzinnym mieście, utrzymywał się z prac dorywczych wykonywanych w czasie licznych podróży. W Gdańsku w 1744 | + | [[File:Matthaeus Deisch, Skład drzewny w porcie, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Skład drzewny w porcie'', 1761–1765]] |
+ | [[File:Stara Pakownia, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch, ''Stara Pakownia'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Stare Szkoty, Matthaeus Deisch, 1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Stare Szkoty'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Dwór_Artusa,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Artusa'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Dwór_Bractwa_św._Jerzego_i_Złota_Brama,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Bractwa św. Jerzego i Złota Brama'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Dwór w Strzyży w Gdańsku, Matthaeus Deisch, 1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór<br/>w Strzyży w Gdańsku'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Dwór_Popielny_na_Wyspie_Spichrzów,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Popielny na Wyspie Spichrzów'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Dwór_Smolny_na_Wyspie_Spichrzów,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Dwór Smolny na Wyspie Spichrzów'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Mała_Zbrojownia,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Mała Zbrojownia'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Ogród_Strzelecki,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Ogród Strzelecki'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Okulary_Steinbock’a_i_fort_Grodzisko,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch ''Okulary Steinbock'a i fort Grodzisko'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Okolice_Świętej_Studzienki,_Matthaeus_Deisch,_1761–1765.JPG|thumb|Matthaeus Deisch ''Okolice Świętej Studzienki'', 1761–1765]] | ||
+ | [[File:Deisch_Matthaeus_Kunszt_Wodny,_1761–1765.jpg|thumb|Matthaeus Deisch, ''Kunszt wodny'', 1761–1765]] | ||
+ | |||
+ | '''MATTHAEUS DEISCH''' (Matthäus Deusch) (18 VII 1724 Augsburg – 28 I 1789 Gdańsk), rytownik, posługiwał się technikami akwaforty i mezzotinty. Nauki w zakresie malarstwa i rytownictwa pobierał w rodzinnym mieście u Georga Philippa Rugendasa Starszego (1666–1742) i Georga Christopha Kiliana (1709-1781), utrzymywał się z prac dorywczych wykonywanych w czasie licznych podróży.<br/><br/> | ||
+ | W Gdańsku, do którego przybył w okresie [[JARMARK ŚW. DOMINIKA | Jarmarku św. Dominika]] w 1744, rytował mezzotintowy portret Hieronima Floriana Radziwiłła. Od 1749 związał się z Gdańskiem na stałe, zamieszkał w domu Lorenza Schneidera przy Poggenpfuhl (ul. Żabi Kruk). Początkowo prowadził sklepik z akcesoriami malarskimi, wykonywał na zamówienie portrety i ryciny (np. w 1754 pokazywanego w Gdańsku nosorożca bengalskiego). Reklamował się (podając także adres zamieszkania) w [[DANZIGER ERFAHRUNGEN, pismo ogłoszeniowe | „Wöchentliche Danziger Anzeigen und dienliche Nachrichten”]], komentując swoimi pracami aktualne wydarzenia polityczne (na przykład ''Wykonanie wyroku na Robercie Damiens'', zamachowcu na króla Francji Ludwika XV w 1757). Niektóre płyty odbijał na jedwabiu, licząc na bardziej wyrafinowaną klientelę. Utrzymywał się też z lekcji rysunku i grafiki, w poszukiwaniu klientów odwiedzał targi i jarmarki m.in. w Elblągu, Braniewie, docierał nawet do Królewca. Mimo to w 1754 znalazł się na skraju bankructwa, w celu ochrony przed wierzycielami otrzymał od władz Gdańska list żelazny. <br/><br/> | ||
+ | W 1759 poznał przybyłego z Berlina Friedricha Antona Augusta Lohrmanna (1735 Berlin – 1800 Warszawa) i w latach 1761–1775, na podstawie jego rysunków, stworzył cykl rycin ''50 widoków Gdańska'' (''50 Prospekte von Danzig''), dedykowanych [[RADA MIEJSKA | Radzie Miejskiej]]. W maju 1761 w „Wöchentliche Danziger Anzeigen” ogłosił prenumeratę w wysokości 10 florenów za publikowany co miesiąc jeden widok, pierwszy ukazał się 13 VII 1761, ostatni 5 VI 1765. Początkowo pozyskał około 300 stałych prenumeratorów, pod koniec było ich około 250, przez co publikacja serii stała się niedochodowa. Szczególną uwagę zwracały panoramy Gdańska przedstawianego z perspektyw dotąd niestosowanych, bramy miejskie z systemem zwodzonych mostów, reprezentacyjne gmachy, tereny przedmiejskie i przemysłowe. We współpracy z Friedrichem Antonem Lohrmannem (zanim się z nim poróżnił, nie umieszczając na sztychach jego nazwiska jako rysownika) w latach 1762–1765 stworzył jeszcze serię 40 rycin ''Wywoływacze gdańscy'' (''Danziger Ausrufer''), również w ogłoszonej w „Wöchentliche Danziger Anzeigen” subskrypcji, przedstawiającą ulicznych handlarzy i wywoływaczy, dołączając do każdej zapis słowny i nutowy intonacji nawoływań przedstawianych osób (wydanie polskie: Mateusz Deisch, ''Gdańscy wywoływacze. Reprint rycin z 1763 roku'', Gdańsk 2019; zob. ilustrację [[SPOŁECZEŃSTWO DO KOŃCA I WOLNEGO MIASTA GDAŃSKA| Społeczeństwo do końca I Wolnego Miasta Gdańska]]). W tym okresie mieszkał przy Wollwebergasse (ul Tkacka).<br/><br/> | ||
+ | Nagrodzony za widoki 300 guldenami przez Radę Miejską, 15 VI 1763 otrzymał [[OBYWATELSTWO MIEJSKIE| obywatelstwo]] miejskie (pracownicze) i w 1769 pracę w komorze podatkowej, początkowo jako pisarz akcyzowy, od 1779 jako pierwszy pisarz.<br/><br/> | ||
+ | Od 1765 do 1785 tworzył też portrety gdańskich patrycjuszy, kaznodziejów, uczonych i władców (m.in. [[GRODDECK KARL, burmistrz Gdańska | Karla Groddecka]], [[BERTLING ERNST AUGUST, rektor Gimnazjum Akademickiego| Ernsta Augusta Bertlinga]], [[HOFFMANN JOHANN BENEDIKT sen., malarz| Johanna Benedikta Hoffmanna seniora]], [[UPHAGEN PETER, kupiec, armator, rajca | Petera Uphagena]], [[LENGNICH GOTTFRIED, prawnik, historyk, patron gdańskiej ulicy | Gottfrieda Lengnicha]], [[WEICKHMANN GOTTLIEB GABRIEL von, burmistrz Gdańska| Gottlieba Gabriela von Weickhmanna]], [[WESSEL JACOB, artysta malarz| Jacoba Wessela]], | ||
+ | [[WOLF NATHANAEL MATTHAEUS, astronom, lekarz | Nathanaela Matthaeusa Wolfa]], [[ZERNECKE HEINRICH, burmistrz Gdańska| Heinricha Zernecke]], króla polskiego Stanisława Augusta, Fryderyka II). Kilka z portretów duchownych [[KOŚCIÓŁ ŚW. JANA CHRZCICIELA I ŚW. JANA APOSTOŁA | kościoła św. Jana]] (m.in. diakona [[NOTHWANGER JOHANN CARL BALTHASAR, pastor kościołów św. Barbary i św. Jana | Johann Carl Balthasar Nothwanger]], pastora [[KAUTZ NATHANAEL FRIEDRICH, pastor kościoła św. Jana | Nathanaela Friedricha Kautza]], diakona Johanna Benjamina Heddinga) – miedziorytów wykonanych na podstawie obrazów olejnych [[WESSEL JACOB, artysta malarz | Jacoba Wessela]] – do 1945 wisiało w Wielkiej Zakrystii tej świątyni. Podobnie powstało kilka portretów pastorów innych gdańskich kościołów (np. kościoła św. Barbary [[TANCK PETER, pastor kościoła św. Barbary | Petera Tancka]]). | ||
+ | Nadal przyjmował wszelkie zlecenia, np. w 1765 rytując występ w Gdańsku woltyżera Jacoba Batesa czy kaleki Johanna Jacoba Everta, zarabiającego na życie pokazem swoich umiejętności. Przygotował też rycinę pomnika (zaginionego) króla Augusta III, ustawionego w [[DWÓR ARTUSA| Dworze Artusa]]. Oferował wizytówki, kartki z życzeniami świątecznymi i okazjonalnymi.<br/><br/> | ||
+ | W 1766 wydał herbarz, zawierający 12 plansz, w 1767 drugi, z 41 planszami herbów i monogramów członków władz miasta, w 1769 ryciny przedstawiające trzy gobeliny wystawiane corocznie w Dworze Artusa, a projektowane przez [[STECH ANDREAS, malarz | Andreasa Stecha]], w 1780 ryciny do książki dla dzieci o tematyce biblijnej. Pozostawił około 200 prac. <br/><br/> | ||
+ | Żonaty był z gdańszczanką Philippine Agate z domu Pollet, primo voto Pfundkeller (zm. 1781), bezdzietny. Wcześniej przygotowanym testamentem rozdysponował majątek (szacowany na 3500 guldenów) między siostrę przyrodnią z Augsburga Catharinę Küstler (czwartą część), pannę i przyjaciółkę domu Eleonorę Bürger (1000 florenów), służącą (150 florenów), egzekutorów testamentu Carla Ludwiga Pfeila i Martina Georga Schilinga (po 300 florenów). Reszta, po odliczeniu podatku, przypaść miała bratanicy żony, Constantinie Elisabeth Pollet, z zaznaczeniem, że gdyby zmarła przed nim, należna jej suma powinna przejść na [[URZĄD DOBROCZYNNOŚCI | Urząd Dobroczynności]]. Licytacja rzeczy po zmarłym odbyła się 16 VI 1789 (płyty miedziorytnicze), 29 czerwca (rzeczy osobiste, meble, wyposażenie domu) i 14 września (książki, miedzioryty). {{author: JANSZ}} [[Category: Encyklopedia]] [[Category: Ludzie]]<br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/><br/> | ||
+ | |||
+ | '''Bibliografia''':<br/> | ||
+ | Archiwum Państwowe Gdańsk, 300,43/171 Bl. 185rv (testament).<br/> | ||
+ | Bahr Ernst, w: ''Fünfzig Prospecte von Dantzig. Nachdruck der Originalausgabe von Matthäus Deisch'', Lüneburg 1976.<br/> | ||
+ | ''Daniel Chodowieckis Künstlerfahrt nach Danzig im Jahre 1773'', hrsg. v. W. Franke, Berlin 1900. <br/> | ||
+ | Drost Willi, ''Kunstdenkmäler der Stadt Danzig'', Bd. 1: ''Sankt Johann'', Stuttgart 1957.<br/> | ||
+ | Gosieniecka Anna, ''Deisch Mateusz'', w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992 (tu dalsza bibliografia).<br/> | ||
+ | Schwarz Friedrich, ''Matthaeus Deisch'', Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins, Bd. 23, 1924. |
Aktualna wersja na dzień 12:43, 28 lis 2023
MATTHAEUS DEISCH (Matthäus Deusch) (18 VII 1724 Augsburg – 28 I 1789 Gdańsk), rytownik, posługiwał się technikami akwaforty i mezzotinty. Nauki w zakresie malarstwa i rytownictwa pobierał w rodzinnym mieście u Georga Philippa Rugendasa Starszego (1666–1742) i Georga Christopha Kiliana (1709-1781), utrzymywał się z prac dorywczych wykonywanych w czasie licznych podróży.
W Gdańsku, do którego przybył w okresie Jarmarku św. Dominika w 1744, rytował mezzotintowy portret Hieronima Floriana Radziwiłła. Od 1749 związał się z Gdańskiem na stałe, zamieszkał w domu Lorenza Schneidera przy Poggenpfuhl (ul. Żabi Kruk). Początkowo prowadził sklepik z akcesoriami malarskimi, wykonywał na zamówienie portrety i ryciny (np. w 1754 pokazywanego w Gdańsku nosorożca bengalskiego). Reklamował się (podając także adres zamieszkania) w „Wöchentliche Danziger Anzeigen und dienliche Nachrichten”, komentując swoimi pracami aktualne wydarzenia polityczne (na przykład Wykonanie wyroku na Robercie Damiens, zamachowcu na króla Francji Ludwika XV w 1757). Niektóre płyty odbijał na jedwabiu, licząc na bardziej wyrafinowaną klientelę. Utrzymywał się też z lekcji rysunku i grafiki, w poszukiwaniu klientów odwiedzał targi i jarmarki m.in. w Elblągu, Braniewie, docierał nawet do Królewca. Mimo to w 1754 znalazł się na skraju bankructwa, w celu ochrony przed wierzycielami otrzymał od władz Gdańska list żelazny.
W 1759 poznał przybyłego z Berlina Friedricha Antona Augusta Lohrmanna (1735 Berlin – 1800 Warszawa) i w latach 1761–1775, na podstawie jego rysunków, stworzył cykl rycin 50 widoków Gdańska (50 Prospekte von Danzig), dedykowanych Radzie Miejskiej. W maju 1761 w „Wöchentliche Danziger Anzeigen” ogłosił prenumeratę w wysokości 10 florenów za publikowany co miesiąc jeden widok, pierwszy ukazał się 13 VII 1761, ostatni 5 VI 1765. Początkowo pozyskał około 300 stałych prenumeratorów, pod koniec było ich około 250, przez co publikacja serii stała się niedochodowa. Szczególną uwagę zwracały panoramy Gdańska przedstawianego z perspektyw dotąd niestosowanych, bramy miejskie z systemem zwodzonych mostów, reprezentacyjne gmachy, tereny przedmiejskie i przemysłowe. We współpracy z Friedrichem Antonem Lohrmannem (zanim się z nim poróżnił, nie umieszczając na sztychach jego nazwiska jako rysownika) w latach 1762–1765 stworzył jeszcze serię 40 rycin Wywoływacze gdańscy (Danziger Ausrufer), również w ogłoszonej w „Wöchentliche Danziger Anzeigen” subskrypcji, przedstawiającą ulicznych handlarzy i wywoływaczy, dołączając do każdej zapis słowny i nutowy intonacji nawoływań przedstawianych osób (wydanie polskie: Mateusz Deisch, Gdańscy wywoływacze. Reprint rycin z 1763 roku, Gdańsk 2019; zob. ilustrację Społeczeństwo do końca I Wolnego Miasta Gdańska). W tym okresie mieszkał przy Wollwebergasse (ul Tkacka).
Nagrodzony za widoki 300 guldenami przez Radę Miejską, 15 VI 1763 otrzymał obywatelstwo miejskie (pracownicze) i w 1769 pracę w komorze podatkowej, początkowo jako pisarz akcyzowy, od 1779 jako pierwszy pisarz.
Od 1765 do 1785 tworzył też portrety gdańskich patrycjuszy, kaznodziejów, uczonych i władców (m.in. Karla Groddecka, Ernsta Augusta Bertlinga, Johanna Benedikta Hoffmanna seniora, Petera Uphagena, Gottfrieda Lengnicha, Gottlieba Gabriela von Weickhmanna, Jacoba Wessela,
Nathanaela Matthaeusa Wolfa, Heinricha Zernecke, króla polskiego Stanisława Augusta, Fryderyka II). Kilka z portretów duchownych kościoła św. Jana (m.in. diakona Johann Carl Balthasar Nothwanger, pastora Nathanaela Friedricha Kautza, diakona Johanna Benjamina Heddinga) – miedziorytów wykonanych na podstawie obrazów olejnych Jacoba Wessela – do 1945 wisiało w Wielkiej Zakrystii tej świątyni. Podobnie powstało kilka portretów pastorów innych gdańskich kościołów (np. kościoła św. Barbary Petera Tancka).
Nadal przyjmował wszelkie zlecenia, np. w 1765 rytując występ w Gdańsku woltyżera Jacoba Batesa czy kaleki Johanna Jacoba Everta, zarabiającego na życie pokazem swoich umiejętności. Przygotował też rycinę pomnika (zaginionego) króla Augusta III, ustawionego w Dworze Artusa. Oferował wizytówki, kartki z życzeniami świątecznymi i okazjonalnymi.
W 1766 wydał herbarz, zawierający 12 plansz, w 1767 drugi, z 41 planszami herbów i monogramów członków władz miasta, w 1769 ryciny przedstawiające trzy gobeliny wystawiane corocznie w Dworze Artusa, a projektowane przez Andreasa Stecha, w 1780 ryciny do książki dla dzieci o tematyce biblijnej. Pozostawił około 200 prac.
Żonaty był z gdańszczanką Philippine Agate z domu Pollet, primo voto Pfundkeller (zm. 1781), bezdzietny. Wcześniej przygotowanym testamentem rozdysponował majątek (szacowany na 3500 guldenów) między siostrę przyrodnią z Augsburga Catharinę Küstler (czwartą część), pannę i przyjaciółkę domu Eleonorę Bürger (1000 florenów), służącą (150 florenów), egzekutorów testamentu Carla Ludwiga Pfeila i Martina Georga Schilinga (po 300 florenów). Reszta, po odliczeniu podatku, przypaść miała bratanicy żony, Constantinie Elisabeth Pollet, z zaznaczeniem, że gdyby zmarła przed nim, należna jej suma powinna przejść na Urząd Dobroczynności. Licytacja rzeczy po zmarłym odbyła się 16 VI 1789 (płyty miedziorytnicze), 29 czerwca (rzeczy osobiste, meble, wyposażenie domu) i 14 września (książki, miedzioryty).
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, 300,43/171 Bl. 185rv (testament).
Bahr Ernst, w: Fünfzig Prospecte von Dantzig. Nachdruck der Originalausgabe von Matthäus Deisch, Lüneburg 1976.
Daniel Chodowieckis Künstlerfahrt nach Danzig im Jahre 1773, hrsg. v. W. Franke, Berlin 1900.
Drost Willi, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Bd. 1: Sankt Johann, Stuttgart 1957.
Gosieniecka Anna, Deisch Mateusz, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992 (tu dalsza bibliografia).
Schwarz Friedrich, Matthaeus Deisch, Mitteilungen des Westpreußischen Geschichtsvereins, Bd. 23, 1924.