DAS ITZT-LEBENDE DANTZIG…, spis urzędników

Aktualna wersja na dzień 17:29, 1 wrz 2024

Karta tytułowa „Das itzt-lebende Dantzig…” na rok 1755

Karta tytułowa „Das itzt-lebende Dantzig…” na rok 1760

„DAS ITZT-LEBENDE DANTZIG…”, drukowane spisy gdańskich urzędników, publikowane w latach 1741, 1743–1744, 1746, 1748, 1752, 1753–1792. Nawiązały do wcześniejszych rękopiśmiennych, gdańskich odpowiedników prowadzonych co najmniej od 1342 oraz do podobnych publikacji wydawanych w XVIII wieku w innych miastach (m.in. we Wrocławiu czy Lipsku). Spisy miały charakter praktyczny, informacyjny, z czasem przyjęły też funkcję historyczną oraz komemoratywną.

Po raz pierwszy spis ukazał się drukiem w Gdańsku po 29 III 1741. Jego pełny tytuł brzmiał „Das itzt-lebende Dantzig. Anno 1741. Nach der im Monat Martio gehaltenen Kühr und Verkührung der Aemter”. Liczył 96 ponumerowanych stron, cena sprzedaży wynosiła 15 groszy. Wydawcą i zarazem drukarzem do chwili śmierci w 1778 był Thomas Johannes Schreiber. Rocznik na 1779 opublikował jego syn, Johann Carl. Począwszy od wydawnictwa na 1780 wydawał je Daniel Ludwig Wedel. Co najmniej od 1754 spisy publikowane były na dwóch rodzajach papieru, lepszego i gorszego gatunku. W 1764 początkową część tytułu „Das itzt-lebende Dantzig…” zamieniono na „Das jetzt-lebende Dantzig…”. Roczniki zwykle miały po 100 stron. Do druku używano tylko czarnej farby, czcionki zwanej frakturą, a rzadziej barokowej antykwy. Na końcu wydawnictwa zazwyczaj umieszczano ozdobny finalik graficzny.

W spisach podawano personalia: burmistrzów, rajców i ławników Głównego oraz Starego Miasta Gdańska, osób wchodzących w skład Trzeciego Ordynku (z podziałem na cztery Kwartały), poszczególnych urzędników, skład Rady Wojennej, kapitanów, pułkowników i chorążych miejskich regimentów oraz garnizonu, głównodowodzących Twierdzą Wisłoujście, władz religijnych (w tym opiekunów kościołów i szpitali), skład Kolegium Szkolnego, osób mających pieczę nad szkołami prywatnymi i dla pauprów, profesorów Gimnazjum Akademickiego, członków gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego (począwszy od rocznika na 1748), władz szkół przykościelnych, prywatnych i innych placówek szkolnych, miejskich bibliotekarzy, drukarzy, księgarzy (od wydawnictwa na 1748), konsulów (tylko do rocznika na 1746), praktykujących lekarzy oraz aptekarzy. W poszczególnych rocznikach układ treści nieznacznie się zmieniał. Indeks nazwisk osób zamieszczonych w publikacji ukazał się tylko w pierwszym roczniku. Od wydania na 1752 dołączano na końcu spis treści. Ogłoszenia dotyczące sprzedaży poszczególnych roczników publikowano w „Danziger Erfahrungen” (zmieniało ono swoje tytuły). Tam też ukazywały się informacje o ewentualnych pomyłkach drukarskich i merytorycznych. Zwykle zachęcano do zakupu w drugim kwartale roku.

Druku spisów zaprzestano po przejściu Gdańska w granice Królestwa Pruskiego w 1793. Powrócono do druku na krótko w okresie napoleońskiego I Wolnego Miasta Gdańska. Ukazały się wówczas roczniki „Das neue jetzt-lebende Danzig…” na lata 1809 i 1810. Jeszcze pod koniec XVIII wieku informacje zawarte w tych spisach przejęły książki adresowe.

Dokumentacje gdańskich drukarni nie przetrwały, dlatego nie wiadomo, w jakim nakładzie ukazały się poszczególne roczniki. Do czasów współczesnych zachowało się co najmniej po jednym egzemplarzu każdego z nich. Najwięcej przechowywanych jest w Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk. Spis na 1777, wraz z dwiema gdańskimi książkami adresowymi, został opublikowany przez Reinharda Wenzela, „Das Danziger Adreßbuchwesen” (Hamburg 2004). PP

Bibliografia:
„Das itzt-lebende Dantzig…“, Dantzig 1741, 1743–1744, 1746, 1748, 1752, 1753–1763.
„Das jetzt-lebende Dantzig…”, Dantzig 1764–1792.
„Das neue jetzt-lebende Danzig…”, Danzig 1809, 1810.
Paluchowski Piotr, „Das itzt-lebende Dantzig…”, drukowane spisy gdańskich urzędników z lat 1741–1810, „Libri Gedanenses”, t. 37, 2020, s. 67–81.