SCHWICHTENBERG NICOLAUS, proboszcz kościoła św. Jana

Aktualna wersja na dzień 16:04, 26 lip 2023

NICOLAUS SCHWICHTENBERG (Szwichtenberg, Swichtenberg, Swichtenbergk) (około 1435 Gdańsk – 27 V 1518 Gdańsk), proboszcz kościoła św. Jana, oficjał gdański i pomorski. Brat Paula (zm. 1518), Brygidy, od 1480 żony Georga Barow (Baraw, zm. po 1518), kupca gdańskiego, właściciela posesji Häkergasse 46 (ul. Straganiarska), i Elisabeth (pochowana 1518).

Kiedy w 1462 rozpoczynał studia w Bolonii, należał już do stanu duchownego. Po licencjacie, w roku akademickim 1465/1466 prowadził wykłady z prawa kanonicznego, 20 III 1466 złożył egzamin doktorski, z powodu trudności finansowych promocji jednak nie otrzymał. W 1465, jeszcze w czasie studiów, otrzymał beneficjum wikariuszowskie przy kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku, ufundowane w 1465 przez wuja Henryka Calowa (około 1400 – około 1470) i późniejszego (1467–1476) tamtejszego proboszcza Arnolda Roggego w wysokości 20,5 grzywny rocznie. Po święceniach kapłańskich 8 V 1468 oficjalnie potwierdzono jego wikariat, objął go po powrocie do Gdańska 21 VIII 1472. Został także – po swoim wuju Heinrichu Calowie – opiekunem biblioteki w Kaplicy Wszystkich Świętych kościoła NMP, powstałej ze zbiorów Kathariny z domu Clythe, żony ławnika, rajcy i sędziego Głównego Miasta Johanna Meideburga. Obie funkcje pełnił dożywotnio.

Uważany za kłótliwego, usprawiedliwiany był niekiedy przez przełożonych gorliwością religijną. M.in. w styczniu 1472 został pozwany przed konsystorz gdański za nazwanie heretykiem lekarza Sigismunda, w 1484 wniósł skargę do tegoż konsystorza przeciwko ks. Martinowi Swetschowi, który publicznie obraził duchowieństwo.

Od 13 VII 1479 do 1516 był proboszczem kościoła św. Jana, choć 5 IX 1509 Rada Miasta Gdańska bezskutecznie prosiła papieża Juliusza II o wpłynięcie na ustąpienie przez niego z funkcji proboszcza i przekazanie jej Christophowi Suchtenowi. W kościele św. Jana m.in. odnowił w 1498 prawo użytkowania ołtarza Najświętszej Maryi Panny przez skrzyniarzy (Kistenmacher) i żeglarzy (Schonenfahrer). Ufundował w tym kościele kaplicę Bożego Ciała (później św. Ducha, 1502). 14 II 1498 biskup włocławski Krzesław z Kurozwęk powierzył mu funkcję oficjała gdańskiego i pomorskiego. Jako oficjał potwierdził m.in. fundację w kościele NMP kaplicy św. Marii Magdaleny. Jego urzędowanie na tym stanowisku przypadło na czas sporów tak pomiędzy duchowieństwem jak i patrycjuszowskimi rodzinami Ferberów i Angermündów, w którym brał stronę Ferberów, począwszy od pomocy Maurycmu Ferberowi w wygraniu jednego z jego procesów 14 I 1499.

W 1515 zezwolił na odprawienie nabożeństwa w kościele NMP obłożonemu klątwą ks. Heinrichowi Gormowi. Stał się przez to celem ataków, także oskarżeń o lichwę i nadużycia finansowe. Opuścił Gdańsk i schronił się w Subkowach należących do biskupstwa włocławskiego. Jeszcze w październiku tego samego roku uzyskał od króla Zygmunta I Starego glejt na powrót do Gdańska, jednak wobec nieprzychylnego stanowiska gdańszczan w 1516 został przez biskupa Macieja Drzewickiego odwołany z funkcji oficjała i zrzekł się probostwa kościoła św. Jana, pozostając ciągle wikariuszem i bibliotekarzem kościoła NMP.

Był posiadaczem największego w swoim czasie w Gdańsku prywatnego księgozbioru, liczącego ok. 150 dzieł, teologicznych, filozoficznych, prawniczych i przyrodniczych. W spisanym 15 V 1518 testamencie 87 ksiąg zapisał dożywotnio jednemu z egzekutorów tego testamentu Christophowi Suchtenowi, swojemu następcy na probostwie kościoła św. Jana, z obowiązkiem przekazania ich po śmierci powstającej bibliotece tegoż kościoła, samej bibliotece zapisał także 12 grzywien. 10 ksiąg zapisał bibliotece przy kościele NMP, pozostałe różnym osobom, gdańskim instytucjom, m.in. klasztorowi franciszkanów w Barczewie.

Kolejnymi egzekutorami byli: Johann Croweke (Croveke), kapelan testatora, dzięki poręczeniu którego uzyskał święcenia w 1511, a w zapisach testamentu uzyskał liczne ruchomości oraz tytuł kapelana ufundowanej przez testatora kaplicy Bożego Ciała; Peter Bressen, prezbiter w kościele św. Jana, który również otrzymał drobne nadania, oraz szwagier Georg Barow. Beneficjentami testamentu było także kilku innych przedstawicieli kleru: wszyscy kapłani kościoła św. Jana, którzy otrzymali po pięć wiardunków oraz przeznaczony na mieszkania dom, który częściowo wyposażył Albert Bischof, proboszcz kościoła św. Katarzyny oraz wikariusz kościoła NMP, Heinrich Gorm, będący notariuszem spisującym testament, który miał otrzymać dożywotnie mieszkanie we wspomnianym domu. W zamian za legaty duchowni zobligowani byli do odmawiania psalmów za jego duszę. Znaczne sumy pieniędzy i cenne przedmioty przekazał także bractwom kapłańskim w Gdańsku oraz w Tczewie, których był członkiem, bratu, siostrze, szwagrowi, bratanicy Annie Schwichtenberg i siostrzeńcom Johannowi i Georgowi Barow. Wyraził także życzenie pochowania go po śmierci w kościele św. Jana, na co przeznaczył 60 grzywien, z czego miało być opłacone bicie w dzwony w dzień pogrzebu. Po jego śmierci doszło do zatargów o podział majątków między członkami rodziny. JANSZ

Bibliografia:
Schwengel Georg, Ad historiam ecclesiasticam Pomeraniae. Apparatus pauper subsidia literaria poscens a viris bonis et doctis collectus an interim a Georgius Schwengel Cartusiae Priore 1749, wyd. Bruno Czapla, Toruń 1912–1915, s. 84, 88–89.
Czaplewski Paweł, Wykaz oficyałów gdańskich i pomorskich, Toruń 1912, s. 13–14, 16.
Grulkowski Marcin, Neue Publikation zur Geschichte der Schriftlichkeit im mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Preussen, „Biuletyn Polskiej Misji Historycznej” nr 16, 2021, s. 258.
Haasbargen Hermann, Die Testament des Danziger Offizials Nicolaus Schwichtenberg, „Mittheilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins”, Bd. 25, 1926, nr 4, s. 78–94.
Heß Corina, Danziger Wohnkultur in der frühen Neuzeit. Untersuchungen zu Nachlassinventaren des 17. und 18. Jahrhunderts, Münster 2007, s. 20.
Hirsch Theodor, Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und in ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs überhaupt, Th. 1, Danzig 1843.
Możejko Beata, Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Gdańsk 2010 (przez indeks).
Nowak Zbigniew, Schwichtenberg (Swichtenberg) Mikołaj, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997, s. 185–186.
Schmauch Hans, Schwichtenberg Nikolaus, w: Altpreußische Biographie, Bd. II, Marburg/Lahn, 1967, s. 658.
Schnaase Eduard, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs..., Danzig, 1863, s. 2.
Sumowski Marcin, Duchowni w testamentach mieszczańskich — mieszczanie w testamentach duchownych. Zapisy ostatniej woli jako źródła do badania powiązań (Prusy, XV–początek XVI wieku), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 68, 2020 s. 315–334.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 26; 4, 276.