GRUBER KARL ERWIN, profesor Technische Hochschule Danzig

Aktualna wersja na dzień 10:48, 28 cze 2024

KARL ERWIN GRUBER (6 V 1885 Konstanz (Konstancja; Badenia-Wirtembergia) – 12 II 1966 Darmstadt (Hesja)), architekt, konserwator zabytków, historyk architektury, profesor Technische Hochschule (TH) Danzig (THD) (1924–1933). Syn Floriana (1846–1899), prezesa sądu krajowego (Landgerichtspräsident) w Konstancji i poślubionej w 1882 Sophie, baronowej von Neveu. Młodszy brat Ottona (16 V 1883 Offenburg (Badenia-Wirtembergia) – 24 I 1957 Aachen (Akwizgran)), profesora architektury i rektora Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule (RWTH) w Aachen.

Po ukończeniu szkoły średniej w Konstancji w 1903, w semestrze zimowym 1904 student architektury na TH Karlsruhe u Friedricha Ostendorfa. 30 VI 1909 zakończył studia dyplomem i przez trzy lata był asystentem Ostendorfa. Jednocześnie pracował jako dyplomowany inżynier w służbie publicznej. W 1912 rządowy kierownik budowy (Regierungsbauführer; asystent), w 1913 architekt rządowy (Regierungsbaumeister; asesor) w Badenii. W 1914 obronił dysertację doktorską Eine deutsche Stadt. Bilder zur Entwicklungsgeschichte der Stadtbaukunst (Miasto niemieckie. Przyczynki do historii rozwoju urbanizacji; druk: München 1914) i został kierownikiem budowy nowych budynków administracyjnych Kliniki Uniwersyteckiej we Fryburgu Bryzgowijskim (Freiburg im Breisgau). W czasie I wojny światowej (1914–1918) w służbie wojskowej. Od 1919 kierownik Miejskiego Urzędu Budownictwa we Fryburgu. Zajął się planowaniem osadnictwa w dzielnicy Haslach, renowacją zabytkowego Domu Kupieckiego przy Münsterplatz i przebudową dawnego klasztoru augustianów, w latach 1803–1910 Teatru Miejskiego, na Muzeum Augustianów (1919–1923).

Jesienią 1924 powołany do Gdańska na TH, gdzie 1 IV 1925 jako profesor zwyczajny objął Katedrę Architektury Średniowiecznej i Budownictwa Sakralnego, którą kierował do 1933. Początkowo mieszkał przy Blumenstrasse 8 (ul. Puszkina), następnie przy Arno-Holz-Weg 11 (ul. Głogowska). Członek Rady Ochrony Zabytków (Denkmalrat) II Wolnego Miasta Gdańska (WMG). Kierował renowacją gdańskiego kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP) i ratusza w Toruniu. W 1929 wraz z Erichem Keyserem wydał w Berlinie bogato ilustrowaną zdjęciami monografię Die Marienkirche in Danzig (Kościół Mariacki w Gdańsku), będącą początkiem serii Die Baudenkmäler der Freien Stadt Danzig. Erster Teil: Die Kirchliche Bauwerke (Zabytki Wolnego Miasta Gdańska. Część pierwsza: Budowle kościelne), wydawanej pod patronatem Wydziału Architektury TH Danzig.

W latach 1928–1932 autor projektu architektonicznego i kierownik budowy Nowego Uniwersytetu w Heidelbergu. Od 1928 członek organizacji konserwatywnych architektów „Block”, przeciwstawiającej się zbyt nowoczesnym formom rodzącego się niemieckiego modernizmu, proponowanym przez organizację „Ring” („Pierścień”). W czerwcu 1932 członek-założyciel gdańskiego oddziału Kampfbund Deutscher Architekten und Ingenieure (KDAI; Ligi Niemieckich Architektów i Inżynierów).

W 1933 powołany na profesora zwyczajnego Katedry Urbanistyki na TH Darmstadt, gdzie pracował do 1955, do przejścia na emeryturę. Od początku pracy w Darmstadt wraz z kilkoma konserwatywnymi architektami popadł w konflikt z grupą forsującą „nowy, narodowosocjalistyczny styl” w architekturze, a której czołowy przedstawiciel Karl Lieser zarzucał mu „bolszewicki sposób budowania”. W efekcie do 1945 nie wygrał żadnego konkursu architektoniczno-urbanistycznego, choć regularnie do nich przystępował.

W latach 1934–1935 dziekan Wydziału Architektury TH Darmstadt. Od 1934 konserwator zabytków prowincji Nadrenia, od 1935 członek Rady Ochrony Zabytków Hesji, od 1938 konserwator zabytków prowincji Górna Hesja, od 1945 budowniczy Krajowego Kościoła Ewangelickiego Hesji i Nassau (EKHN). Zaprojektował m.in. kościoły w Darmstadt (Friedenskirche, 1953), Neu-Isenburg, Offenbach nad Menem, Rüsselsheim, Weiten-Gesäß i Zell im Odenwald oraz kierował odbudową kościoła Św. Jana w Moguncji (1949–1956). Poza obszarem EKHN zajmował się m.in. renowacją katedry św. Marii i Marka w Mittelzell na wyspie Reichenau, katedry w Mainz (Moguncja), kościoła św. Marcina w Oberwesel oraz rekonstrukcją kościoła Mariackiego w Hanau (1951–1961). W latach 1938–1943 realizował dla TH Darmstadt budowę nowego Instytutu Fizyki Tworzyw Sztucznych. W 1945 członek Komisji Odbudowy Darmstadt, plany odbudowy miasta opracował także dla Moguncji i Gießen.

Autor licznych opracowań z zakresu morfologii miast od starożytności do nowożytności, w których wykazał związek pomiędzy formami miast a ich organizacją polityczną, religijną i gospodarczą. Jego praca Die Gestalt der deutschen Stadt (Postać niemieckiego miasta), opublikowana po raz pierwszy w 1937 i wielokrotnie wznawiana, zachowała znaczenie i obecnie (w 1985 wydanie francuskie Formes et caractères de la ville allesmande). Od 1933 członek Preußische Akademie des Bauwesens (Pruska Akademia Budownictwa), od 1953 Niemieckiej Akademii Urbanistyki (Deutsche Akademie für Städtebau). Honorowy senator Uniwersytetu w Heidelbergu (1934), doctor honoris causa TH München (Monachium; 1965).

7 V 1919 poślubił w Karlsruhe Elisabeth, baronową von Teuffel von Birkensee (29 III 1891 Karlsruhe – 6 II 1986 Darmstadt). Ojciec czworga dzieci: Bernharda (1920–2006), żonatego z Elfriede (1923–2008); Veroniki (1923 Fryburg Bryzgowijski – 1995 Überlingen), graficzki; Martina (ur. 1925 Gdańsk), architekta, oraz Renate (1928 Gdańsk – 2013 Darmstadt), fotograficzki. Pochowany na starym cmentarzu (Alter Friedhof) w Darmstadt. Jego imieniem nazwano ulicę Gruberhof przy Parku Jeziornym (Seepark) we fryburskiej dzielnicy Betzenhausen oraz ulicę Gruberstraße w dzielnicy Kranichstein (1967). JANSZ

Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, 988, t. 639–641 (akta osobowe, zespół Technische Hochschule Danzig).
Beiträge und Dokumente zur Geschichte der Technischen Hochschule Danzig 1904–1945, Hannover 1979, s. 138.
Gruber Karl Erwin, w: Hessische Biografie: https://www.lagis-hessen.de/pnd/118945262.
https://www.darmstadt-stadtlexikon.de/g/gruber-karl.html.